TECHNICZNEGO BUDYNKU
Dzisiejsza rzeczywistość stawia przed nami nowe zagrożenia, jak bez-pieczeństwo informatyczne, ochrona danych osobowych czy „wszechobec-ny” terroryzm. I niewątpliwie są to problemy, które dotykają również muzea, czego dowodem może być prezentowana publikacja i poruszone tematy, z którymi muzea muszą się zmierzyć. Strategia bezpieczeństwa rozumiana obecnie ma wymiar coraz mniej materialny, fi zyczny, i coraz bardziej rozwi-ja się w kierunkach treści, a nie formy. Wyobrażenie bezpieczeństwa rozwi-jako schematu: sejf, mury, kraty i syrena na ścianie zastępują takie czynniki, jak: informacja uzyskana w odpowiednim czasie, wiedza, szkolenie, zasady i procedury postępowania. Jest to słuszny kierunek i nie może być inaczej, gdyż wymuszony jest ewolucją zagrożeń.
Jednak nie możemy się w tym wszystkim zagalopować. Muzeum to na-dal prawie zawsze budynek lub kompleks budynków, a zbiory trzeba gdzieś przechowywać i eksponować. Skoro więc w tych budynkach czy raczej obiektach budowlanych przechowujemy tak cenne dziedzictwo, do zacho-wania którego jesteśmy przecież zobligowani, to siłą rzeczy musimy zadbać o ich właściwy stan techniczny, nie wspominając o tym, że niejednokrotnie już same zabudowania wpisują się w charakter wspomnianego dziedzictwa.
Aby nie było wątpliwości co do konieczności dbania o powierzone nam obiekty budowlane, obowiązek ten ustawodawca zapisał w ustawie Prawo budowlane1, gdzie możemy przeczytać, że właściciel lub zarządca obiektu budowlanego jest obowiązany użytkować obiekt w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymy-wać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności tech-nicznej. Realizacja tak określonego obowiązku utrzymywania obiektu bu-dowlanego we właściwym stanie technicznym, nałożona na właścicieli lub zarządców, jest opisana w rozdziale 6 „Utrzymanie obiektów budowlanych”
wspomnianej ustawy Prawo budowlane. Podstawowymi czynnościami, do wykonania których zobowiązują przytoczone przepisy, są okresowe kontro-le wyszczególnione w art. 62 mówiącym, że:
1 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z 2016 r. poz. 290, z późn. zm.).
1. Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli:
1) okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego:
a) elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodli-we wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników wy-stępujących podczas użytkowania obiektu,
b) instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska,
c) instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych);
2) okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budow-lanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kon-trolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzę-tu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów;
3) okresowej w zakresie, o którym mowa w pkt 1, co najmniej dwa razy w roku, w terminach do 31 maja oraz do 30 listopada, w przy-padku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m² oraz innych obiektów budowlanych o powierzchni dachu prze-kraczającej 1000 m²; osoba dokonująca kontroli jest obowiązana bezzwłocznie pisemnie zawiadomić organ nadzoru budowlanego o przeprowadzonej kontroli;
4) bezpiecznego użytkowania obiektu każdorazowo w przypadku wy-stąpienia okoliczności, o których mowa w art. 61 pkt 2;
4a) w przypadku zgłoszenia przez osoby zamieszkujące lokal miesz-kalny znajdujący się w obiekcie budowlanym o dokonaniu nieuza-sadnionych względami technicznymi lub użytkowymi ingerencji lub naruszeń, powodujących, że nie są spełnione warunki okre-ślone w art. 5 ust. 2.
1a. W trakcie kontroli, o której mowa w ust. 1, należy dokonać sprawdze-nia wykonasprawdze-nia zaleceń z poprzedniej kontroli.
2. Obowiązek kontroli, o której mowa w ust. 1 pkt 1 lit. a, nie obejmuje właścicieli i zarządców:
1) budynków mieszkalnych jednorodzinnych;
2) obiektów budowlanych:
a) budownictwa zagrodowego i letniskowego, b) wymienionych w art. 29 ust. 1.
2a. Kontrolę, o której mowa w ust. 1 pkt 4a, właściciel lub zarządca jest zobowiązany przeprowadzić w terminie 3 dni od otrzymania zgłoszenia.
3. Organ nadzoru budowlanego – w razie stwierdzenia nieodpowiednie-go stanu technicznenieodpowiednie-go obiektu budowlanenieodpowiednie-go lub jenieodpowiednie-go części, mogące-go spowodować zagrożenie: życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia bądź środowiska – nakazuje przeprowadzenie kontroli, o której mowa w ust. 1, a także może żądać przedstawienia ekspertyzy stanu technicznego obiektu lub jego części.
Jak możemy zauważyć kontrole zasadniczo dzielą się na te wykonywa-ne co najmniej raz w roku i na wykonywawykonywa-ne co najmniej raz na pięć lat. Wy-jątek jest ustanowiony dla budynków przekraczających 2000 m² powierzchni zabudowy, czyli obszaru zajętego przez budynek, oraz kiedy powierzchnia dachu przekracza 1000 m². Jeżeli przynajmniej jeden z tych warunków jest spełniony, to kontrole tzw. roczne należy przeprowadzać częściej, czyli co najmniej dwa razy w roku, i w tym przypadku zostały określone konkretne daty, do kiedy mamy obowiązek je przeprowadzić.
Osoby zarządzające bezpieczeństwem powinny również zwrócić uwagę na pkt 4 ust. 1 i, w razie wystąpienia czynników zewnętrznych oddziałują-cych na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury, takich jak:
wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, osuwiska ziemi, zjawiska lodowe na rzekach i mo-rzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, pożary lub powodzie, w wyniku których następuje uszkodzenie obiektu budowlanego lub bezpośrednie za-grożenie takim uszkodzeniem, mogące spowodować zaza-grożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska, zlecić odpowiednią kontrolę. W takich przypadkach zdecydowanie nie zalecana jest zwłoka i odkładanie przeprowadzenia czynności rozpoznawczo-kontrolnych. Nie należy również zbytnio odwlekać prac naprawczych zleconych w protoko-łach z kontroli. Oczywiście wiąże się to z wydatkami, nierzadko znaczny-mi, lecz musimy mieć świadomość, że w tym przypadku czas nie pracuje na naszą korzyść, a kontrolujący mają obowiązek sprawdzenia wykonania
zaleceń z poprzedniej kontroli. Należy podkreślić, że osoby wykonujące określone czynności kontrolne powinny mieć odpowiednie uprawnienia. Ze znalezieniem uprawnionego specjalisty nie powinno być problemu. Zapo-trzebowanie na tego typu usługi jest duże, ale stabilne, a więc osób i fi rm świadczących takie zlecenia na rynku jest wiele. Gdyby jednak zlecenio-dawca, czyli osoba zajmująca się w muzeum omawianymi sprawami, chciał się upewnić, jakich uprawnień czy kwalifi kacji wymagać od zleceniobiorcy, to są one wymienione w dalszej części art. 62 ustawy Prawo budowlane.
Kolejną powinnością nałożoną na właścicieli, zarządców budynków lub obiektów budowlanych, czyli również muzeów, jest prowadzenie książki obiektu budowlanego, o której mówi art. 64:
1. Właściciel lub zarządca jest obowiązany prowadzić dla każdego bu-dynku oraz obiektu budowlanego niebędącego budynkiem, którego projekt jest objęty obowiązkiem sprawdzenia, o którym mowa w art. 20 ust. 2, książkę obiektu budowlanego, stanowiącą dokument przezna-czony do zapisów dotyczących przeprowadzanych badań i kontroli stanu technicznego, remontów i przebudowy, w okresie użytkowania obiektu budowlanego.
2. Obowiązek prowadzenia książki obiektu budowlanego, o którym mowa w ust. 1, nie obejmuje właścicieli i zarządców:
1) budynków mieszkalnych jednorodzinnych;
2) obiektów budowlanych:
a) budownictwa zagrodowego i letniskowego, b) wymienionych w art. 29 ust. 1;
3) dróg lub obiektów mostowych, jeżeli prowadzą książkę drogi lub książkę obiektu mostowego na podstawie przepisów o drogach publicznych.
3. Protokoły z kontroli obiektu budowlanego, w tym protokoły z kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji, o których mowa w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycz-nej budynków (Dz.U. poz. 1200, z 2015 r. poz. 151 oraz z 2016 r. poz.
1250 i 1948), oceny i ekspertyzy dotyczące jego stanu technicznego, świadectwo charakterystyki energetycznej oraz dokumenty, o których mowa w art. 60, są dołączone do książki obiektu budowlanego.
4. Minister właściwy do spraw budownictwa, lokalnego planowania
i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa określi, w drodze rozporządzenia, wzór książki obiektu budowlanego i spo-sób jej prowadzenia.
Odwiedzając liczne muzea, w ramach zadań wykonywanych w Na-rodowym Instytucie Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, i dokonując oceny poziomu bezpieczeństwa, niejednokrotnie można było stwierdzić, że z pra-widłowym prowadzeniem książki obiektu budowlanego w muzeach są prob-lemy. Przejawiają się one generalnie w dwojaki sposób; albo książka nie jest prowadzona rzetelnie, czyli protokoły oraz inne dokumenty wymienione w przywołanym artykule wpisywane są sporadycznie, wybiórczo, albo wpi-sywane są protokoły ze wszystkich kontroli i przeglądów, jakie odbyły się w muzeum oraz dokumenty niezwiązane z ustawą Prawo budowlane.
Osoba zarządzająca muzeum w pierwszej kolejności powinna określić, kto taką książkę będzie prowadził. Oczywiście, zgodnie z ust. 1 dyrektor muzeum (właściciel lub zarządca) może to robić osobiście, gdyż to na nim spoczywa ten obowiązek. Z reguły jednak do prowadzenia książki obiektu budowlanego upoważnia się odpowiednią osobę. Upoważnienie powinno być pisemne i dołączone do dokumentacji obiektu. Szczegóły dotyczące prowadzenia takiego dokumentu, wraz z załączonym wzorem, możemy znaleźć w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r.
w sprawie książki obiektu budowlanego2, o którym czytamy w ust. 4 przy-wołanego artykułu. Określa ono, kiedy należy założyć książkę, kiedy i kto powinien dokonywać wpisów, co te wpisy obejmują, jak wprowadzać korek-ty w przypadku wprowadzenia błędnego zapisu. Książka podzielona jest na części, do których w większości przypisane są tablice w formie tabel, które należy sukcesywnie wypełniać. Każda część jest opatrzona tytułem, z którego wynika, jakie dokumenty czy protokoły powinny się znaleźć w na-stępującej tablicy.
Do książki obiektu budowlanego dołączać należy również protokoły z kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji, oczywiście, jeżeli ta-kie kontrole w naszym muzeum są wymagane. Zasady kontroli systemu ogrzewania i systemu klimatyzacji w budynkach opisane są w Ustawie
2 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie książki obiektu budowlanego (Dz.U. Nr 120, poz. 1134).
o charakterystyce energetycznej budynków3. Jest to zatem kolejny akt prawny, z którym powinna się zapoznać osoba, której powierzone jest właściwe utrzymanie muzeum, w rozumieniu budynku, szczególnie jeżeli system ogrzewania działa z wykorzystaniem kotłów grzewczych.
Omawiając zagadnienie utrzymania właściwego stanu technicznego bu-dynków, należy odpowiedzić na pytanie, w jakiej kondycji, pod względem elementów konstrukcyjno-budowlanych i sieci infrastrukturalnych, znajdują się nasze muzea. Próbą odpowiedzi na to zagadnienie jest opracowany przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów w roku 2015 Ra-port o stanie infrastruktury budowlanej i zabezpieczeniowej4, do zapoznania sią z którym zachęcam osoby zainteresowane. Powstał on na bazie ankiet przesłanych przez kilkadziesiąt muzeów, w większości (ok. 70%) materiał dotyczył obiektów zabytkowych, w których część danych to subiektywna ocena pracowników poszczególnych instytucji. Opracowanie przedstawia m.in. sumaryczny obraz poziomu niesprawności i uszkodzeń dla poszcze-gólnych elementów jako procent ze wszystkich przebadanych budynków.
Wykres 1. Elementy konstrukcyjno-budowlane o stwierdzonym złym stanie lub koniecz-ności naprawy
Źródło: Stan infrastruktury budowlanej i zabezpieczeniowej w muzeach. RAPORT, seria Biblioteka Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa 2015.
3 Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (Dz.U.
poz. 1200, z późn. zm.).
4 Stan infrastruktury budowlanej i zabezpieczeniowej w muzeach. RAPORT, seria Biblio-teka Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa 2015.
Fundamenty
Wykres 2. Sieci infrastrukturalne o stwierdzonym złym stanie lub konieczności naprawy
Źródło: Stan infrastruktury budowlanej i zabezpieczeniowej w muzeach. RAPORT, seria Biblioteka Narodo-wego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa 2015.
Przedstawione wykresy nie napawają optymizmem, a prezentowane dane skłaniają do refl eksji, jakie wyniki byłyby pokłosiem badań zawodo-wych audytorów, skoro sami pracownicy muzeów dokonali takiej oceny sta-nu istniejącego.
Wyniki badań i kontroli właściwego zachowania stanu technicznego budynków powinny być wnikliwie analizowane i oceniane, a stwierdzo-ne niedociągnięcia, a niekiedy zaniedbania, usuwastwierdzo-ne w trybie i czasie uwzględniającym gradację potencjalnych zagrożeń dla ludzi i mienia, w tym szczególnie zbiorów muzealnych. Działania muzeum muszą zapobiegać degradacji struktury budowlanej i instalacji, aby nie stwarzać dodatkowych zagrożeń.
Na koniec można postawić pytanie, co jest ważniejsze, właściwy stan techniczny budynków czy stan zachowania zbiorów muzealnych prze-chowywanych w tymże budynku? Odpowiedź jest tylko jedna. Z należy-tą starannością należy dbać równolegle o jeden i drugi segment systemu bezpieczeństwa muzeum. A zatem zarządzający bezpieczeństwem, w tym przypadku, nie ma zbyt szerokiego wyboru.
Instalacja wodno-kanalizacyjna
Instalacja CO
Instalacja elektryczna
Instalacja piorunochronna
Przewody kominowe i wentylacyjne Sieci strukturalne – niskoprądowe
8,41%
9,06%
9,39%
2,59%
5,83%
7,77%