W tym przypadku eliminowanie zagrożenia i zabezpieczenie należy do służb ochrony, co zostało dokładnie opisane w innych rozdziałach tej
5 Kompleksowa informacja na ten temat znajduje się m.in. w: Ochrona zbiorów. ABC profi laktyki konserwatorskiej w muzeum. Seria wydawnicza NIMOZ, Zeszyt nr 3. War-szawa 2013, http://nimoz.pl/pl/wydawnictwa/wydawnictwa-nimoz/abc-profi laktyki-konser-watorskiej-w-muzeach-1; Ochrona zbiorów. Opieka na obiektami muzealnymi. Seria wy-dawnicza NIMOZ i MNK, Zeszyt nr 5. Warszawa 2016, http://nimoz.pl/pl/wydawnictwa/
wydawnictwa-nimoz/opieka-nad-obiektami-muzealnymi.
6 W ostatnich latach takie szkolenie organizowane są przez NIMOZ we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie i Muzeum Zamoyskich w Kozłówce.
książki7. Z punktu widzenia konserwatorskiej ochrony zbiorów należy tutaj zaakcentować stosowanie odpowiednich gablot do obiektów wrażliwych, małych czy wieloelementowych oraz zabezpieczanie obrazów szybami.
Dzięki temu zapewniamy zarówno ochronę przed fi zycznymi uszkodze-niami, jak i spowolnienie naturalnych procesów starzenia i brudzenia.
Umieszczenie obrazu za szybą pozwala też na stworzenie ramy mikrokli-matycznej8, która zapewnia optymalne i stabilne warunki wilgotnościowe, szczególnie dla wymagających obiektów, np. obrazów na deskach. Dodat-kowo stosowanie szyb z fi ltrem blokującym UV chroni obiekty wrażliwe na światło i minimalizuje procesy fotodegradacji. Gabloty i przeszklenia sta-nowią jedno z najbardziej skutecznych i ekonomicznie opłacalnych działań z zakresu konserwacji prewencyjnej. Elementem ograniczającym ryzyko przestępstwa, a równocześnie zapewniającym konserwatorską ochronę są również odpowiednio przygotowane miejsca do pracy z obiektami np. poko-je studyjne, gdzie obok zabezpieczeń i nadzoru, zapewnione są właściwe warunki środowiskowe (T, RH, światło).
Ogień
Eliminowanie zagrożenia i podstawowe zabezpieczenie od ognia rów-nież nie należy do konserwatorów, ale do specjalnych służb ochrony prze-ciwpożarowej, co dokładnie zostało opisane w innym rozdziale9. Jednak w tym miejscu należy po raz kolejny podkreślić wagę tego zagrożenia dla zbiorów muzealnych. W związku z faktem, że żadna instytucja nie jest od-porna na ryzyko pożaru, a w przeciwieństwie do innych czynników ogień zawsze powoduje poważne uszkodzenia, aż do całkowitej utraty zbiorów i budynków, bardzo ważna jest świadomość, wiedza i odpowiednie za-chowanie wszystkich pracowników muzeum w sytuacji zagrożenia poża-rowego. Zawsze należy dokładać starań i nie oszczędzać środków, aby
7 S. Kocewiak, Strategia bezpieczeństwa a zapobieganie przestępczości w muzeach;
G. Abgarowicz, Zarządzanie bezpieczeństwem w przypadku zagrożeń terrorystycznych.
8 Rama mikroklimatyczna to szczelna kaseta (współczynnik wymiany powietrza 0,3–0,5 na dobę), w której umieszcza się obiekt w zadanych warunkach RH. Szczelność osiąga się przez montaż szyby od lica i pleców (np. płyty z poliwęglanu) od odwrocia. Zazwyczaj jest to zmodyfi kowana, oryginalna rama do obrazu.
9 P. Wojtaszewski, Ochrona przeciwpożarowa w muzeach.
zmniejszyć ryzyko pożaru lub zminimalizować jego skutki. Chociaż koszty takiego działania mogą wydawać się duże, koszt zaniechania działań może być większy, kiedy bezpowrotnie stracimy obiekty, kolekcje, całe zbiory i bu-dynki. Z punkty widzenia ochrony konserwatorskiej wszystkie obiekty są zagrożone przez ogień, ale oczywiście ich wrażliwość na ogień jest różna:
● najbardziej wrażliwe materiały to cienkie obiekty organiczne (papier, tkaniny, obrazy, ale także tworzywa sztuczne);
● średnio wrażliwe to grube materiały organiczne (np. deski, grube książki);
● mało wrażliwe jest szkło, cienkie obiekty metalowe;
● najmniej wrażliwe obiekty kamienne, metalowe i ceramiczne.
Jeśli chodzi o podstawowe działania prewencyjne, to obok obowiązko-wego przestrzegania ustawowych przepisów przeciwpożarowych, zawsze należy pamiętać o zakazie otwartego ognia na terenie całego muzeum (nie może być zgody ani na palenie tytoniu, ani np. na palące się świece, które chciałby w czasie swoich działań czy instalacji użyć artysta) i o wyłączaniu wszystkich urządzeń elektrycznych w pomieszczeniach, które pozostają po zakończeniu pracy bez nadzoru10.
Woda
Zniszczenia spowodowane działaniem wody mogą powstać w wyniku naturalnych zdarzeń, awarii technicznych lub błędów człowieka. Zagroże-nia spowodowane przez wodę to nie tylko bezpośrednie zalaZagroże-nia czy zachla-pania, lecz także wilgoć, która powstaje w wyniku kondensacji i wzrostu wilgotności w powietrzu. Powodzie jako naturalne zdarzenia są oczywiście największym zagrożeniem dla zbiorów, jeśli chodzi o skalę zniszczeń. Tutaj podstawowe, prewencyjne znaczenie ma lokalizacja budynku i rozmiesz-czenie w nim pomieszczeń, w których znajdują się obiekty. Konieczne jest ustalenie, czy budynek znajduje się na terenie zalewowym, a jeśli tak, to jaka jest szacowana wysokość zalania i minimalna wysokość, od której
10 Na przykład w nowym magazynie zbiorów Kunsthistorisches Muzeum w Wiedniu, zlokalizowanym w podmiejskim Himberg, prąd elektryczny jest centralnie odłączany od wszystkich instalacji na koniec roboczego dnia, co stanowi uzgodnione działanie prewen-cyjne w zakresie ochrony p.poż.
zaczynają się bezpieczne kondygnacje. Takie dane musimy brać pod uwa-gę przy ustalaniu lokalizacji magazynów, sal ekspozycyjnych czy pracowni konserwatorskich. Dodatkowo zaleca się zawsze składowanie obiektów nie na poziomie podłogi, tylko ok. 20 cm powyżej. Taki sposób przechowywania pozwala też na łatwe utrzymanie czystości podłóg w magazynach.
W przypadku powodzi mamy też do czynienia z innymi zagrożeniami (patrz pkt 1. Bezpośrednie siły fi zyczne i pkt 10 Rozproszenie).
Jednakże większość problemów związanych z wodą w instytucjach kultury wynika z wypadków lub zaniedbań własnych. Najczęstszymi przy-czynami zagrożenia są awarie techniczne, jak pęknięcie rury czy zaworu, nieszczelność i przecieki, ale też błąd człowieka, jak choćby rozlanie wiadra z wodą czy jedynie szklanki z napojem (stąd np. w przypadku zgody na podawanie napojów w salach z obiektami jest zakaz podawania napojów czerwonych).
W ramach działań prewencyjnych konieczne jest przede wszystkim:
● przemyślane projektowanie i rozmieszczenie pomieszczeń, w któ-rych znajdują się obiekty;
● prowadzenie stałej kontroli, przeglądów technicznych i remontów budynków muzealnych, instalowanie czujek sygnalizujących obec-ność wody, w miejscach gdzie potencjalnie może się ona pojawić;
● ważne jest także, aby nie wykorzystywać piwnic czy innych zagro-żonych zalaniem czy zawilgoceniem pomieszczeń do przechowy-wania obiektów muzealnych, nawet jeśli zakładamy, że jest to tylko
„czasowe”.
Podobnie jak w przypadku ognia, woda również stanowi zagrożenie dla wszystkich obiektów, ale analiza wrażliwości materiałów i obiektów na jej działanie określa, że zagrożone są:
● najbardziej – materiały bardzo delikatne i materiały rozpuszczalne w wodzie, jak np. pastele, akwarele;
● średnio – materiały nierozpuszczalne w wodzie, nieodwracalnie odpowiadające mechanicznie na działanie wody lub niestabilne mechanicznie, np. rzeźby drewniane, obrazy na drewnie i płótnie, papier, szkło;
● mniej niż średnio – materiały nierozpuszczalne w wodzie, ale ulega-jące deformacji pod wpływem wody, np. tkaniny, skóra;
● mało – materiały nierozpuszczalne w wodzie i mechanicznie stabil-ne, np. kamień, ceramika, obiekty metalowe, tworzywa sztuczne.