Przedmiotem niniejszej studium jest aktywność działających obecnie amatorskich klubów sportowych zlokalizowanych na obszarach wiejskich Polski. Kluby te rozpatrywano w kategoriach organizacji pozarządowej, a więc jako:
specyfi czne, współczesne formy samoorganizacji społecznej, struktury integrujące grupę obywateli, charakteryzujące się względnie dojrzałą tożsamością społeczną, określonym stopniem zorganizowania, prywat-nym charakterem inicjatywy, dobrowolnością uczestnictwa, niezależno-ścią i niekomercyjnoniezależno-ścią oraz na ogół znacznym udziałem wolontariatu i istotną rolą w kształtowaniu postaw ludzkich [G l i ń s k i 2006: 17].
W założeniu aktywność klubów przejawiać się miała zarówno w po-dejmowaniu przez nie (oraz aktorów społecznych z nimi związanych) dzia-łań określonych w statutach, jak też dziadzia-łań pozastatutowych. Tym samym aktywność potraktowano szeroko, jako kompleks zjawisk ogniskowanych przez klub, poddających się deskrypcji w przestrzeni życia społecznego oraz generujących pewną kulturę organizacyjną (również znajdującą się w polu zainteresowań badacza), w ramach której dokonuje się określona
„zmiana w ludzkiej egzystencji” [por. D r u c k e r 1995: 10].
Podjętemu studium przyświecały dwa ogólne cele naukowe:
a) Cel pierwszy – o p i s o w o - w y j a ś n i a j ą c y – wynikał wprost ze stosunkowo skąpej wiedzy na temat realiów działania nietradycyjnych or-ganizacji pozarządowych na polskiej wsi, do których zaliczyć trzeba ama-torskie kluby piłkarskie. Badanie skutkować miało pogłębioną, jakościową
deskrypcją wybranych klubów w różnych kontekstach społecznych, szcze-gólną uwagę zwrócono zaś na podejmowane przezeń strategie umożliwia-jące m.in. efektywne działanie w otoczeniu zdominowanym przez trady-cyjne wiejskie organizacje pozarządowe (np. Ochotnicze Straże Pożarne).
Centralną kategorią pojęciową – wokół której autor pragnął skonstruować opis działań organizacji – stanowił kapitał społeczny w ujęciu Jamesa Cole-mana, akcentujący znaczenie sieci stosunków społecznych i norm, umoż-liwiający koordynację i współdziałanie w celu osiągania wspólnotowych korzyści [C o l e m a n 1988]. Celem było więc wskazanie i wyjaśnienie mechanizmów wzmacniania istniejących i generowania nowych zasobów społecznych w środowiskach wiejskich; zwłaszcza tam, gdzie wiek organi-zacji pozarządowych jest relatywnie młody, a zasoby pozostające w ich dys-pozycji ograniczone [por. H e r b s t 2008: 44–47]. Badanie terenowe miało potencjalnie rozwiać wątpliwości, czy organizacje o profi lu sportowym za-sługują w polskich realiach na uznanie ich za „obywatelskie” – integrują-ce mieszkańców wokół inicjatyw publicznych i służąintegrują-ce oddolnej ochronie i pomnażaniu dobra wspólnego [por. G l i ń s k i 2006].
b) Drugi cel badania można określić jako e k s p l o r a c y j n y (po-znawczy). Zakładał on wniknięcie w rzeczywistość polskiej sportowej pro-wincji – znajdującej w ostatnich dwu dekadach poza polem zainteresowa-nia badaczy społecznych – i możliwie wieloaspektową próbę uchwycezainteresowa-nia specyfi ki zachodzących tam zjawisk kulturowych. Autor pragnął odkryć elementy kultury symbolicznej (znaki i wartości będące „przedmiotami lub aktami ludzkiego zachowania), które są wytwarzane wokół klubu pił-karskiego (zasadność wyboru akurat tej dyscypliny została opisana w dal-szej części rozdziału), a następnie adaptowane we wspólnotach wiejskich [por. K ł o s k o w s k a 2007: 74]. Posłużono się w tym celu pojęciem f u t -b o l i z a c j i , zdefi niowanym na potrze-by projektu -badawczego jako pro-ces implementacji treści kultury, takich jak symbole, rytuały, znaczenia, wytworzonych w ścisłym związku z dyscypliną sportową, jaką jest piłka nożna, w pozasportowe przestrzenie życia społecznego. Powyższe doprecy-zowanie defi nicyjne oparto w dużej mierze na tezach zawartych w tekstach opisujących globalną ekspansję futbolu traktowanego w kategoriach feno-menu współczesnej kultury masowej [zob. J a r v i e 2003; G i u l i a n o t t i , R o b e r t s o n 2004; A l v i t o 2007].
Samo zagłębienie się w strukturę klubu nie niosłoby ze sobą istotnej i rzetelnej wiedzy, gdyż byłoby jedynie wniknięciem w „kulturę
wycinko-wą”, w dodatku – jak sądzą krytycy stricte etnografi cznych oglądów insty-tucji formalnych – naznaczone wszelkimi negatywnymi konsekwencjami krótkotrwałości i pobieżności czynionych obserwacji [K o s t e r a 2003:
42]. Toteż koniecznością wydało się uwzględnienie kontekstu działalności organizacji sportowej, która – jak pokazały badania wstępne – nie działa w społecznej próżni. Przestrzenią aktywności klubu w przypadku wiejskich organizacji jest społeczność lokalna. Autor pracy utożsamił ją z kategorią local society, czyli przestrzennie ograniczoną wspólnotą długiego trwania, względnie silnie zintegrowaną wewnętrznie, składającą się z ograniczonej liczby aktorów społecznych, pomiędzy którymi w życiu codziennym za-chodzą relacje bezpośrednie i których łączą wspólne cele, środki ich re-alizacji oraz wspólna tożsamość. Wspólnota ta funkcjonuje na podstawie typowego dlań uniwersum symbolicznego (zbiór norm i wartości), po-siada też własne instytucje, które czynią ją w swoisty sposób autarkiczną [S z c z e p a ń s k i 2005: 124–126].
Odniesienie działalności klubów do realiów społeczno-kulturowych sugerował pośrednio renesans lokalizmu, wiążący się silnie z przewartościo-waniem w obrębie fi lozofi i postępu. Mianowicie: redefi nicja paradygmatów społeczeństwa przemysłowego implikuje dziś poszukiwanie nowych wzo-rów rozwoju społeczeństw. Uwaga badaczy skupia się więc na tych prze-strzeniach życia zbiorowego, w których, mimo uniformizującej globalizacji, zachowana została kulturowa swoistość mogąca stanowić narzędzie w pro-cesach rewitalizacji. To bowiem tam, w strukturach społecznych średniego zasięgu, mają miejsce najważniejsze społeczne procesy, takie jak: socjalizacja, kształtowanie pozycji i ról, kontrola społeczna. Można stwierdzić, że w spo-łecznościach lokalnych panują najlepsze warunki do zaistnienia społecznej aktywności, samorządności czy też twórczości [Wi e r u s z e w s k a 1991: 10–
11]. Nie dziwi więc, iż ideologia lokalizmu trafi ła u swych początków w Pol-sce na wyjątkowo podatny grunt – traktowano ją jako alternatywę wobec pozostającego w kryzysie społeczeństwa realnego socjalizmu. Jednakże, jak zauważa Paweł S t a r o s t a [1995b: 34–35], splątana została z celami innymi niż w społeczeństwach Zachodu – zamiast prowadzić do profesjonalizacji oraz aktywizacji stowarzyszeń, implikowała społecznikostwo i mesjanizm oparty na solidarności małych grup społecznych2. Powyższe stwierdzenia
2 Renesans lokalizmu wyrastał w polskich realiach lat 80. XX wieku [S t a r o s t a 1995b:
35–36]: (1) na krytyce wartości kolektywnych i tęsknocie do „rewindykacji indywidualizmu”;
uznano za inspirujące, zwłaszcza w kontekście optymistycznie zakładanej aplikacyjności wyników niniejszego studium.