Przesłanki ochrony uzasadnionych oczekiwań wynikających ze zmiany prawo-

Skuteczne powołanie się na zasadę ochrony uzasadnionych oczekiwań w odnie-sieniu do określonej regulacji prawnej jest możliwe tylko wtedy, gdy przepis prawny stworzył sytuację, która mogła wzbudzić zaufanie po stronie jednostki748. Najczęściej tego rodzaju zdarzenia występują w tzw. sytuacjach międzyczasowych (intertempo-ralnych). Jednakże jest rzeczą niebudzącą najmniejszych wątpliwości, że nie można

745 Zob. P. Craig, EU Administrative Law…, s. 553; S. Schonberg, dz. cyt., s. 9-10; D. Miąsik, Zasada

ochrony zaufania…, s. 232.

746 Zob. J. Lemańska, Uzasadnione oczekiwania…, s. 106-111.

747 P. Craig, EU Administrative Law…, s. 553.

748 Wyrok TS z dnia 15 stycznia 2002 r. w sprawie C-179/00 Weidacher, ECR 2002, s. I-00501, pkt 31; wyrok TS z dnia 15 lipca 2004 r. w sprawie C-459/02, Gerekens i Procola, ECR 2004, s. I-07315, pkt 29.

zasadnie oczekiwać całkowitego braku zmian legislacyjnych749. Zasada uzasadnio-nych oczekiwań wymaga raczej, aby prawodawca wziął pod uwagę szczególną sytu-ację jednostek i w razie potrzeby odpowiednio dostosował nowe przepisy750.

W tym zakresie ochrona uzasadnionych oczekiwań wyraża się w aspekcie for-malnym i materialnym. W ujęciu forfor-malnym oznacza, że z nowego przepisu musi wy-nikać jasne oraz zrozumiałe uzasadnianie rzeczywistego skutku retroaktywnego (art. 296 TFUE)751. Innymi słowy, prawodawca unijny jest obowiązany wyjaśnić ko-nieczność wstecznego działania prawa. W sprawach połączonych Diversinte i Iberlacta został zakwestionowany retroaktywny skutek rozporządzenia nr 744/87, na mocy któ-rego nałożono opłaty za wywóz mleka w proszku z Hiszpanii do innych państwa człon-kowskich. Sporne rozporządzenie zostało opublikowane w dniu 17 marca 1986 r., lecz obowiązywało z mocą wsteczną od 12 lutego 1986 r. W preambule ogólnikowo wskaza-no, że rozporządzenie należy stosować w trybie pilnym, aby uniknąć spekulacyjnych transakcji. Rozpoznając sprawę Trybunał wyjaśnił, że uzasadnienie skutku

retroaktyw-nego powinno być konkretne, rzeczywiste i zrozumiałe dla adresatów prawa.

Zaskarżo-ne rozporządzenie nie spełniało tych warunków. Trybunał uznał, że zwrot użyty w pre-ambule jest zbyt ogólny i nie wyjaśnia, dlaczego prawo ma działać wstecz. Tym samym Trybunał stwierdził nieważność zaskarżonego rozporządzenia, uznając, że jego uzasad-nienie nie pozwala na dokonanie kontroli sądowej w zakresie celu retroakcji oraz ochro-ny uzasadnioochro-nych oczekiwań752. Tak więc brak konkretnego i rzeczywistego uzasadnie-nia takiego aktu prawnego uniemożliwia kontrolę celowości działauzasadnie-nia prawa wstecz oraz tego, czy nowe prawo w należyty sposób chroni uzasadnione oczekiwania jedno-stek. Z wyroku w sprawach połączonych Diversinte i Iberlacta wynika, że brak

dosta-tecznego uzasadnienia lub przytoczenie pozornych powodów uzasadniających wstecz-ne działanie prawa jest wystarczającą podstawą do stwierdzenia nieważności nowego prawa. Co więcej, tego rodzaju wadliwości nie można sanować ex post facto dopiero

749 „Jednostka nie może oczekiwać od norm prawnych, że nie będą one podlegały zmianom”, K. Kicz-ka, Pewność sytuacji prawnej jednostki…, s. 231.

750 Wyrok TS z dnia 7 czerwca 2005 r. w sprawie C-17/03, VEMW i in., ECLI:EU:C:2005:362, pkt 81; wyrok TS z dnia 10 września 2009 r. w sprawie C-201/08, Plantanol GmbH & Co. KG v. Hauptzollamt

Darmstadt, ECR 2009, s. I-08343, pkt 49.

751 T. Tridimas pisze, że w sytuacji, gdy akt prawny nie ma wyraźnej mocy wstecznej, to nowy przepis prawny nie musi dostarczać motywów, dlaczego nie zawiera przepisów przejściowych. Chodzi tu więc o natychmiastowe działanie nowego prawa (pozorne działania prawa wstecz). Tak więc w przypadku pozor-nej retroakcji nowy przepis nie musi zawierać uzasadnienia zmiany prawa, zob. T. Tridimas, dz. cyt., s. 254. S.L. Kaleda pisze, że: „teoretycznie zmiana retroaktywna, inaczej niż działanie natychmiastowe, wymaga dodatkowego uzasadnienia – szczególnego celu przepisu” ‒ tenże, dz. cyt., s. 130-131.

752 Wyrok TS z dnia 1 kwietnia 1993 r. w sprawach połączonych C-260/91 oraz C-261/91, Diversinte

SA i Iberlacta SA v. Administración Principal de Aduanas e Impuestos Especiales de la Junquera, ECR

w toku procesu sądowego poprzez wykazywanie motywów działania prawa wstecz, gdyż będzie to uznane za spóźnione i niedopuszczalne753.

Podobną argumentację dostarcza sprawa Węgry v. Komisja. Sąd wyjaśnił, że wy-magane na mocy art. 296 TFUE (d. art. 253 TWE) uzasadnienie aktu prawnego powinno umożliwić zainteresowanym zapoznanie się z jego podstawami w celu obrony ich praw. Ponadto część motywacyjna aktu UE jest niezbędna w procesie sądowej kontroli jego zgodności z prawem. Natomiast brak uzasadnienia wstecznego działania prawa może być podstawą stwierdzenia nieważności takiego aktu prawnego, gdyż jego treść nie po-zwala na skontrolowanie, czy respektowano uzasadnione oczekiwania754.

Trzeba jednak zauważyć, że orzecznictwo w tym zakresie nie jest jednolite755. W sprawie Moskof Trybunał odmówił stwierdzenia nieważności zaskarżonego rozporzą-dzenia, mimo że jego preambuła zawierała lakoniczną argumentację uzasadniającą re-troaktywność. W toku procesu Trybunał uznał, że istniały obiektywne okoliczności wy-magające działania prawa wstecz, które nie zostały w pełni przytoczone w preambule756. Wobec tych rozbieżności należy zająć stanowisko, że ochrona uzasadnionych oczekiwań wymaga, aby jednostka mogła zapoznać się z motywami retroakcji i żeby były one rzeczywiste a nie pozorne. Akt prawny UE powinien być uzasadniony w stop-niu umożliwiającym skuteczne przeprowadzenie administracyjnej lub sądowoadmini-stracyjnej kontroli757. A zatem konieczne jest zarówno formalne uzasadnienie retroak-tywności, jak i merytoryczna zasadność argumentów, które przemawiają za działaniem prawa wstecz. Brak którejkolwiek z tych przesłanek powinien przesądzić o nieważności

753 T. Tridimas, dz. cyt., s. 255. Podobnie w prawie konkurencji przyjmuje się, że motywy decyzji Ko-misji muszą być wyłożone w uzasadnieniu decyzji, a zatem ich wyjaśnienie ex post facto jest niedopuszczal-ne, tamże.

754 „Należy stwierdzić, że rozporządzenie nie wskazuje w żaden sposób powodów, dla których kwestio-nowane nowe środki powinny znaleźć zastosowanie bezzwłocznie do trwających zbiorów, gdyż w moty-wie 9 stmoty-wierdza się jedynie, że «[z]miany przewidziane w niniejszym rozporządzeniu muszą stosować się do zboża oferowanego agencjom interwencyjnym, począwszy od dnia 1 listopada 2006 r.», i dodaje, że «[w] skazane jest zatem przewidzieć wejście w życie niniejszego rozporządzenia w dniu jego opublikowania w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej […]» Niezależnie od tego, że całkowity brak uzasadnienia w rozporządzeniu daty jego wejścia w życie nie może być naprawiony informacjami dostarczonymi w trak-cie procedury jego przygotowywania, wskazanie, iż początek okresu interwencyjnego przypada na dzień 1 listopada 2006 r., stanowi jedynie stwierdzenie o charakterze ogólnym, które nie może być uznane za szczegółowe uzasadnienie, które wskazywałby zamierzony efekt i pozwalało sądowi na kontrolę, czy posza-nowano uzasadnione oczekiwania zainteresowanych podmiotów”, wyrok Sądu z dnia 15 listopada 2007 r., w sprawie T-310/06, Republika Węgierska v. Komisji, ECR 2007, s. II-04619, pkt 83-86.

755 T. Tridimas przyczynę tego stanu upatruje w tym, że przeplatają tu się aspekt proceduralny i mate-rialnoprawny ochrony uzasadnionych oczekiwań. Innymi słowy, kwestia proceduralna, tj. czy nowe prawo w należyty sposób wyjaśnia przyczyny działania prawa wstecz, łączy się z kwestią materialną, tj. z tym, czy retroaktywność jest obiektywnie uzasadniona ‒ tenże, dz. cyt.

756 Wyrok TS z dnia 20 listopada 1997 r. w sprawie C-244/95, P. Moskof AE v. Ethnikos Organismos

Kapnou, ECLI:EU:C:1997:551, pkt 103.

757 Zob. D. Curtin, H.C.H. Hofmann, J.M. Mendes, Księga II. Wydawanie przepisów przez organy

retroaktywnych przepisów. Tym samym brak uzasadnienia lub niewłaściwe uzasadnie-nie może prowadzić do uzasadnie-nieważności takiego aktu prawnego. Nie jest wystarczające ograniczenie się li tylko do udowodnienia ex post facto, na etapie postępowania sądowego obiektywnych przyczyn retroakcji. Uzasadnienie powinno więc w zrozumiały sposób wyjaśniać motywy zmiany przepisów tak, aby jednostka mogła bronić swoich praw758. Adresat prawa nie może domyślać się, dlaczego prawo działa wstecz, a wszelkie uchy-bienia w tym zakresie należy interpretować i oceniać na jego korzyść w myśl zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań.

Jeżeli zaś chodzi o materialnoprawne przesłanki wadliwości retroakcji, to w dok-trynie przeważnie są one badane według podziału na rzeczywiste i pozorne wsteczne działanie prawa759. Podkreśla się przy tym, że pozorne wsteczne działanie prawa podlega mniej rygorystycznym warunkom niż rzeczywista retroakcja760. Jednak nie sposób wy-prowadzić sztywnych reguł w tym zakresie. Ustalenie, czy chodzi o rzeczywiste, czy też o pozorne wsteczne działanie prawa, niejednokrotnie sprawia poważne trudności nawet sądom UE761. J. Schwarze zwrócił uwagę, że Trybunał unika posługiwania się tymi poję-ciami762. Jedynie w sprawie CNTA jest mowa o tym, że zaskarżone rozporządzenie nie ma mocy wstecznej w ścisłym tego słowa znaczeniu (ang. „retroactive effect in the proper sense of the expression”)763. Skoro w orzecznictwie podział na rzeczywistą i pozorną re-troakcję jest niejednoznaczny, to tym bardziej podział ten jest niezrozumiały dla jedno-stek764. Podobnie tę kwestię ujmuje S.L. Kaleda, który pisze, że precyzyjne rozgranicze-nie pomiędzy rzeczywistym wstecznym działarozgranicze-niem prawa a natychmiastowym działarozgranicze-niem

758 Zob. P. Craig, EU Administrative Law…, s. 551, I. Kawka, Zasada dobrej administracji w prawie

wspólnotowym, [w:] C. Mik (red.), dz. cyt., s. 214.

759 Zob. J. Schwarze, European Administrative Law…, s. 1119-1144.

760 T. Tridimas, dz. cyt., s. 265.

761 Tamże, s. 266; A. Jurcewicz, dz. cyt., s. 127-129. Często problemem było rozróżnienie tych sytu-acje. W sprawie Crispoltoni I Trybunał badał przesłanki rzeczywistej retroakcji. Sprawa dotyczyła zmiany odnoszącej się do jakości produktu w skupie interwencyjnym. Nowe kryterium skupu zostało wprowadzone w trakcie cyklu produkcyjnego jeszcze przed zbiorem, jednak w czasie kiedy rolnicy nie byli już w stanie zmienić upraw ‒ wyrok TS z dnia 11 lipca 1991 r. w sprawie C-368/89, Antonio Crispoltoni v. Fattoria

autonoma tabacchi di Città di Castello, ECR 1991, s. I-03695, pkt 17-22; P. Gilsdorf, A. Bardenhewer, Das EUGH-Urteil im Fall „Crispoltoni” und Rückwirkungsproblematik, „Europäisches Zeitschrift für

Wirt-schaftsrecht” 1992, s. 267; A. Jurcewicz, dz. cyt., s. 128-129. Natomiast J. Schwarze jako przykład pozor-nego działania prawa wstecz wskazuje sprawę DEUKA. Sprawa dotyczyła naruszenia uzasadnionych ocze-kiwań jednostki z powodu zmiany systemu premii z tytułu denaturacji pszenicy, która miała miejsce również w czasie, kiedy rolnicy nie byli już w stanie zmienić produkcji ‒ J. Schwarze, European Administrative

Law…, s. 1141; wyrok Trybunału z dnia 25 czerwca 1975 r., w sprawie 5/75, Deuka Deutsche Kraftfutter

GmbH B. J. Stolp v. Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel, ECR 1975, s. 00759, pkt 7-11.

762 J. Schwarze, European Administrative Law…, s. 1122. W orzeczeniach jest raczej mowa o wstecz-nym działaniu prawa (które odpowiada rzeczywistej retroakcji) oraz o natychmiastowym stosowaniu nowe-go prawa (w znaczeniu pozornej retroakcji).

763 Zatem chodzi o rzeczywistą retroakcję prawa ‒ wyrok TS z dnia 15 czerwca 1976 r., w sprawie 74/74, CNTA v. Komisji, ECR 1976, s. 00797; J. Schwarze, European Administrative Law…, s. 1122.

nowego prawa nie jest konieczne765. Zarówno retroakcja, jak i działanie natychmiastowe podlegają podobnym kryteriom oceny ich legalności. Temporalny zakres obowiązywania nowego przepisu w europejskim prawie administracyjnym wyznacza zawsze zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań766. Zakwalifikowanie zmian legislacyjnych jako rze-czywistej lub pozornej retroakcji nie polega na założeniach formalnych, lecz na kazu-istycznym wyważaniu interesu indywidualnego i publicznego767. A zatem zarówno w przy-padku rzeczywistej, jak i pozornej retroakcji w zasadzie chodzi o te same przesłanki.

Powszechnie przyjmuje się bowiem, że w przypadku rzeczywistej retroakcji sąd stwierdzi nieważność aktu prawnego, jeżeli za działaniem prawa wstecz nie przemawia cel i interes UE bądź z tej przyczyny, że uzasadnione oczekiwania jednostek są nienale-życie chronione768. Orzecznictwo odnosi się do tych przesłanek oddzielnie. Jednak w istocie rzeczy są one ze sobą ściśle związane. Idzie tu o wyważenie z jednej strony interesu publicznego, który przemawia za wstecznym działaniem prawa, i z drugiej ‒ interesu indywidualnego, który przemawia za tym, aby uzasadnione oczekiwania jedno-stek były chronione769. Zatem rzeczywista retroakcja prawa będzie dopuszczalna jedynie w sytuacji, gdy interes publiczny przeważa na interesem indywidualnym770.

Natomiast w przypadku pozornego wstecznego działania prawa sąd stwierdzi nie-ważność nowych przepisów, jeżeli naruszają one uzasadnione oczekiwania jednostki. Według F. Lamoureux przesłanką pozornej retrakcji nie jest istnienie nadrzędnego intere-su publicznego przemawiającego za natychmiastowym zastosowaniem nowego prawa771. Jednakże z orzecznictwa wynika, że naruszenie zasady ochrony uzasadnionych oczeki-wań ma miejsce w sytuacji, gdy instytucja UE znosi ze skutkiem natychmiastowym do-tychczasowe przepisy, przy jednoczesnym braku nadrzędnego interesu publicznego i bez przyjęcia odpowiednich środków przejściowych772. Precyzyjniej rzecz ujmując można powiedzieć, iż pozorne wsteczne działanie prawa jest zasadniczo dopuszczalne, chyba

765 S.L. Kaleda, dz. cyt., s. 130-131.

766 Podział na rzeczywistą i pozorną retroakcję bardziej opiera się na kryterium ekonomicznym niż na doktrynalnym ujęciu skutków nowego prawa i często ma charakter intuicyjny. Dla usprawiedliwienia takiego stanowiska podkreśla się, że to nagłe zmiany na wspólnotowych rynkach naruszają uzasadnione oczekiwania, a nie nowe prawo, które jest jedynie niezbędną odpowiedzią na te zjawiska gospodarcze, a za-tem ma charakter wtórny wobec tych fluktuacji ‒ S.L. Kaleda, dz. cyt., s. 130-131.

767 Tamże, s. 130.

768 P. Craig, EU Administrative Law…, s. 551.

769 T. Tridimas, dz. cyt., s. 256.

770 H.C.H. Hofmann, G.C. Rowe, A.H. Türk, Administrative Law…, s. 182.

771 F. Lamoureux, The Retroactivity of Community Acts in the Case Law of the Court of Justice, „Com-mon Market Law Review” 1983, Nr 2, s. 290.

772 Wyrok Sądu z dnia 21 lutego 1995 r. w sprawie T-472/93, Campo Ebro Industrial SA, Levantina

Agrícola Industrial SA i Cerestar Ibérica SA v. Radzie, ECR 1995, s. II-00421, pkt 52. Co ciekawe,

przyj-muje się, że w przypadku pozornego wstecznego działania prawa należy rozważyć, czy przyjęcie przepisów przejściowych nie będzie sprzeczne z nadrzędnym interesem publiczny ‒ J. Schwarze, European

że ochrona uzasadnionych oczekiwań przeważa nad interesem publicznym. A zatem rów-nież w przypadku pozornej retroakcji konieczne jest wartościowanie interesu publiczne-go, tj. celów, które przemawiają za natychmiastowym zastosowaniem nowego przepisu i interesu indywidualnego, tj. uzasadnionych oczekiwań jednostki773.

W tych okolicznościach zbędne jest badanie przesłanek naruszenia ochrony uzasad-nionych oczekiwań w odniesieniu do regulacji prawnych według podziału na rzeczywistą i pozorną retroakcję. Z punktu widzenia podjętego w tym rozdziale zadania badawczego polegającego na zidentyfikowaniu, w jakich okolicznościach uzasadnione oczekiwania powinny być chronione, w istocie rzeczy obojętne jest rozróżnienie pomiędzy faktyczną a pozorną retroakcją774. Tak więc w dalszej analizie podział ten zostanie pominięty.

Pierwszym warunkiem umożliwiającym wsteczne stosowanie prawa (ratione

temporis) jest nadrzędny interes publiczny775. W orzecznictwie za cel uzasadniający wsteczne działanie prawa uznano między innymi wymogi skutecznego zarządzania wspólnotowym rynkiem, ochrony zdrowia publicznego, bezpieczeństwa publicznego, polityki społecznej, zapobieganie nadużyciom finansowym lub nieuczciwej konkuren-cji. Najczęściej jednak chodziło o potrzebę złagodzenia skutków nadzwyczajnych zmian na zintegrowanych rynkach UE776. Na tej zasadzie w sprawach Racke i Decker Trybunał dopuścił stosowanie z mocą wsteczną przepisów rozporządzenia ustanawiającego kwoty wyrównawcze777 w handlu winami z uwagi na znaczące wahania kursów spowodowane

773 Słusznie jednak T. Tridimas zastrzega, że trudniej jest udowodnić naruszenie uzasadnionych ocze-kiwań w przypadku pozornego wstecznego działania prawa ‒ tenże, dz. cyt., s. 267. Zob. J. Schwarze,

Eu-ropean Administrative Law…, s. 1143-1145.

774 A. Jurcewicz, dz. cyt., s. 127-128.

775 H.C.H. Hofmann, G.C. Rowe, A.H. Türk, Administrative Law…, s. 183.

776 T. Tridimas, dz. cyt., s. 257. Definicja legalna nadrzędnego interesu publicznego UE została zapisana w motywie 40 Dyrektywy 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r., który stanowi, że „pojęcie «nadrzędnego interesu publicznego», do którego odnoszą się niektóre przepisy niniejszej dyrektywy, zostało ukształtowane przez Trybunał Sprawiedliwości w jego orzecznictwie dotyczącym art. 43 i 49 Traktatu i może ono podlegać dalszej ewolucji. Pojęcie to, zgodnie z wykładnią Trybunału Sprawiedli-wości obejmuje co najmniej następujące elementy: porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne i zdrowie publiczne, w rozumieniu art. 46 i 55 Traktatu, utrzymanie porządku społecznego, cele polityki społecznej, ochronę usługobiorców, ochronę konsumentów, ochronę pracowników, w tym zabezpieczenie społeczne pra-cowników, dobrostan zwierząt, utrzymanie równowagi finansowej systemu zabezpieczenia społecznego, za-pobieganie nadużyciom finansowym, zaza-pobieganie nieuczciwej konkurencji, ochronę środowiska naturalne-go i miejskienaturalne-go, w tym zanaturalne-gospodarowanie przestrzenne miast i wsi, ochronę wierzycieli, zabezpieczenie rzetelnego wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwo drogowe, ochronę praw własności intelektualnej, cele polityki kulturalnej, w tym zabezpieczenie swobody wyrażania różnych poglądów, w szczególności społecz-nych, kulturowych, religijnych i filozoficznych wartości społeczeństwa, potrzebę zapewnienia edukacji na wysokim poziomie, utrzymanie zróżnicowania prasy oraz propagowanie języka narodowego, ochronę naro-dowego dziedzictwa historycznego i artystycznego, oraz politykę weterynaryjną”.

777 „Kwoty wyrównawcze są to specjalne opłaty mające na celu zneutralizowanie różnic cenowych w walucie krajowej w przypadku wahań kursów walut, a tym samym unikanie możliwych zakłóceń wymia-ny handlowej” ‒ opinia rzecznika generalnego A. Tizzana, przedstawiona w dniu 16 grudnia 2004 r., w spra-wie C-376/02, Stichting „Goed Wonen” v. Staatssecretaris van Financiën, ECLI:EU:C:2004:811.

nagłą i istotną zmianą międzynarodowej sytuacji walutowej778. Podobnie w sprawach połączonych Zuckerfabrik Süderdithmarschen i Zuckerfabrik Soest Trybunał uznał waż-ność rozporządzenia nakładającego z mocą wsteczną opłaty wywozowe na producentów cukru za poprzedni rok gospodarczy, w którym z powodu nagłego spadku wartości do-lara i załamania cen na rynkach światowych wspólna organizacja rynków w sektorze cukru doznała poważnych strat779. Istniały więc podstawy, aby uznać, że cel, który nale-ży zrealizować w interesie ogólnym, czyli stabilizacja wspólnotowego rynku cukru, wy-magał wstecznego działania zaskarżonego rozporządzenia780.

Szczególną okolicznością uzasadniającą retroakcję prawa jest konieczność przy-wrócenia skutków aktu, który został wyeliminowany z obrotu prawnego ze względów proceduralnych781. W sprawie Roquette Trybunał unieważnił rozporządzenie Rady nr 1293/79782 regulujące opłaty z tytułu produkcji izoglukozy ze względów na zaniechanie

778 Wyrok TS z dnia 25 stycznia 1979 r. w sprawie C-98/78, Racke v. Hauptzollamt Mainz, ECR 1979, s. 00069, pkt 20, wyrok TS z dnia 25 stycznia 1979 r. w sprawie C-99/78, Gustav Decker KG v.

Hauptzoll-amt Landau, ECLI:EU:C:1979:15, pkt 8; opinia rzecznika generalnego A. Tizzana, przedstawiona w dniu 16 grudnia 2004 r., w sprawie C-376/02, Stichting „Goed Wonen” v. Staatssecretaris van Financiën, ECLI-:EU:C:2004:811; pkt 30.

779 Ten mechanizm polegał na tym, że nadwyżki ze stosunku produkcji do konsumpcji cukru były zby-wane na rynkach państw trzecich. Różnica między kursami lub cenami na rynku światowym a cenami w na rynku wspólnotowym pokrywana była za pomocą refundacji wywozowych. Rozporządzenie przewidywało sfinansowanie wszystkich wynikających z tego kosztów przez samych producentów. Zasadniczo kwoty te były wypłacane przed końcem każdego roku gospodarczego i w konsekwencji obliczane były w oparciu o możliwe do przewidzenia straty wynikające z wywozu. W sprawie wystąpiły jednak wyjątkowe okolicz-ności: gwałtowny spadek kursu dolara i światowych cen cukru, których nie można było przewidzieć z wy-starczającą dokładnością w momencie ustalania wysokości opłat. Zatem dopiero po stwierdzeniu pełnych skutków takich wyjątkowych zdarzeń i po zakończeniu roku gospodarczego zostały ustalone koszty, które mają zostać sfinansowane przez producentów ‒ wyrok TS z dnia 21 lutego 1991 r. w sprawach połączonych C-143/88 i C-92/89, Zuckerfabrik Süderdithmarschen AG v. Hauptzollamt Itzehoe i Zuckerfabrik Soest

GmbH v. Hauptzollamt Paderborn, ECR 1991, s. I-00415, pkt 50-54. Zob. opinia rzecznika A. Tizzana, przedstawiona w dniu 16 grudnia 2004 r., w sprawie C-376/02, Stichting „Goed Wonen” v. Staatssecretaris

van Financiën, ECLI:EU:C:2004:811; pkt 31.

780 Po stwierdzeniu obiektywnego celu wstecznego działania prawa wstecz Trybunał zbadał, czy w sprawie zostały naruszone uzasadnione oczekiwania jednostek. Uznał, że skarżący nie mogli się powołać na jakiekolwiek uzasadnione oczekiwania, które zasługiwałyby na ochronę. Po pierwsze, zostali oni powia-domieni w rozporządzeniu, że koszty związane ze zbyciem nadwyżek mają być pokryte przez nich w cało-ści. Po drugie, Komisja opublikowała zestawienie, które wyraźnie wykazywało prawdopodobieństwo wy-stąpienia deficytu w spornym roku produkcyjnym, a zatem zmiana prawa była do przewidzenia. Po trzecie, przed końcem roku gospodarczego producenci cukru dowiedzieli się, że Komisja przedstawiła Radzie pro-jekt rozporządzenia dotyczącego ustalenia specjalnej opłaty wywozowej za ten rok gospodarczy ‒ wyrok TS z dnia 21 lutego 1991 r. w sprawach połączonych C-143/88 i C-92/89, Zuckerfabrik Süderdithmarschen AG

v. Hauptzollamt Itzehoe i Zuckerfabrik Soest GmbH v. Hauptzollamt Paderborn, pkt 56-59.

781 Tamże, s. 260-262; H.C.H. Hofmann, G.C. Rowe, A.H. Türk, Administrative Law…, s. 183; J. Schwarze, European Administrative Law…, s. 1127.

782 Zob. wyrok TS z dnia 29 października 1980 r., w sprawie 138/79, SA Roquette Frères v. Radzie, ECR 1980, s. 03333, pkt 1.

konsultacji tego rozporządzenia z Parlamentem Europejskim783. Jednocześnie w uzasad-nieniu tego wyroku Trybunał potwierdził, że niezbędne jest uregulowania tych opłat w celu ograniczenia produkcji izoglukozy, jednak stwierdził nieważność rozporządzenia tylko z powodu wskazanych uchybień proceduralnych784. W wykonaniu tego wyroku Rada już zgodnie z procedurą przyjęła rozporządzenie Nr 387/81, które z mocą wsteczną przywracało te same przepisy. Następnie w sprawie Amylum Trybunał uznał, że wsteczne działanie tego ostatniego rozporządzenie (Nr 387/81) nie narusza europejskiego prawa administracyjnego. Z jednej strony, skutek wsteczny był konieczny, aby zapewnić stabili-zację na rynku poprzez ograniczenie produkcji izoglukozy. Z drugiej zaś strony, wsteczne działanie prawa można było przewidzieć, a zatem nie mogło być mowy o naruszeniu uza-sadnionych oczekiwań. Producenci izoglukozy zdawali sobie sprawę z tego, że istnieje potrzeba ograniczenia tej produkcji, ponieważ w poprzedniej sprawie Trybunał wyraźnie potwierdził niezbędność systemu opłat produkcyjnych. Zatem nie mogło być żadnych wątpliwości, że Rada ma zamiar wprowadzić opłaty ograniczające produkcję izogluko-zy785. Trybunał uznał możliwość zastąpienia z mocą wsteczną unieważnionego z przyczyn