Opodatkowanie małych i średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej
1. Przesłanki preferowania małych i średnich przedsiębiorstw oraz definicja tego sektora
w Unii Europejskiej
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (M SP) w krajach Unii Europejskiej jest od kilkudziesięciu lat traktowany w sposób preferencyj ny. Zwrócenie szczególnej uwagi przez te kraje na niewielkie podm ioty wynika z ich specyfiki. W ystępują one w większości gałęzi przemysłu, wpływają w decydujący sposób na niektóre z nich. Szczególna rola tego sektora w gospodarkach państw zachodnich wynika ze specyficznych cech tych podmiotów, których nie posiadają pozostałe przedsiębiorstwa na rynku. Cechy te sprawiają, że M SP najszybciej przystosow ują się do różnego otoczenia oraz zmiennych w arunków rynkowych, mają m ożli wość przeprowadzenia szybkich zmian profilu działalności gospodarczej, ponadto cechują się m obilnością i elastycznością. Powyższe możliwości MSP warunkują zasadność szczególnego ich traktowania przez poszcze gólne państwa UE. Ponadto znacząca rola M SP w krajach UE potw ier dzona jest również przede wszystkim udziałem tego sektora w w ytw orzo nym PKB (55% w 2001 r.) oraz we wskaźniku określającym wielkość zatrudnienia (71% w 2001 r.)1.
Preferencyjne traktowanie sektora M SP wynika z ich gorszej pozy cji przetargowej w stosunku do dużych podmiotów. Nie są oni w jednako wej sytuacji w stosunkach między sobą, ogólnie rzecz biorąc duże przed siębiorstwa z racji swojej wielkości posiadają większe m ożliw ości na rynku niż małe i średnie firmy. Istnieją obszary działania MSP, w których występują wyraźnie gorsze warunki dla niewielkich podm iotów, ani żeli dla większych przedsiębiorstw. Podstawowym takimi obszarami są dostęp do źródeł finansowania oraz możliwość prowadzenie inwestycji2.
1 Strategia rozwoju P olski do roku 2020, Tom I, II i Synteza, K om itet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Dom W ydaw niczy E lipsa, W arszaw a 2000.
2 R. Wolański, O podatkow anie małych i średnich przedsiębiorstw . Dom W ydaw niczy ABC, W arszawa 2002, s. 34 i nast.
124 R obert W aloński
G łów ne zew nętrzne źródło finansow ania dla w szystkich przed siębiorstw to kredyty bankow e. N atom iast w przypadku M SP można pow iedzieć o ograniczonych m ożliw ościach tych podm iotów w dostę pie do kredytów bankow ych. W ynikają one przede w szystkim z dużej podatności na bankructw a m ałych i średnich firm now o założonych, niepełności inform acji o m ałych i średnich przedsiębiorstw ach, z uw a gi na zw olnienie tego sektora z prow adzenia pełnej ew idencji oraz w y so k ie w y m a g a n ia ban k ó w o d n o śn ie g w ara n cji i zabezpieczeń. W szystkie te fakty pow odują znaczną ostrożność banków przy udziela niu kredytów niew ielkim podm iotom , szczególnie długoterm inow ych i na w ysokie kwoty. Poza tym z racji swojej w ielkości nie m ają m ożli w ości finansow ania sw oich potrzeb przez em isję papierów w artościo w ych. U ogólniając m ają gorszy dostęp do źródeł finansow ania od du żych firm.
W zw iązku z pow yższym uznaje się udzielanie M SP preferencji w ram ach polityki finansow ej jak o działalność państw a zm ierzającą do w y ró w n y w an ia m ożliw ości konku ro w an ia tych przedsiębiorstw na rynku krajow ym i zagranicznym , a nie naruszaniem zasad „czystej konkurencji” . D ośw iadczenia rozw iniętych gospodarczo krajów kapi talistycznych (chodzi o okres tw orzenia bogactw a, a nie jeg o kon sum pcji) w skazują tu szeroką gam ę m ożliw ości; zarów no w obszarze polityki podatkow ej, w szczególności w zakresie podatku dochodow e go, ja k i w zakresie subw encji bezpośrednich3.
D rugim obszarem , gdzie w iększe m ożliw ości m ają duże firm y są inw estycje. B ariera ta zw iązana je st z poprzednim ograniczeniem - chodzi o m ożliw ość otrzym ania kredytu inw estycyjnego - czyli długo term inow ego i na dogodnych w arunkach bądź posiadaniem znacznych środków w łasnych.
Pow yższe w skazania uzasadniają, iż szczególnie dla małych i śred nich przedsiębiorstw bardzo duże znaczenie m ają środki własne. Są one w w iększym stopniu w ykorzystyw ane na prow adzenie i rozwój działalności gospodarczej, z uw agi na wyżej w skazane ograniczenia.
* A. B ielaw ska, F ina n so w a n ie m ałych i śred n ich p rzed się b io rstw [w:] R ozw ój
p rze m y słu d ro b n e g o w w a ru n ka ch g o sp o d a rk i rynkow ej. M ateriały pokonferencyjne
pod red ak cją Ew y B ittn ero w ej, K atedra E konom iki P rodukcji A E w Poznaniu, Po- zn ań -B ied ru sk o 1993, s. 88.
O podatkow anie m ałych i śred n ich p rzed sięb io rstw w Unii E uropejskiej 1 2 5
N atom iast jednym z instrum entów , który w sposób bezpośredni od działuje na w ysokość środków w łasnych w firm ie są podatki, w szcze gólności podatek dochodow y. D latego też stym ulow anie działalności gospodarczej poprzez podatki w aspekcie tych przedsiębiorstw m a duże znaczenie.
W spieranie m ałych i średnich przedsiębiorstw w U nii E uropej skiej, w tym poprzez podatki, w iąże się z koniecznością w yodrębnienia tego sektora. W U nii Europejskiej przyjęto norm y określające m ałe i średnie przedsiębiorstw a w celu zapew nienia unifikacji przepisów we W spólnocie. Do 1998 r. obow iązyw ały założenia w ynikające z doku mentów Komisji EW G sporządzonych w 1989 r., w których stw ier dzono, iż:
„... M SP m ogą m ieć nie więcej niż 500 zatrudnionych i nakłady kapitałowe netto najw yżej 75 m ilionów EU RO . Poza tym nie więcej niż jedną trzecią sw ojego kapitału m ogą otrzym ać od dużych przedsię biorstw.”4
Zasady te zostały zm ienione oraz bardziej szczegółow o określo ne dyrektyw ą Komisji Europejskiej z 6 kw ietnia 1996 r., która zobo wiązała w szystkie kraje U E od 1998 r. stosow ać poniższe kryteria w celu identyfikacji M ŚP5.
Tab. 1 Sektor M ŚP w edług K om isji E uropejskiej
Kryteria Mikro przedsiębiorstwa Małe przedsiębiorstwa Średnie przedsiębiorstwa Maksymalne zatrudnienie 10 50 250
Maksymalny roczny obrót - 7 min EURO 40 min EURO
Maksymalna wysokość rocznego
zestawienia wszystkich aktywów - 5 min EURO 27 min EURO Maksymalny % własności albo
prawa głosu, skupionej w jednym ręku lub wspólnej własności
- 25% 25%
Źródło: Zalecenie K om isji Europejskiej 96/280/W E z 3 kw ietnia.
4 K om ission d er E. G: U nternehm er in E uropa Ein H andbuch fur k leine und mittłere U nternehm en D eutschland. D okum ent, B ru ssel-L u x em b u rg 1989, s. 3.
126 R o bert Wolański
Przedsiębiorstw o m oże być zaliczone do M SP gdy spełnia kryte rium zatrudnienia i niezależności (w dw óch przypadkach może być przekroczone) oraz co najm niej jedno z dw óch pozostałych tj. roczne go obrotu i w artości aktywów.