Dogmatyczno - kryminologiczne ujęcie przestępstwa zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych
4. Przestępstwo zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych w świetle statystyki Komendy Głównej Policji w Polsce w latach 2002-2018
Dane statystyczne dotyczące ilości zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych znajdują się na stronie internetowej Komendy Głównej Policji (dalej KGP). Obejmują one okres 2002-18. Brak jest danych za 2005 r.. Brak ów nie jest w żaden sposób wyjaśniony na stronie KGP. Dane statystyczne dotyczące popełnienia zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych pochodzą z podstrony internetowej, gdzie przedstawiono statystykę obrazującą przestępstwa dokonane z użyciem różnego rodzaju broni (http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/bron/bron-przestepstwa/50844,Przestepstwa-przy-uzyciu-broni.html).
Policyjna statystyka dotycząca stricte zabójstw ukazuje dane dotyczące przestępstwa zabójstwa ogółem w Polsce w takich kategoriach jak: przestępstwa stwierdzone, przestępstwa wykryte, % wykrycia (http://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/przestepstwa-kryminalne/zabojstwo/64003,Zabojstwo.html) – bez podziału chociażby na poszczególne typy przestępstwa zabójstwa.
Należy mieć również na uwadze, że w związku z wyłączeniem z dalszego użytkowania Policyjnego Systemu Statystyki Przestępczości „Temida” od 1.01.2013 r. wszelkie zadania, związane z problematyką regulowaną w uchylonym zarządzeniu, realizowane są przy wykorzystaniu Systemu Analitycznego w oparciu o informacje przetwarzane w Krajowym Systemie Informacyjnym Policji.
Zgodnie z zarządzeniem nr 5 Komendanta Głównego Policji, dane archiwalne (do 31.12.2012 r.) są przetwarzane w systemie Temida.
Ze względu na wyżej wymienione przyczyny wydaje się być uzasadnionym, aby przed przystąpieniem do analizy tychże danych statystycznych należy zauważyć, że konieczne jest podzielenie ich na dwa okresy – 2002-11oraz 2012-18. Podział ów wynika również z faktu, że w policyjnych danych statystycznych do 2011 r. włącznie do kategorii zabójstwo z użyciem materiałów wybuchowych zaliczano jedynie przypadki zabójstw dokonanych. Od 2012 r. do kategorii tej zalicza się również usiłowanie zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych.
Liczbę zabójstw z użyciem materiałów wybuchowych Autorka niniejszego opracowania postanowiła również porównać z ogólną liczbą zabójstw stwierdzonych w Polsce w latach 2002-18.
Zanim jednak przedstawiona zostanie analiza tychże danych statystycznych, należy dokonać zdefiniowania terminu usiłowanie oraz przestępstwa stwierdzone.
Usiłowanie jest jedną z form stadialnych przestępstwa. Art. 13 KK reguluje odpowiedzialność za usiłowanie udolne i nieudolne. Za usiłowanie udolne odpowiada ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. W przypadku usiłowania nieudolnego zaś, zachodzi ono, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego. Podsumowując, art. 13§1 KK z pojęciem usiłowania wiąże występowanie trzech przesłanek: zamiar popełnienia czynu zabronionego, zachowanie bezpośrednio zmierzające ku jego dokonaniu oraz brak jego dokonania (Gardocki 2019).
Dane zawarte w policyjnej statystyce od 2012 r. dotyczą zatem nie tylko przypadków zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych, ale też usiłowania popełnienia tegoż przestępstwa rozumianego w sposób zgodny z normą zawartą w powyżej przytoczonej regulacji z części ogólnej Kodeksu Karnego.
Użyty w policyjnej statystyce termin przestępstwo stwierdzone wyjaśniony został na stronie internetowej KGP. Przestępstwo stwierdzone to przestępstwo będące zbrodnią lub występkiem ściganym z oskarżenia publicznego, w tym także przestępstwem skarbowym, objęte postępowaniem przygotowawczym zakończonym w wyniku, którego potwierdzono zaistnienie czynu zabronionego.
Przestępstwem stwierdzonym jest więc zdarzenie, co do którego w zakończonym postępowaniu przygotowawczym potwierdzono, że jest przestępstwem. W przypadku, gdy w zakończonym postępowaniu stwierdzono, że zdarzenie nie miało znamion przestępstwa, nie podlega ono rejestracji statystycznej.
Po wyjaśnieniu zasygnalizowanych kwestii definicyjnych należy przejść do omówienia danych statystycznych opisujących przestępstwo zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych w Polsce w latach 2002-18. Tab.1 przedstawia liczbę zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych w Polsce w latach 2002-11.
Analiza danych statystycznych zawartych w Tab.1 wskazuje, że w latach 2002-11 w Polsce nie było stałej tendencji zabójstw z użyciem materiałów wybuchowych. W 2002 r., tj. w roku, w którym pojawiły się pierwsze statystyki na ten temat odnotowano 4 przypadki dokonania zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych. W kolejnych dwóch latach (2003-04) liczba ta utrzymywała się na stałym poziomie - rocznie 5 zabójstw z użyciem materiałów wybuchowych. W 2006 r.
odnotowano zaledwie jeden przypadek dokonanego zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych.
Jest to zatem spory spadek w porównaniu z latami 2003-04. Jeden przypadek odnotowano również
w 2011 r. W latach 2007-10 liczba ta utrzymywała się na stałym poziomie – rocznie 2 zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych.
Tab.2 przedstawia z kolei dane umożliwiające porównanie liczby zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych z ogólną liczbą stwierdzonych przestępstw zabójstwa w Polsce w latach 2002-11.
Tab. 1. Liczba zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych w Polsce w latach 2002-11 (KGP).
Rok Liczba zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych
2002 4
2003 5
2004 5
2005 -
2006 1
2007 2
2008 2
2009 2
2010 2
2011 1
Tab. 2. Dynamika zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych na tle ogólnej liczby stwierdzonych przestępstw zabójstwa w Polsce w latach 2002-11 (KGP).
Rok
Liczba zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych
Ogólna liczba stwierdzonych zabójstw
2002 4 1188
2003 5 1039
2004 5 980
2005 - 837
2006 1 816
2007 2 848
2008 2 759
2009 2 763
2010 2 680
2011 1 662
Nie ulega wątpliwości, że w zestawieniu z ogólną liczbą zabójstw popełnianych w Polsce w latach 2002-11 liczba zabójstw popełnionych w użyciem materiałów wybuchowych nie stanowi wielkiego udziału. W danych statystycznych KGP niestety brak jest wyszczególnienia danych dotyczących zabójstw według ich typów (podstawowy, uprzywilejowany, kwalifikowany). Dlatego też niemożliwe jest porównanie np. ilości zabójstw dokonanych z użyciem materiałów wybuchowych do ogólnej liczby zabójstw popełnionych w typie kwalifikowanym.
W przypadku ogólnej liczby zabójstw jako przestępstw stwierdzonych w latach 2002-11 stwierdzić należy raczej tendencję spadkową. Dwukrotnie – w roku 2007 i 2009 w statystykach policyjnych odnotowano wzrost ogólnej liczby zabójstw stwierdzonych. W tym jednak czasie liczba zabójstw dokonanych z użyciem materiałów wybuchowych utrzymywała się na stałym poziomie
2 takich zabójstw rocznie. Należy zatem stwierdzić, że przypadki wzrostu ogólnej liczby zabójstw stwierdzonych w latach 2002-11 nie wiązały się ze wzrostem liczby zabójstw z użyciem materiałów wybuchowych.
Tab.3 przedstawia liczbę zabójstw popełnionych (w tym usiłowań) z użyciem materiałów wybuchowych w Polsce w latach 2012-18. W tym okresie do statystyki policyjnej oprócz zabójstw dokonanych włączono już także dane o odnotowanych usiłowaniach dokonania zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych.
Tab. 3. Liczba usiłowań i zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych w Polsce w latach 2012-18 (KGP).
Rok Liczba usiłowań i zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych
2012 0
2013 1
2014 0
2015 0
2016 0
2017 3
2018 3
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że w sumie w okresie od 2012 do 2018 r.
w policyjnych statystykach odnotowano w sumie jedynie 7 przypadków zabójstwa (lub usiłowania) z użyciem materiałów wybuchowych. W latach 2012 oraz 2014-16 nie odnotowano ani jednego takiego przypadku. W 2013 r. odnotowano zaś 1 taką sytuację.
Interesujący jest jednak fakt, że w latach 2017-18 liczba usiłowań i zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych utrzymywała się na stałym poziomie 3 przypadków. Jest to zastanawiające, gdyż w porównaniu z latami 2012-16, gdzie w sumie odnotowano tylko jeden taki przypadek, liczba trzech przypadków rocznie jest sporym wzrostem. Niestety niemożliwe jest jednak stwierdzenie czy mamy tu do czynienia z samymi dokonanymi czynami czy też tylko z sytuacjami usiłowania, ponieważ policyjna statystyka nie dokonała wyszczególnienia w obrębie tejże kategorii.
Skoro były to bowiem jednostkowe przypadki wyróżnienie, które z nich były czynami dokonanymi, a które usiłowaniem nie nastręczałoby wielkich trudności.
Tab.4 przedstawia z kolei porównanie liczby usiłowań i zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych z ogólną liczbą stwierdzonych przestępstw zabójstwa w Polsce w latach 2012-18.
Tab. 4. Dynamika zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych na tle ogólnej liczby stwierdzonych przestępstw zabójstwa w Polsce w latach 2012-18 (KGP).
Rok
Liczba usiłowań i zabójstw popełnionych z użyciem materiałów wybuchowych
Ogólna liczba stwierdzonych zabójstw
2012 0 582
2013 1 574
2014 0 526
2015 0 495
2016 0 456
2017 3 513
2018 3 -
W latach 2012-16 w policyjnej statystyce odnotowano spadek ogólnej liczby zabójstw w Polsce. Liczba ta spadła z poziomu 582 zabójstw do poziomu 456 zabójstw. W tym też czasie odnotowano jedynie 1 przypadek zabójstwa (lub usiłowania) z użyciem materiałów wybuchowych.
W 2017 r. zaś, ogólna liczba zabójstw wzrosła o 57 przestępstw stwierdzonych w porównaniu z rokiem 2016. W przypadku zabójstw (usiłowań) z użyciem materiałów wybuchowych w okresie 2016-17 także doszło do wzrostu liczby takich zabójstw o 3. Należy zatem tutaj zauważyć, że wraz ze wzrostem ogólnej liczby zabójstw w 2017 r. doszło również do wzrostu liczby zabójstw (usiłowań) z użyciem materiałów wybuchowych. Czy taka tendencja utrzymała się w 2018 r. niestety nie można stwierdzić, ponieważ brak jest oficjalnych danych o ogólnej liczbie zabójstw stwierdzonych w Polsce na stronie KGP.
5. Podsumowanie
Zabójstwo jest przestępstwem wiążącym się z odebraniem życia drugiej osobie, tj. wartości, która jest najważniejszym dobrem jakie posiada człowiek. Polski ustawodawca zdecydował o penalizacji zabójstwa w typie podstawowym, kwalifikowanym i uprzywilejowanym.
Omawiany typ kwalifikowanego zabójstwa tj. zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych przez wielu przedstawicieli doktryny określany jest zabójstwem ciężkim. Jak wskazano w niniejszym opracowaniu – znamiona tegoż przestępstwa nie budzą w doktrynie problemów interpretacyjnych. Jest to m.in. wynikiem zdefiniowania przez ustawodawcę pojęcia materiału wybuchowego. Także znamię „użycia” takiego materiału nie budzi w doktrynie sporów interpretacyjnych.
Statystyka policyjna, którą w tym opracowaniu przedstawiono i przeanalizowano wskazuje, że w latach 2002-18 w Polsce nie odnotowano wielu przypadków popełnienia zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych. W porównaniu liczby tych zabójstw z liczba zabójstw stwierdzonych ogółem można zauważyć, że zabójstwa z użyciem materiałów wybuchowych stanowią niewielki odsetek zabójstw ogółem. Jest to jak najbardziej pozytywna wiadomość. Świadczy ona w wysokim poziomie bezpieczeństwa, jakie państwo zapewnia swoim obywatelom.
Z drugiej jednak strony, samo występowanie nieznacznej liczby zabójstw z użyciem materiałów wybuchowych w poszczególnych latach potwierdza fakt, że przepis penalizujący ten typ zabójstwa nie jest przepisem martwym. Słuszna zatem wydaje się być polityka surowej penalizacji tego przestępstwa i wyróżnienie go jako typu kwalifikowanego na tle innych możliwości popełnienia przestępstwa zabójstwa w szczególności ze względu na fakt, że zastosowanie materiałów wybuchowych wiązać się może ze spowodowaniem śmierci więcej niż jednej osoby.
6. Literatura
Konstytucja RP z 2.04.1997 r.: Dz.U. z 1997 nr 78 poz. 483.
Ustawa z 6.06.1997 r. Kodeks karny: Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553.
Ustawa z 13.06.2019 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym: Dz.U. z 2020 r. poz. 148.
Ustawa z 21.06.2002 r. o materiałach wybuchowych do użytku cywilnego: Dz.U. z 2020 r. poz.
204.
Postanowienie SN z 19.02.2003 r.: V KK 153/02, OSNwSK 2003, nr 1, poz. 375.
Brzozowska M, Kaczmarek M (2011) Materialnoprawne i kryminalistyczne aspekty przestępstwa zabójstwa: Wydawnictwo Szkoły Policji w Pile: 6-11 i 16-17.
Cywiński A (2017) IED – współczesne zagrożenie dla infrastruktury krytycznej i bezpieczeństwa państwa: Studia Bezpieczeństwa Narodowego 12: 309-337.
Gardocki L (2019) Prawo karne: C.H.Beck: 111 i 239-240.
Konarska-Wrzosek V red. (2018) Kodeks Karny. Komentarz, Komentarze Praktyczne: Wolters Kluwer: 762-763.
Królikowski M, Zawłocki R red. (2017) Kodeks karny Część szczególna, Tom I, Komentarz – Art.
117-221: C.H.Beck: 262-263.
Pikulski S (2012) Zabójstwa kwalifikowane w polskim kodeksie karnym z 1997 r.: Studia Prawnoustrojowe 15: 7-20.
Stefański RA red. (2018) Kodeks Karny. Komentarz: C.H.Beck: 913-914.
Wiak K, Grześkowiak A red. (2018) Kodeks karny Komentarz: C.H.Beck: 860-861.
Zoll A, Wróbel W red. (2017) Kodeks karny. Część szczególna, t.2, Komentarz do art. 117-211a:
Wolters Kluwer Polska: 286.
http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/bron/bron-przestepstwa/50844,Przestepstwa-przy-uzyciu-broni.html (17.02.2020 r.)
http://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/przestepstwa kryminalne/zabojstwo/64003,Zabojstwo.html (17.02.2020 r.)