Przykłady zastosowań systemów informacji przestrzennej w zarządzaniu kryzysowym

Technologia GIS jest skutecznie wykorzystywana w zarządzaniu kryzysowym. Oprócz typowych jej zastosowań w podmiotach zarządzania kryzysowego, można podać takie przykłady, jak:

1/ lokalizacja potencjalnych lądowisk dla śmigłowców w sytuacji kryzysowej (rys. 24), 2/ ocena zagrożenia lawinowego (rys. 25).

Na rysunku 24 przedstawiono fragment mapy potencjalnych lądowisk dla śmigłowców przygotowaną przez analityków Zespołu Obserwacji Ziemi z Centrum Badań Kosmicz-nych PAN na potrzeby międzynarodowych ćwiczeń EU Carpathex 2011, które miały za zadanie sprawdzenie i koordynację działania służb ratunkowych w ramach przygotowań do turnieju UEFA EURO 2012. Jednocześnie symulowane były: powódź, wielkoobszarowy pożar lasu, katastrofa kolejowa z udziałem pociągu pasażerskiego i transportującego chemi-kalia, katastrofa techniczna i skażenie chemiczne na terenie przemysłowym. Na podkładzie ortofotomapy satelitarnej naniesiono elementy infrastruktury kluczowe dla działania śmi-głowca: budynki, drzewa, kominy, rurociągi, słupy, linie energetyczne. Wytypowano najbez-pieczniejsze miejsca przyziemia śmigłowców187.

186 Full Motion Video – więcej niż film, “ArcanaGIS” nr 10/2013, s. 14-17. 187 „Kalejdoskop GIS”, Esri Polska Sp. z o.o., tom 1/2012, s. 96-97.

Rysunek 24. Mapa potencjalnych lądowisk dla śmigłowców

Źródło: „Kalejdoskop GIS”, Esri Polska Sp. z o.o., tom 1/2012, s. 96-97.

Kolejnym przykładem zastosowania GIS w zapobieganiu sytuacjom kryzysowym jest lokalizacja obszarów zagrożenia lawinowego i ocena potencjalnych skutków jego oddzia-ływania. Celowi temu służy tworzenie map zagrożenia lawinowego. Większość takich map została opracowana przy użyciu metod GIS. Podstawą opracowania map zagrożenia lawi-nowego jest wyznaczenie obszarów potencjalnego uwolnienia lawin.

Na rysunku 25 jest pokazany przykład opracowania toru lawiny za pomocą analizy narzędziami GIS opracowany w ramach projektu „Wpływ warunków śniegowych i tere-nowych na wielkość obszarów zagrożenia lawinowego w wybranych masywach górskich Karpat i Sudetów”. Na zdjęciu widoczny jest zasięg lawiny w Śląskim Żlebie Kotła Małego Stawu, która w 2003 roku spowodowała śmierć jednej osoby, raniąc też poważnie dwie inne. Szczegółowa analiza takich przypadków pozwala na kalibrację modelów nume-rycznych i dostosowanie ich do warunków występujących w pasmach górskich. Prowa-dzone badania udowadniają też, że zasięgi oraz skutki potencjalnych lawin są możliwe do przewidzenia188.

188 Czy można przewidywać lawiny? Karkonoski Park Narodowy, http://www.kpnmab.pl/pl/news/czy--mozna-przewidywac-lawiny,236, data publikacji: 15.02.2011. W latach 2013-2014 Koło Naukowe Grupa Młodych Geodetów Politechniki Wrocławskiej także realizowało projekt „Ocena zagrożenia lawinowego w wybranych rejonach Karkonoszy”.

Rysunek 25. Przykład opracowania toru lawiny za pomocą narzędzi GIS

Źródło: Czy można przewidywać lawiny? Karkonoski Park Narodowy, http://www.kpnmab.pl/pl/ news/czy-mozna-przewidywac-lawiny,236, data publikacji: 15.02.2011.

Zastosowanie GIS w typologii obszarów potencjalnego występowania lawin śnieżnych było przedmiotem badań w Tatrzańskim Parku Narodowym. Wydzielenie obszarów lawin zostało oparte o szwajcarską metodę zaproponowaną przez badaczy z Instytutu Badań Śniegu i Lawin w Davos189. W metodzie tej wykorzystano dane historyczne z okresu 50 lat, dotyczące miejsc schodzenia lawin w celu wyznaczenia obszarów o jednolitej formie mor-fologicznej, które stanowią miejsca występowania lawin o podobnym charakterze powsta-nia. Materiałem głównej analizy był NMPT o wysokiej rozdzielczości przestrzennej, na którym wyznaczone zostały poszczególne miejsca potencjalnego zagrożenia lawinowego, sklasyfikowane według trzech grup: płaskie, wypukłe i wklęsłe. Analizę prowadzono pod kątem takich parametrów, jak: nachylenie stoku, forma terenu, pokrycie terenu, ekspozycja stoku, zacienienie bądź naświetlenie obszaru. Dzięki tej analizie stworzono mapę zagroże-nia lawinowego w rejonie Kasprowego Wierchu w Tatrach190.

Zagrożenia mogą powodować także ataki terrorystyczne. Za pomocą narzędzi GIS można zbadać np. cechy geoprzestrzeni, które mogą stać się atraktorem przestrzennym

189 Maggioni M., Avalanche release areas and their influence on uncertainty in avalanche hazard mapping, PhD dissertation, Zurich 2004.

190 Chrustek P., Zastosowanie GIS w typologii obszarów potencjalnego występowania lawin śnieżnych na przykładzie rejonu Kasprowego Wierchu w Tatrach, http://warsztaty-gis.ispik.pl/pdf/VI_3_Typowa-nie_lawin_w_TPN.pdf, dostęp: 20.11.2014.

ataków terrorystycznych, czyli miejscem w przestrzeni, które przyciąga określony rodzaj zdarzenia.

Bajerowski definiuje atraktor układu przestrzennego, jako formę użytkowania prze-strzeni, do której ta przestrzeń będzie dążyć lub którą będzie „wymuszać” ze względu na wyjściowy stan parametrów (cech, własności) ją charakteryzujących191. Terrorysta planu-jąc atak, nie wybiera miejsca przypadkowo, lecz analizuje dokładnie potencjalne obszary i konkretne cele. Nagromadzenie określonych cech w przestrzeni na określonym obszarze czyni go wyjątkowo atrakcyjnym, wręcz przyciągającym w kontekście określonych zdarzeń kryzysowych, w tym np. przeprowadzenia ataku terrorystycznego. Na podstawie lokaliza-cji poszczególnych zbiorów cech można wyznaczyć tzw. „baseny przyciągania”192.

Podsumowując, systemy informacji przestrzennej mają coraz większe zastosowanie w zarządzaniu kryzysowym. Kluczową zaletą GIS jest możliwość analizy sporych ilości danych, które pozwalają nie tylko wyjaśnić przyczyny zagrożeń, ale i prognozować rozwój sytuacji kryzysowych. Z drugiej strony, GIS pozwalają minimalizować tzw. „szum infor-macyjny”, co skraca czas reakcji w przypadku wystąpienia zagrożenia.

GIS są ważnym narzędziem wspomagania i optymalizacji decyzji w sytuacjach kryzy-sowych; pozwalają podnieść efektywność i skuteczność kierowania działaniami i koordy-nacji służb ratowniczych oraz jednostek zarządzania kryzysowego. Pełne wykorzystanie możliwości GIS jest możliwe w zintegrowanych systemach zarządzania kryzysowego – jeśli dane są odpowiednio często aktualizowane.

Jak wynika z analizy zadań z zakresu zarządzania kryzysowego na poszczególnych szczeblach, GIS ma zastosowanie w wielu zadaniach określonych w ustawie o zarządzaniu kryzysowym. W każdym organie administracji publicznej wyznaczonym do realizacji tych zadań występuje potrzeba dostępu do aktualnych informacji przestrzennych oraz spory potencjał wykorzystania technologii GIS. Współpraca wszystkich organów wymaga utwo-rzenia wspólnej platformy wymiany informacji. Jest to możliwe w technologii GIS.