Dogmatyczno-kryminologiczne ujęcie przestępstwa zabójstwa z użyciem broni palnej
4. Przestępstwo zabójstwa z użyciem broni palnej w świetle statystyki Komendy Głównej Policji w Polsce w latach 2002-18
Dane statystyczne dotyczące ilości zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej znajdują się na stronie internetowej Komendy Głównej Policji (dalej: KGP), gdzie przedstawiono statystykę obrazującą przestępstwa dokonane z użyciem różnego rodzaju broni. Obejmują one okres lat 2002-18. Brak jest danych za 2005 r.. Brak ów nie jest w żaden sposób wyjaśniony na stronie KGP.
Policyjna statystyka dotycząca stricte zabójstw ukazuje dane dotyczące przestępstwa zabójstwa ogółem w Polsce w takich kategoriach jak: przestępstwa stwierdzone, przestępstwa wykryte, % wykrycia – bez podziału na poszczególne typy przestępstwa zabójstwa.
W związku z wyłączeniem z dalszego użytkowania Policyjnego Systemu Statystyki Przestępczości Temida od 1.01.2013 r. wszelkie zadania związane z problematyką regulowaną w uchylonym zarządzeniu, realizowane są przy wykorzystaniu Systemu Analitycznego w oparciu
o informacje przetwarzane w KSIP. Zgodnie z zarządzeniem nr 5 Komendanta Głównego Policji dane archiwalne (do 31.12.2012 r.) są przetwarzane w systemie Temida.
Wydaje się być uzasadnionym, aby przed przystąpieniem do analizy danych statystycznych – podzielić je na dwa okresy czasowe: 2002-11 oraz od 2012-18. Podział ów wynika też z faktu, że w policyjnych danych statystycznych do 2011 r. włącznie do kategorii zabójstwo z użyciem broni palnej zaliczano jedynie przypadki zabójstw dokonanych. Od 2012 r. do kategorii tej zalicza się też usiłowanie zabójstwa z użyciem broni palnej. Ponadto dane z lat 2012-18 są to dane za okres, w którym zabójstwo z użyciem broni palnej nie stanowiło już jednego ze znamion zabójstwa w typie kwalifikowanym. Liczbę zabójstw z użyciem broni palnej porównano też z ogólną liczbą zabójstw stwierdzonych w Polsce w latach 2002-18.
Termin przestępstwo stwierdzone wyjaśniony został na stronie internetowej KGP. Jest to przestępstwo będące zbrodnią lub występkiem ściganym z oskarżenia publicznego, w tym także przestępstwem skarbowym, objęte postępowaniem przygotowawczym zakończonym w wyniku, którego potwierdzono zaistnienie czynu zabronionego. W przypadku, gdy w zakończonym postępowaniu stwierdzono, że zdarzenie nie miało znamion przestępstwa, nie podlega ono rejestracji statystycznej.
Tab.1 przedstawia liczbę zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej w Polsce w latach 2002-11.
Tab. 1. Liczba zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej w Polsce w latach 2002-11 (KGP).
Rok Liczba zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej
2002 111
2003 96
2004 67
2005 -
2006 48
2007 54
2008 32
2009 35
2010 30
2011 20
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że największa ilość odnotowanych zabójstw z użyciem broni palnej wynosiła 111 w 2002 r.. W ciągu kolejnych lat odnotowywano spadek liczby takich zabójstw. W 2004 r. było ich 67. Brak danych za 2005 r. nie pozwala stwierdzić, czy spadkowa tendencja utrzymywała się nieprzerwanie do 2006 r. - kiedy to odnotowano o ponad połowę mniej zabójstw z użyciem broni palnej niż w 2002 r. W 2007 r. statystyka KGP wskazuje na 54 zabójstwa popełnione z użyciem broni palnej. Rok później liczba ta wyniosła 32 zabójstwa i do 2010 r.
utrzymywała się w przedziale 30-35 zabójstw rocznie.
W 2005 r. polski ustawodawca zdecydował się na zaostrzenie wymiaru kary za popełnienie zabójstwa w typie kwalifikowanym, w tym właśnie zabójstwa z użyciem broni palnej. Spadek liczby odnotowanych zabójstw z użyciem broni palnej w latach 2006-11 może być zatem m.in. wypadkową działania funkcji prewencji ogólnej prawa karnego. Innymi słowy, zaostrzenie sankcji karnej za popełnienie zabójstwa z użyciem broni palnej mogło się przyczynić do odstraszenia społeczeństwa od popełniania tego typu zabójstwa.
W 2011 r. odnotowano 20 zabójstw z użyciem broni palnej. Był to rok, w którym w marcu weszła w życie nowelizacja KK. Usunęła ona zabójstwo z użyciem broni palnej z katalogu zabójstw penalizowanych jako kwalifikowane typy zabójstwa. W tym też roku ustawodawca zdecydował się na znowelizowanie definicji legalnej broni palnej w ustawie o broni i amunicji. Zmiany dokonywane
w prawie karnym dotyczące definicji legalnych kwestii istotnych w popełnianiu przestępstw niewątpliwie mają wpływ na prowadzoną przez KGP.
Tab.2 przedstawia porównanie liczby zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej z ogólną liczbą stwierdzonych przestępstw zabójstwa w Polsce w latach 2002-11. Celem podkreślenia wagi porównywanych wartości Autorka opracowania dokonała wyliczenia jakim procentem ogólnej ilości zabójstw popełnianych w każdym roku statystycznym jest liczba zabójstw dokonanych z użyciem broni palnej.
Tab. 2. Dynamika zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej na tle ogólnej liczby stwierdzonych przestępstw zabójstwa w Polsce w latach 2002-11 (KGP).
Rok
Zabójstwa z użyciem broni palnej odnotowane w policyjnej statystyce za okres 2002-11 nie stanowiły więcej niż 10% ogólnej liczby zabójstw odnotowanych jako przestępstwa stwierdzone.
Wraz ze spadkiem liczby zabójstw stwierdzonych ogółem spadała liczba zabójstw z użyciem broni palnej. Nie można jednak stwierdzić, że w latach 2002-11 istniała jednolita tendencja spadkowa w omawianej kwestii. Przyczynia się do tego brak danych statystycznych za 2005 r.
Ponadto, w roku 2007 i 2009 odnotowywano wzrost w porównaniu z latami ubiegłymi zarówno zabójstw z użyciem broni palnej, jak też ogólnej liczby zabójstw stwierdzonych. W 2007 r.
liczba zabójstw z użyciem broni palnej wzrosła o 6 w porównaniu z 2006 r. W 2009 r. liczba ta wzrosła o 3 w porównaniu z 2008 r.. W przypadku ogólnej liczby zabójstw wzrost ten nastąpił w 2007 r. o 32 (w porównaniu z rokiem 2006) oraz o 4 w 2009 r. (w porównaniu z 2008 r.). Oznacza to, że wzrost ogólnej liczby zabójstw stwierdzonych był spowodowany po części wzrostem liczby zabójstw z użyciem broni palnej. Widać to zwłaszcza w przedziale 2008-09. Liczba zabójstw z użyciem broni palnej wzrosła o 3, zaś ogólna liczba zabójstw w tym okresie wzrosła o 4.
Zabójstwa z użyciem broni palnej stanowią niewielki odsetek zabójstw stwierdzonych ogółem. Są to wartości kilkuprocentowe, które na przestrzeni lat co do zasady nieznacznie malały (spadek o ułamki procentów). Sama jednak co do zasady spadkowa tendencja jest faktem pozytywnym świadczącym o poprawiającym się w tamtym okresie bezpieczeństwie społeczeństwa.
Warto podkreślić, że w okresie 2002-11 liczba zabójstw z użyciem broni palnej spadła ze 111 (2002 r.) do 20 (2011 r.). Ogólna liczba zabójstw stwierdzonych spadła z 1188 (2002 r.) do 662 (2011 r.).
Tab.3 przedstawia liczbę zabójstw (w tym usiłowań) popełnionych z użyciem broni palnej w Polsce w latach 2012-18. W tym okresie do statystyki policyjnej oprócz zabójstw dokonanych włączono już dane o odnotowanych usiłowaniach dokonania zabójstwa z użyciem broni palnej.
Okres statystyczny 2012-18 to czas obowiązywania definicji legalnej broni palnej wprowadzonej nowelizacją ustawy o broni palnej i amunicji. Brak jest jednolitej tendencji czy to wzrostowej czy spadkowej w przypadku odnotowywanej liczby zabójstw z użyciem broni palnej.
Ze względu na zmianę definicji legalnej pojęcia broni palnej niemożliwe jest stwierdzenie czy wprowadzenie do danych statystycznych także kategorii usiłowanych zabójstw z użyciem broni palnej spowodował znaczną zmianę ilości odnotowywanych zabójstw tego rodzaju. W przypadki zmiany definicji danego pojęcia niewskazane wydaje się wspólne zestawianie danych statystycznych z okresu 2002-18 mimo, że dotyczą tego samego rodzaju czynu.
Tab. 3. Liczba usiłowań i zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej w Polsce w latach 2012-18 (KGP).
Rok Liczba usiłowań i zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej
Dane z Tab.3 wskazują, że w latach 2012-13 nastąpił spadek odnotowanej liczby zabójstw z użyciem broni palnej o 5 przypadków. W 2014 r. jednak liczba ta wzrosła aż o 7 odnotowanych zabójstw. W latach 2014-16 nastąpił spadek liczby zabójstw z użyciem broni palnej (o ponad 50%).
Jednakże od 2017 r. odnotowywany jest wzrost liczby zabójstw (usiłowań) z użyciem broni palnej.
Przestawione w Tab.3 dane statystyczne wskazują na wahania ilości odnotowywanych zabójstw (usiłowań) z użyciem broni palnej. Przyczyną takiego stanu mogą być wskazywane w literaturze przedmiotu problemy interpretacyjne związane z rozumieniem definicji legalnej broni palnej wprowadzonej omawianą nowelizacją ustawy o broni palnej i amunicji.
Tab.4 przedstawia porównanie liczby usiłowań i zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej z ogólną liczbą stwierdzonych przestępstw zabójstwa w Polsce w latach 2012-18.
Tab. 4. Dynamika zabójstw popełnionych z użyciem broni palnej na tle ogólnej liczby stwierdzonych przestępstw zabójstwa w Polsce w latach 2012-18 (KGP).
Rok
Ogólna liczba zabójstw stwierdzonych w latach 2012-16 wykazywała tendencję spadkową z poziomu 582 zabójstw w 2012 r. do 456 zabójstw w 2016 r.. W 2017 r. odnotowano 513 zabójstw ogółem. Brak jest w policyjnych statystykach danych za 2018 r., skutkiem czego niemożliwe jest ustalenie czy od 2017 r. ogólna liczba zabójstw zaczęła wykazywać tendencję wzrostową czy też wzrost ów był odnotowany jednorazowo.
Spadkowa tendencja odnotowywanej ogólnej liczby zabójstw w latach 2012-16 nie miała odwzorowania w ilości odnotowywanych w tym czasie zabójstw (usiłowań) z użyciem broni palnej.
Ilość zabójstw z użyciem broni palnej odnotowywana w poszczególnych latach nie wykazywała
tendencji spadkowej. Ilość ta wzrosła w 2014 r. Od 2017 r. odnotowywany jest wzrost ilości zabójstw z użyciem broni palnej. Niemożliwe jest stwierdzenie czy wzrost ten w 2018 r. przełożył się również na wzrost ilości zabójstw stwierdzonych ogółem.
Zabójstwa z użyciem broni palnej w latach 2012-17 stanowiły od 3 do 6% zabójstw stwierdzonych ogółem. Współczynnik ten był najwyższy w 2014 r. i wynosił 6,08%. Najniższy zaś był w 2016 r., kiedy wyniósł 3,29%.
5. Podsumowanie
Zabójstwo z użyciem broni palnej przez długi czas w Kodeksie Karnym z 1997 r.
penalizowane było jako zabójstwo w typie kwalifikowanym. W nowelizacji z 2010 r. ustawodawca zdecydował się usunąć zapis o zabójstwie z użyciem broni palnej z art. 148 §2 pkt 4. Tym samym w obecnie obowiązującej wersji Kodeksu Karnego przestępstwo to jest kwalifikowane co do zasady jako typ podstawowy.
Definicja legalna pojęcia broni palnej również na przestrzeni lat ulegała zmianom, co niewątpliwie powoduje trudności interpretacyjne podczas analizy danych statystycznych dotyczących ilości zabójstw popełnionych w latach 2002-18 z użyciem broni palnej w Polsce. Dlatego w części poświęconej analizie danych statystycznych podzielone zostały one na dwa przedziały czasowe, w których obowiązywały poszczególne definicje legalne broni palnej. Dało to możliwość dokładniejszej analizy przedstawionych tam danych.
Przedstawiciele doktryny, których stanowiska przedstawiono w niniejszym opracowaniu wskazują na problemy z interpretacją definicji legalnej broni palnej w praktyce działania organów ścigania. Nie jest to sytuacja pożądana. Może negatywnie rzutować na ściganie, ujawnianie i późniejsze ustalanie kwalifikacji prawnej zabójstwa popełnionego z użyciem broni.
6. Literatura
Ustawa z 6.06.1997 r. Kodeks karny: Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553.
Ustawa z 21.05.1999 r. o broni i amunicji: Dz.U.2019.0.284.
Postanowienie SN z 10.04.2013 r., IV KK 10/13: Lex 1504581.
Bojarski T red. (2006) Kodeks karny. Komentarz, stan prawny na 17.10.2006 r.: LexisNexis: 256-257.
Brzozowska M, Kaczmarek M (2011) Materialnoprawne i kryminalistyczne aspekty przestępstwa zabójstwa: Wydawnictwo Szkoły Policji w Pile: 17.
Budyn-Kulik M (2012), Komentarz do art. 148 kk, [w:] M Mozgawa (red.nauk.), Kodeks karny.
Komentarz: Lex a Wolters Kluwer business: 347.
Filar M red. (2008) Kodeks karny. Komentarz, Stan prawny na 1.08.2008 r.: LexisNexis: 613.
Grzegorczyk P, Wardak Z (2017) Pojęcie broni palnej w prawie karnym: Prokuratura i Prawo 10:
85–99.
Herzog A (2011) Ustawa o broni i amunicji po nowelizacji: Prokuratura i Prawo 10: 64-82.
Kasprzak J, Brywczyński W (2013) Nielegalne posiadanie broni palnej: Studium prawno-kryminalistyczne: Temida 2
Kasprzak J, Młodziejowski B, Kasprzak W (2015) Kryminalistyka. Zarys Systemu: Difin: 125 i n.
Kasprzak W, Opalska A (2017) Śmierć wskutek użycia broni palnej – aspekty
prawnokryminalistyczne, [w:] Śmierć w wielu odsłonach. Problemy wybrane, E Żywucka-Kozłowska, A Opalska, M Treder (red. nauk.): KPP Monografie: 43-53.
Kulicki M, Kwiatkowska-Darul V, Stępka L (2005) Kryminalistyka – wybrane zagadnienia teorii i praktyki sądowej: wydawnictwo UMK.
Nienałtowski R (2014) Wybrane przestępstwa i wykroczenia dotyczące broni i amunicji: Centrum Szkolenia Policji: 9.
Nowak A (2012) Nowe ujęcie zabójstwa kwalifikowanego: Prokuratura i Prawo 5: 79.
Rejmaniak R (2018) Pojęcie broni palnej: Prokuratura i Prawo 4: 78-103.
Tyszkiewicz L red. (2010) Kodeks karny. Komentarz, stan prawny na 1.07.2010 r.: LexisNexis:
699.
Wardak Z (2019) Broń palna alarmowa – problematyka prawna i kryminalistyczna: Studia Prawnoustrojowe UWM 46: 465-480.
http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/bron/bron-przestepstwa/50844,Przestepstwa-przy-uzyciu-broni.html (17.02.2020 r.).
http://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/przestepstwa-kryminalne/zabojstwo/64003,Zabojstwo.html (17.02.2020 r.).