Podjęte badania opierają się na założeniu, z którego wynika, że wsparcie społeczne jest korzystne dla fizycznego i psychicznego zdrowia jednostki, gdyż jest czynnikiem chroniącym przed negatywnymi skutkami stresu. Jeśli wsparcie jest dostępne rodzic czuje się zdolny do sprostania wysiłkom związanym z wypełnianiem swojej roli.238 W związku z powyższym istnieje potrzeba prowadzenia badań nad systemami wsparcia społecznego rodzin z dzieckiem autystycznym oraz rozwijania i tworzenia takich systemów.
Celem prowadzonych badań było poznanie stanu wsparcia społecznego rodzin z dzieckiem autystycznym na terenie wybranych miast województwa śląskiego, a w szczególności rozpoznanie i ocena funkcjonowania systemów wsparcia społecznego. Celem teoretycznym było dokonanie na podstawie dostępnych źródeł analizy zjawiska wsparcia społecznego rodzin z dzieckiem autystycznym, organizowania pomocy i różnorodnych form wsparcia.
W badaniach uwzględniłam również cel pośredni, mianowicie rozpoznanie wybranych zasobów rodziny: materialnych, czasowych, ludzkich. Jakość zasobów, którymi dysponuje rodzina z dzieckiem autystycznym ma istotne znaczenie w ocenie możliwości radzenia sobie z sytuacją trudną oraz zapotrzebowania na różne formy wsparcia.
Zakładałam również osiągnięcie celu praktycznego, jako naturalną konsekwencją realizacji celu poznawczego, gdyż rozpoznanie określonego stanu wsparcia społecznego może być podstawą dokonania porównań ze stanem postulowanym, co pozwoli na przedstawienie możliwości rozwijania,
235 Radziewicz - Winnicki A., Emeryci i renciści …, op. cit., s. 44.
236 Tamże, s 44.
237 Lalak. D., Pilch T, Strategie badawcze …, op. cit., s. 42 – 47.
238 Pisula E., Psychologiczne problemy…, op. cit., s. 202.
modyfikowania istniejących systemów wsparcia, tworzenia systemów alternatywnych, a także wzmacniania i promowania w środowisku działań pożądanych.
Celem pracy było zebranie danych jakościowych, które pozwoliły na możliwie pełny opis ( w wyznaczonych granicach ) interesującego mnie zjawiska wsparcia społecznego rodzin z dzieckiem autystycznym. Aby uściślić empiryczną problematykę badań oraz ograniczyć ich zasięg sformułowałam szczegółowe cele badawcze, które stanowiły przedmiot moich rozważań. Należą do nich:
- charakterystyka sytuacji materialno - bytowej badanych rodzin;
- analiza wybranych zmiennych: struktura formalna, stan zdrowia badanych rodzin, stopień niepełnosprawności dziecka, stan zdrowia dziecka;
- rozpoznanie i ocena funkcjonowania obiektywnie istniejących systemów wsparcia społecznego;
- charakterystyka funkcjonowania instytucji społecznych działających na rzecz pomocy dziecku i rodzinie;
- charakterystyka funkcjonowania specjalistycznych placówek opiekuńczo – wychowawczych, przedszkoli, szkół, placówek służby zdrowia;
- rozpoznanie sieci społecznych badanych rodzin, a w ich obszarze sieci wsparcia społecznego ( źródeł wsparcia społecznego - zasobów sieci społecznych);
- charakterystyka sieci wsparcia badanych rodzin: rozmiar sieci, gęstość, homogeniczność, dostępność, częstotliwość kontaktów, czas trwania związku, osoby znaczące, powiązania między wyróżnionymi systemami;
- analiza poglądów badanych rodzin na temat otrzymywanego wsparcia: rodzaje wsparcia otrzymywanego;
- analiza oczekiwań rodzin z dzieckiem autystycznym w zakresie pomocy, form i rodzajów wsparcia;
- analiza poglądów badanych rodzin na temat funkcjonowania wybranych instytucji społecznych działających na rzecz pomocy dziecku i rodzinie oraz specjalistycznych placówek opiekuńczo - wychowawczych, przedszkoli, szkół, placówek służby zdrowia;
- analiza poglądów badanych rodzin na temat sposobów pozyskiwania nowych źródeł wsparcia, możliwości podejmowania działań w celu poprawy sytuacji własnej rodziny oraz sytuacji dziecka autystycznego a także gotowości rodziny do inicjowania działań wspierających inne rodziny;
- analiza zgromadzonego w trakcie badań empirycznych materiału w celu opracowania rozwiązań dotyczących tworzenia, rozwijania i modyfikowania systemu wsparcia społecznego rodzin z dzieckiem autystycznym oraz promowania w środowisku działań pożądanych.
Przedmiotem badań było zjawisko wsparcia społecznego rodzin z dzieckiem autystycznym.
Realizacja założonych celów wymagała sprecyzowania problematyki badawczej. W badaniach o charakterze diagnostycznym problematykę badawczą stanowi zbiór pytań dotyczących zjawisk lub procesów znajdujących się w obszarze zainteresowań badacza.239
Główny problem badawczy został zawarty w pytaniu:
Czy i jakie systemy wsparcia funkcjonują w środowisku rodzin z dzieckiem autystycznym i jaki jest ich udział w procesie wspierania?
- Jaka jest sytuacja materialno - bytowa badanych rodzin?
- Jaka jest struktura formalna badanych rodzin?
- Jaki jest stan zdrowia badanych rodzin?
- Jaki jest stan zdrowia dziecka?
- Jakie zmiany nastąpiły w funkcjonowaniu rodziny wraz z pojawieniem się dziecka autystycznego?
- Jakie problemy szczególnie utrudniają funkcjonowanie rodziny?
- Jak przedstawia się sieć społeczna badanych rodzin?
- Jak przedstawia się sieć wsparcia badanych rodzin?
- Jaka jest wielkość systemu wsparcia badanych rodzin?
- Jak przedstawia się sieć wsparcia na tle sieci społecznej badanych rodzin?
- Jakie osoby tworzą sieć społecznego wsparcia?
- Jakiego rodzaju wsparcie społeczne otrzymują badane rodziny?
- Jaki jest zakres wsparcia otrzymywanego przez badane rodziny?
- Jaki jest stopień zabezpieczenia danej funkcji?
- Jak przedstawia się częstotliwość interakcji badanych rodzin ze źródłami wsparcia?
- Czy pomiędzy wyróżnionymi systemami występują powiązania?
- Od kiedy badani otrzymują wsparcie?
- Jakiego rodzaju wsparcia społecznego oczekują badane rodziny?
- Jakich form wsparcia oczekują badane rodziny dla siebie i swojego autystycznego dziecka?
- Czy badane rodziny podejmują działania, których celem jest poprawa sytuacji rodziny oraz ich dziecka?
- Kto zdaniem badanych powinien inicjować działania wspierające?
- Czy badani wykazują gotowość włączenia się w działania wspierające inne rodziny z dzieckiem autystycznym?
- Jakie formy i rodzaje wsparcia społecznego oferują rodzinom z dzieckiem autystycznym placówki działające na rzecz pomocy rodzinie i dziecku?
239 Nowak S., Metodologia badań socjologicznych., Warszawa 1970, PWN, s. 220.
- Jaki rodzaj wsparcia oferują rodzinom z dzieckiem autystycznym specjalistyczne placówki opiekuńczo - wychowawcze, przedszkola, szkoły, placówki służby zdrowia?
- Czy organizacja placówki zapewnia właściwą opiekę, rehabilitację dzieciom autystycznym?
- Czy placówki posiadają programy pomocy skoncentrowane na rodzinie?
- Jak badane rodziny oceniają funkcjonowanie wybranych instytucji i placówek w zakresie pomocy i wsparcia rodziny?
- Czy placówki uwzględniają uwagi i oczekiwania rodziców?