tradycyjne ulice tematyczne w krajach arabskich Miasta krajów arabskich wyróżnia specyficzna struktura funkcjonal-no-przestrzenna, tworzona zgodnie z przepisami prawno - religijnymi. Miasta muzułmańskie posiadają wyraźnie zaznaczone w przestrzeni strefy społeczno – zawodowe, ułożone koncentrycznie w stosunku do meczetu wyznaczające-go środek koła. przy rozmieszczaniu poszczególnych dzielnic rzemieślniczych przestrzegano zasady, zgodnie z którą „zakłady nieczyste” były lokowane w zewnętrznej strefie miasta, natomiast w strefie centralnej znajdują się dziel-nice „czystych zawodów”. W konsekwencji najbardziej prestiżowe sklepy i za-kłady rzemieślnicze, takie jak złotnicy, jubilerzy, perfumiarze, skupiane są jak najbliżej meczetu, następne w kolejności są sklepy odzieżowe, za nimi lokale gastronomiczne i sklepy z żywnością inną od mięsa. Kolejny krąg zajmują za-kłady rzeźnicze i ślusarskie, natomiast najdalej od meczetu i centrum medyny znajdują się zakłady chemiczne i garbarnie. ponadto wszystkie lokale o jedna-kowej funkcji skupiane są w obrębie jednej ulicy tematycznej - 100 metrowa ulica, lub czasem dłuższa, przy której znajdują się wyłącznie sklepy z przypra-wami, jest rozwiązaniem typowym i często spotykanym w miastach arabskich.
tak silna segregacja sklepów o jednakowej funkcji, nie tylko gwarantuje ku-pującemu możliwie najszerszy wybór ofertowy i cenowy, ale również stanowi unikatową, pełną kolorów, zapachów i smaków, atrakcję dla turystów i miesz-kańców miasta.
3. anaLiza proBLeMU
23
ulice tematyczne w polsce
W polsce ulice tematyczne spotykane są rzadko, najczęściej koncen-trują się wokół ulic pogrzebowych ( takich jak ulica świętego antoniego we Wrocławiu lub Woźna w poznaniu ), czy też ulic zawierających liczne salony ślubne, jak na przykład śródmiejski fragment ulicy Głogowskiej w poznaniu.
znacznie mocniej sprofilowane tematycznie bywają targowiska miejskie - w poznaniu z olbrzymiej gamy produktów żywnościowych słynie targowisko na placu Wielkopolskim, natomiast targowiska na rynku Wildeckim i Jeżyc-kim posiadają klarowną tematykę rtV/aGD. podobne rozwiązania spotka-my również we Wrocławiu - targowisko na placu Solnym jest powszechnie znane jako targ kwiatowy. profilowanie tematyczne niekiedy potrafi dotyczyć jednocześnie kilku ulic - w poznaniu skrzyżowanie ulicy Feliksa nowowiej-skiego i 23 Lutego, ze względu na bliskość Uniwersytetu artystycznego Uap, skumulowało w sobie około 10 punktów poligraficznych. podobna sytuacja ma miejsce na skrzyżowaniu ulicy Krakowskiej i łąkowej, gdzie mieści się kil-ka sklepów artystycznych i zakładów oprawy obrazów. W większych, polskich miastach spotykane są ulice luksusowe, oferujące odzież najwyższej jakości,
il. 8. pierzeja ulicy Woźnej w poznaniu - znajduje się przy niej około 10 zakładów pogrzebowych.
źródło: autor
3. anaLiza proBLeMU
24
ulice tematyczne w rozwiniętych krajach zachodu Ulice tematyczne w krajach zachodnich cieszą się większa popularno-ścią, często stanowią wizytówkę miasta, kierunek wielu wypraw turystycznych i handlowych - można podzielić je na kilka kategorii:
ulice luksusowe i finansowe
Wiele światowych metropolii wykształciło reprezentacyjne aleje i pro-menady, będące zarówno wizytówka miasta jak i świadectwem jego dobrobytu - na ogół ulice te skupiają w sobie lokale handlujące towarami luksusowymi.
elitarny charakter tych sklepów z niepowtarzalnymi oknami wystawowymi, przyciąga tłumy turystów i klientów będących przedstawicielami klasy me-tropolitalnej. światową renomę i rozgłos zyskały ulice w metropoliach glo-balnych: nowym Jorku (Fifth avenue), Hong Kongu (canton road), paryżu (avenue des champs-Élysées), Londynie (Bond Street), Moskwie (twerska).
powszechnie znane są prestiżowe ulice handlowe w światowych stolicach kultury, mody, designu, (Mediolan, Barcelona, Lizbona, edynburg, San Fran-cisco) i w globalnych centrach finansowych (Frankfurt, zurych, Genewa).
pozycję lidera w rankingu najbardziej reprezentacyjnych ulic handlowych zaj-muje Fifth avenue w nowym Jorku. to symboliczne miejsce, będące scenerią wielu hollywoodzkich produkcji filmowych, areną wydarzeń politycznych i społecznych, skupia w sobie wielką ilość luksusowych domów mody - two-rząc w ten sposób bardzo silnie sprofilowaną ulice tematyczną. Dodatkowo jej rangę podkreśla cena najmu powierzchni handlowej, która według colliers international w roku 2012 wynosiła 2633 (USD/1m kw./rok). Dla porówna-nia cena najmu powierzchni handlowej na najdroższej polskiej ulicy - nowy świat w Warszawie, wynosi 142 (USD/1m kw./rok).
il. 9. pierzeja 5 alei w nowym Jorku, zawie-rająca liczne sklepy luksusowe. źródło:
www.wikipedia.org
3. anaLiza proBLeMU
25
ulice rozrywkowe
Ulice rozrywkowe w swojej szerokiej kategorii skupiają takie lokale jak teatry, kina, puby, kluby taneczne oraz kluby nocne i erotyczne.
typową ulicą o tematyce kawiarnianej jest istiklal - ten położony w europejskiej części istambułu, blisko półtora kilometrowy trakt pieszy, jest najbardziej zatłoczonym miejscem w tej 15 milionowej metropolii. Dzieje się tak za sprawą niezwykle szerokiego wyboru kawiarni i pubów tematycznych, dostosowanych do potrzeb każdego klienta. podobna ulicą, chociaż o tematy-ce bliższej życiu nocnemu, jest Schlesische Strasse w Berlinie, gdzie poza dzie-siątkami pubów z alkoholem znajdują się liczne dyskoteki. ponadto ulica ta stanowi punkt zbiorczy kilku innych ulic o zabarwieniu rozrywkowym, cha-rakterystycznym dla dzielnicy Friedrichshain-Kreuzberg. Ulice o zbliżonym charakterze odnajdziemy też w centrum Dublina - temple Bar to trakt pieszy przy którym znajdują się dziesiątki pubów serwujących irlandzkie piwo, a nie-odzownym dodatkiem do niego są koncerty muzyki na żywo. poza irlandzką muzyka i piwem, na jego światowy charakter, składa się również niepowta-rzalna architektura, z wyjątkowymi witrynami i bogatym zdobieniem.
Jeszcze innym rodzajem ulicy tematycznej jest Broadway w nowym yorku - jej śródmiejski fragment to jedno z największych skupisk teatrów rozrywko-wych i musicalorozrywko-wych na świecie.
il. 10. temple Bar - światowej sławy ulica barowa położona w centralnej części Dublina. źródło: autor
3. anaLiza proBLeMU
26
Spektakularnym wykorzystaniem potencjału klubów nocnych i tema-tyki erotycznej jest ulica Boulevard de clichy w paryżu, przy której znajduje się słynny, kontrowersyjny teatr Moulin rouge. Jego zarówno dobra, jak i zła sława, przez wiele lat wypracowała szczególną markę ulicy przyciągającą tu-rystów z całego świata. Szczególna erotyczna atmosfera tego miejsca została wykorzystana przez sklepikarzy pobliskich lokali - wielu z nich przeistoczyło swoje sklepy w sex shopy - tworząc w ten sposób wyraźnie sprecyzowaną te-matykę całej ulicy, rozpoznawalną na skalę globalną.
Kilka europejskich i azjatyckich miast tematykę erotyki rozwinęło jesz-cze dalej - sztandarowym przykładem takiego działania jest Dzielnica jesz- czer-wonych Latarni w amsterdamie. Biegnąca wzdłuż kanału ulica Qudezijds Voorburwal to silnie sprofilowana ulica tematyczna, której motywem prze-wodnim są marihuanowe coffee shopy, stanowi największe skupisko tego typu lokali na świecie. natomiast odchodzące od niej przecznice, takie jak zwart-lakensteegg, Sint annenstraat, czy Sint Jansstraat, to ulice wypełnione niemal wyłącznie przez domy publiczne. ponadto w najbliższym sąsiedztwie ulicy zlokalizowano również Sexmuseum amsterdam oraz liczne sex shop’y - co pozwoliło zbudować tematycznie unikatowe miejsce rozpoznawalne na skale światową. Mimo powszechnej niechęci do prostytucji, ulice te są odwiedzane przez setki tysięcy turystów rocznie. przykłady podobnych wysoko sprofilo-wanych ulic o tematyce erotycznej to taunusstraße we Frankfurcie nad Me-nem, czy też Soi cowboy w Bangkoku.
il. 11. Ulica Soi cowboy w Bangkoku. źródło: www.wikipedia.org
3. anaLiza proBLeMU
27
il. 12. Ulica Boulevard de clichy w paryżu.
źródło:
www.wikipedia.org
ulice obyczajowe
za szczególną odmianę ulicy tematycznej należy uznać ulicę obycza-jową, gdzie sposób sprofilowania lokali handlowych i usługowych wynika z przyjętego w obrębie ulicy światopoglądu. niepowtarzalnym przykładem ta-kiej ulicy jest pusher Street w Kopenhadze, stanowiąca główny trakt pieszy w dystrykcie christiania - niewielkiego obszaru miasta, w którym dokonano eksperymentu socjologicznego polegającego na całkowitym zniesieniu prawa.
początkowo planowano utrzymać w dzielnicy anarchiczny ustrój tylko kilka lat, lecz z czasem, to pionierskie na skalę światową doświadczenie, szybko zy-skało na międzynarodowym rozgłosie. pusher Street stała się ulicą anarchii, gdzie większość lokali handlowych prowadzi sprzedaż miękkich narkotyków, natomiast sąsiednia tinghuset sprofilowała się na rękodzieło i pchli targ.
christiania dodatkowo wykształciła swój własny, szczątkowy system praw-ny (zabraniający jedynie biegania i fotografowania) jak również zasłynęła na świecie jako prężny ośrodek ruchu hippisowskiego i szeroko rozumianej kultury alternatywnej. Wyjątkowa tematyka dwóch niewielkich ulic, w tym przypadku miała tak niezwykle silny wpływ na promocję całej Kopenhagi, że władze miasta szybko zdecydowały się na bezterminowe kontynuowanie
3. anaLiza proBLeMU
28
il. 13. pusher Street - główna ulica chri-stiani - niewielkiej dzielnicy Kopenha-gi, będącej ekspery-mentem socjologicz-nym i polityczsocjologicz-nym.
źródło:
www.wikipedia.org
każdej orientacji seksualnej - na ulicach często spotykane są grupy transwe-stytów, homoseksualistów i innych mniejszości seksualnych. Grupa ulic tema-tycznych w dzielnicy Soho to również kina i teatry (Shaftesbury avenue), księ-garnie (charing cross road), modne sklepy (trocadero centre) oraz salony gier. Wszystko to przyciąga rzesze turystów, równie często jak i mieszkańców Londynu - zarazem stanowiąc wizytówkę Londynu i świadectwo jego wielo-kulturowości.
ulice artystyczne
Ulice o tej tematyce charakteryzuje zwiększona ilość galerii sztuki, pracowni malarskich, atelier artystycznych i sklepów z materiałami artystycz-nymi. za jedną z najbardziej znanych należy uznać rue de Mont cenis oraz rue Foyatier okalające wzgórze Montmartre w paryżu - uznawane za kolebkę francuskiej bohemy artystycznej. Ulice Montmartre są doskonałym przykła-dem symbiozy pomiędzy historią zawartą w ulicznych murach i świadomą przedsiębiorczością lokalnych sklepikarzy, którzy podkreślili charakter miej-sca po przez zbudowanie jasnego artystycznego profilu lokali handlowych.
Ulice te ze względu na swoje konotacje z takimi artystami jak Vincent van 3. anaLiza proBLeMU
29
il. 14. Ulica artystycz-na - skrzyżowanie uli-cy rue de Mont cenis i placu place du tertre w paryżu. źródło:
www.wikipedia.org
ulice spożywcze i gastronomiczne
Ulice tematyczne nie zawsze muszą cieszyć się powszechnym rozgło-sem, aby znakomicie prosperować - tak często dzieje się z ulicami gastrono-micznymi i spożywczymi, które o swoich klientów skutecznie zabiegają, wy-korzystując najbardziej podstawową ludzką potrzebę jaką jest odżywianie.
interesującym przykładem poparcia tej tezy jest ulica piekarnicza (rue por-con de la Barbinais), zlokalizowana we Francuskim Saint-Malo, przy której znajdują tradycyjne piekarnie i cukiernie oraz manufaktury czekolady.
równie ciekawym zjawiskiem są alejki odchodzące od placu Jamal efna w Marakeszu - wśród bogatego grona tematycznych ulic gastronomicz-nych i spożywczych odnajdziemy aleje pełną gotowagastronomicz-nych ślimaków (bardzo popularne wśród dawnych marokańskich kolonistów - Francuzów), dalej aleję bakaliową (o niespotykanym wyborze bakalii i suszonych owoców), czy też aleję owocową - gdzie obsługa sklepu przyrządza sok z dowolnego, wskaza-nego owocu. za bardziej spektakularną formę ulicy gastronomicznych należy uznać La ramble, stanowiącą epicentrum stolicy Katalonii - uposażoną w set-ki kawiarni i restauracji. W tym samym mieście, wokół bazaru La Boqueria, znajdziemy system uliczek oferujących bogactwo owoców, warzyw i
tradycyj-3. anaLiza proBLeMU
30
il. 15. aleja bakaliowa - Marakesz, okoline placu Jamal efna. źródło: autor
il. 16. Fragment ulicy Hacarmel w tel avivie - z wydzieloną częścią do handlu przyprawami. źródło: autor
3. anaLiza proBLeMU
31
ulice specjalistyczne
Ulice specjalistyczne to grupa ulic tematycznych, zorientowanych na szczególny i nietypowy rodzaj lokalu handlowego lub usługowego. za jej pol-ski odpowiednik możemy uznać ulice pogrzebowe - gdzie znajdują się zakłady pogrzebowe, sklepy z odzieżą żałobną i kwiaciarnie. podobnym przykładem są wcześniej wspomniane ulice ślubne - gdzie zlokalizowane są salony mody ślubnej, pracownie krawieckie, sklepy z dodatkami oraz agencje organiza-cji wesel. W stolicy łotwy - rydze, znajduje się ulica pragas iela, przy której mieszczą się charakterystyczne sklepiki i stragany handlujące artykułami go-spodarstwa domowego, z rodzaju wiadra, szczotki i plastikowe naczynia. na-tomiast wysoce wykwalifikowaną i sprofilowaną ulicą na produkty specjali-styczne - w tym wypadku na żywność ekologiczną, wegetariańską i wegańską, jest neal Street w Londynie. podobny poziom specjalizacji, choć na znacznie większą skalę, osiągnęły aleje kasynowe - do najbardziej znanych należy Las Vegas Strip w Las Vegas, czy też avenida de Lisboa w Makau. Dla klientów zainteresowanych kupnem diamentów i brylantów, ze swoją ofertą specjali-styczną wychodzą na przeciw ulice antwerpii. te brylantowe ulice narodziły się jeszcze w średniowieczu kiedy żydzi, jako obcy innowiercy, z braku praw-nej możliwości podjęcia typowej pracy, byli zmuszani do zakładania banków, handlu złotem i diamentami. Ulica pelikaanstraat dysponuje jednym ciągiem jubilerów, w takiej ilości, jakiej nie spotkano nigdzie na świecie. równie sław-na i silnie sprofilowasław-na jest nieopodal leżąca ulica appelmanstraat.
il. 17. pragas iela w rydze - niewielka ulica sprofilowana na handel artykułami gospodarstwa domowego. źródło: autor
3. anaLiza proBLeMU
32
il. 19. Ulica Głogowska w poznaniu - widok na sznur salonów mody ślubnej. źródło: autor il. 18. neal Street - ulica sprofilowana na produkty ekologiczne,wegetariańskie i wegańskie. źródło: www.land8.net
3. anaLiza proBLeMU
33
il. 21. pike Street - Seattle - fragment ulicy stanowiący zbiorową pracę artystyczną wykonaną z gum do żucia. źródło: autor il. 20. pike Street - Seattle - ulica profilowana na lokalną żywność i owoce morza. źródło: autor
3. anaLiza proBLeMU
34
il. 23. Johnston Street - Vancouver fragment ulicy przekształcony w wielkoformatowe dzieło sztuki wykonane przez duet oSGeMeoS. źródło: autor
il. 22. Johnston Street - Vancouver - ulica artystyczna. źródło: autor
3. anaLiza proBLeMU