Prezentowany materia∏ pokazuje, ˝e kompozycja spo∏eczna klasy przedsi´biorców ze Swarz´dza jest bardzo zró˝nicowana. DziÊ nadal wi´kszoÊç tradycyjnych przedsi´biorców reprodukuje swój odziedziczony status, lecz ostatnimi czasy do gry wkroczyli inni, pochodzàcy z rozmaitych Êrodo-wisk. Dane Osborne i S∏omczyƒski (1997: 255) wykazujà, ˝e 80 proc. „nowicjuszy”, którzy poja-wili si´ w sektorze prywatnym po 1989 roku, pochodzi z innych ni˝ przedsi´biorcy Êrodowisk
spo-∏ecznych. Czynnik ten wp∏ywa na spo∏eczne i kulturowe cechy owej grupy. Jednak˝e genealogia jest tylko jednà z wielu oznak zmiany.
Podzia∏ na „prosperujàcych” i „walczàcych o przetrwanie” jest niemniej istotny. Ci, którzy od-nieÊli sukces, nie narzekajà. Przyznajà, ˝e ∏atwiej by∏o prowadziç firm´ „za komuny”, gdy˝ by∏a
wtedy ma∏a konkurencja, a liczne restrykcje o charakterze ekonomicznym i politycznym uniemo˝-liwia∏y „robienie prawdziwych interesów” tym, którzy byli do tego skorzy. By odnieÊç sukces i mieç zyski, trzeba obecnie podjàç wiele skomplikowanych dzia∏aƒ, takich jak redukcja podatków czy nawet unikanie ich p∏acenia („czasem nie jest to kwestia oszukiwania, ale wyboru: albo oszu-kasz paƒstwo, albo zaraz zbankrutujesz”). W gr´ wchodzà równie˝ marketing, skuteczna organi-zacja procesu produkcji, oszcz´dnoÊci poczynione kosztem bezpieczeƒstwa pracy. Trzeba te˝
produkowaç meble dobrej jakoÊci i to cz´sto na zamówienie (przypadek 4). Dobrze prosperujà-cy producenci dystansujà si´ w stosunku do tych, którzy nie byli wystarczajàco bystrzy, by sta-wiç czo∏a nowym wyzwaniom i zarzucajà im, przynajmniej po cz´Êci, ˝e majà „socjalistycznà mentalnoÊç”. Zdaniem jednego z ekspansywnych przedsi´biorców, „oni nie mogà zrozumieç pewnych punktów odniesienia”. W przesz∏oÊci „oni” myÊleli, ˝e za jeden zestaw mebli mo˝na by∏o kupiç mercedesa:
„Oni produkowali wtedy trzy ∏awy na miesiàc, a teraz muszà wyprodukowaç trzydzieÊci takich ∏aw, kilka foteli, krzese∏ i sto∏ów, i jeszcze nie potrafià sobie poradziç. Zaczynajà wi´c narzekaç, ˝e rzàd jest z∏y, kredyty za drogie i tak dalej. Jednak okazuje si´, ˝e z tymi samy-mi kredytasamy-mi i rzàdem, w tej samej Polsce, kilku ludzi zacz´∏o myÊleç troch´ inaczej,
zacz´-∏o si´ specjalizowaç, zacz´zacz´-∏o prawdziwà produkcj´”. (Pan B.)
WÊród przedsi´biorców widoczne jest wzajemne dystansowanie si´. Stosujàc do zdobywania kontaktów metod´ „kuli Ênie˝nej”, zauwa˝yliÊmy, ˝e osoby dysponujàce podobnym kapita∏em eko-nomicznym i symbolicznym poleca∏y si´ nawzajem. Co wi´cej, ludzie sà Êwiadomi istniejàcych ró˝nic spo∏ecznych i ekonomicznych. Jeden z informatorów, dowiedziawszy si´, kim byli nasi po-przedni rozmówcy zauwa˝y∏, ˝e „wszyscy ci sà z górnej pó∏ki, a powinniÊcie te˝ pójÊç do tych, którym nie powodzi si´ tak dobrze”. Fakt zajmowania si´ produkcjà tego samego rodzaju nie jest decydujàcy przy zadzierzgiwaniu wi´zi spo∏ecznych. Wydaje si´, ˝e jest ono uwarunkowane g∏ów-nie trzema czynnikami: wiekiem, edukacjà oraz kapita∏em ekonomicznym. W okresach zmiany systemowej, ludzie m∏odzi lub w wieku Êrednim, dobrze wykszta∏ceni lub od poczàtku dobrze sy-tuowani majà si´ lepiej i sà nastawieni bardziej optymistycznie. Sà sk∏onni trzymaç si´ razem i sta-nowià – niezale˝nie od swojej specjalizacji – rdzeƒ zorientowanych na przysz∏oÊç przedsi´biorców w Swarz´dzu.
Przedsi´biorcy rozpoznajà swojà okreÊlonà pozycj´ w hierarchii spo∏ecznej jako grupy i dystan-sujà si´ od innych grup. Mo˝e to przybieraç bardzo ostre formy. Komentujàc wygrane przez Alek-sandra KwaÊniewskiego wybory prezydenckie w 1995 roku, jeden z prosperujàcych przedsi´bior-ców powiedzia∏:
„W polskim narodzie homo sovieticus jest mocno zakorzeniony (...) Niech pani spojrzy na wyniki ostatnich wyborów, które sà tego efektem. Mamy wcià˝ Polsk´ disco-polo. Cià-gle jest Polska ludzi zagubionych, zamkni´tych w PGR-ach, w zak∏adach paƒstwowych w ma∏ych miasteczkach, ludzi, którzy nie widzà dla siebie przysz∏oÊci, którzy nagle stracili swoje Êrodki utrzymania. Oni czujà si´ opuszczeni i nie majà genu kreatywnoÊci, szukania czegoÊ innego, poszukiwania nowej drogi”. (Pan G.)
Uderza, ˝e argumenty te sà bezustannie powtarzane w mediach, w których propaguje si´ libe-ralizm oraz w tych dyskursach naukowych, które apelujà o szybkie tworzenie nowej klasy Êredniej.
Mieszkaƒcy wsi sà traktowani jako ostoja resztek socjalistycznej mentalnoÊci i zacofania. Wyso-kie poczucie w∏asnej wartoÊci i legitymizacja czyjegoÊ sukcesu mogà wyp∏ywaç z przekonania o predestynacji czy wr´cz efektu selekcji naturalnej.
Wielu dystansuje si´ celowo. Wybór miejsca zamieszkania nie jest ju˝ kwestià przypadku. Re-agujàc na uwag´, ˝e mieszka w robotniczej dzielnicy Poznania, „specjalista” (przypadek 8) szyb-ko zripostowa∏, ˝e nie dotyczy to jego cz´Êci dzielnicy, szczególnie budynku, w którym kupi∏ nowy apartament, gdy˝ jedynie bogaci ludzie mogà sobie pozwoliç na to, by tam mieszkaç. Âwiadomie podejmowa∏ decyzj´, wybierajàc miejsca zamieszkania w terminach „klasowych”. Jego ˝ycie to-warzyskie równie˝ dowodzi, ˝e knowledge men niezbyt ∏atwo wchodzà w bli˝sze kontakty z przed-si´biorcami o ni˝szym statusie i gorszym ni˝ ich w∏asne wykszta∏ceniu.
Przedsi´biorcy stajà si´ tak˝e Êwiadomi swoich interesów zawodowych. Powszechny jest kry-tycyzm wobec legislacji, którà postrzegajà jako niekorzystnà, wobec nadmiernej ich zdaniem ochrony praw pracowników oraz paƒstwowej polityki fiskalnej. Uwa˝ajà równie˝, ˝e nie istnieje
si-∏a polityczna, która naprawd´ reprezentowasi-∏aby ich interesy w parlamencie. Napi´cia polityczne widoczne sà równie˝ na poziomie lokalnym. Miasto dzieli si´ na bloki mieszkaniowe, w których ˝y-je wielu nowych przybyszy i pracowników sektora paƒstwowego, oraz na dzielnice, w których sà domy i warsztaty przedsi´biorców. Rada Miasta okreÊla pu∏ap lokalnych podatków od nierucho-moÊci oraz inwestycje w infrastruktur´. Dlatego te˝ rzemieÊlnicy sà zainteresowani wprowadze-niem jak najwi´kszej liczby swoich przedstawicieli do Rady Miasta, jednak˝e tylko trzech spoÊród nich by∏o cz∏onkami owego gremium. W 1996 roku mia∏ miejsce w Radzie konflikt, pojawi∏a si´ te˝
próba jej rozwiàzania. Z dwunastu jej cz∏onków, oÊmioro by∏o nauczycielami. Jak powiedzia∏ prze-wodniczàcy cechu:
„Oni [nauczyciele] to zaka∏a wspó∏czesnego spo∏eczeƒstwa. Za du˝o ich wsz´dzie,
tak-˝e w parlamencie. Jest taki ˝art, tak-˝e partia zosta∏a rozsadzona od Êrodka, bo za du˝o by∏o u w∏adzy nauczycieli. Oni chcà wszystkich pouczaç”.
Najwyraêniej, niektórzy „pracownicy umys∏owi” nie sà zbyt popularni wÊród przedsi´biorców.
WÊród tradycyjnych, zawdzi´czajàcych wszystko pracy w∏asnych ràk przedsi´biorców, jednà z najbardziej krytykowanych grup jest nomenklatura. W ca∏ym kraju „zbyt wielu ludzi, na wa˝nych stanowiskach, nadal siedzi na swoich sto∏kach” (Pan B.). Zmiany sà utrudniane przez polityków, którzy nie idà z duchem czasu. „Nieszcz´Êciem naszej rewolucji by∏o to, ˝e nie polecia∏y g∏owy. Co to za rewolucja bez Êci´tych g∏ów?” (Pan N.). Metafora „Êci´tych g∏ów” wyra˝a uczucia wi´kszo-Êci naszych rozmówców. Krytycyzm ten przek∏ada si´ równie˝ na sposób postrzegania przez ludzi stosunków w wymiarze lokalnym. Byli aktywiÊci partyjni tworzà sieç dawnych kolesi i powiàzaƒ, ludzi popierajàcych si´ nawzajem. Pan M. powiedzia∏ mi, ˝e dawni lokalni pierwsi sekretarze partii komunistycznej Êwietnie sobie radzà. Jeden ma sklep, inny jest dyrektorem miejskiej spó∏dzielni mieszkaniowej. Równie˝ przewodniczàcy rady nadzorczej SFM jest znajomym prezydenta Kwa-Êniewskiego. Pan B. twierdzi, ˝e „komuna powróci∏a pod przykrywkà prawa, a ràczka ràczk´ my-je”. Jak na ironi´ – dodaje – „wszyscy ci malutcy przewodniczàcy stali si´ wielkimi biznesmenami”.
Zdaniem Pana B., postkomuniÊci reprezentujà staromodny sposób myÊlenia, w którym „dominuje pewien stereotyp: jeÊli ktoÊ coÊ ma, trzeba mu to zabraç”. Kapitalizm równa si´ spo∏eczeƒstwu do-brobytu i „co to za kapitalizm, gdzie robi si´ wszystko, by spo∏eczeƒstwo by∏o biedniejsze?”.
Mówi si´, ˝e w przesz∏oÊci robotnicy byli traktowani zbyt ∏agodnie. Za komunizmu nie mo˝na by∏o wyrzuciç z∏ego pracownika, nawet jeÊli by∏ pijany. „Pracowa∏em jako kierownik Êredniego szczebla – robotnik zawsze mia∏ racj´, i móg∏ nawet zajàç moje miejsce” (Pan A.). Choçby naj-mniejsza próba zró˝nicowania dochodu w zale˝noÊci od wyników w pracy by∏a przez paƒstwo ukrócana. Pada∏ argument, ˝e „ka˝dy chce jeÊç!” (Pan S.). Taka postawa uniemo˝liwia∏a jakàkol-wiek konkurencj´ i by∏a szkodliwa dla etyki pracy. „Za komunizmu szef by∏ niewolnikiem, który (...) b∏aga∏ robotnika, by ten coÊ zrobi∏. Chocia˝ zarabia∏ lepiej, traktowa∏ robotnika jakby ten by∏
bo-giem”. Na szcz´Êcie dzisiaj jest odwrotnie i „szefowie sami stali si´ bogami, podczas gdy pracow-nicy chodzà i proszà o prac´” (Pan B.).
Paƒstwo powinno opiekowaç si´ starymi ludêmi na emeryturach. Jednak ka˝dy podkreÊla∏, ˝e zasi∏ki dla bezrobotnych powinny byç odebrane, przynajmniej w tak dobrze prosperujàcych regio-nach jak Poznaƒ. Dla Pana St., dawniej ch∏oporobotnika, a obecnie w∏aÊciciela du˝ej spó∏ki produ-kujàcej materia∏y budowlane, „bezrobocie jest administracyjnym absurdem”. Praktyka dostawania fikcyjnego potwierdzenia zatrudnienia od prywatnych przedsi´biorców po to, by byç uprawnionym do zasi∏ku socjalnego, by∏a powszechna, jednak z czasem przedsi´biorcy coraz rzadziej na to przystawali. Wielu ludzi nie chce pracowaç po prostu dlatego, ˝e to si´ nie op∏aca, gdy˝ system zabezpieczeƒ socjalnych faworyzuje „leniwych”. W regionach cierpiàcych na strukturalne bezro-bocie powinny byç organizowane roboty publiczne. Dla aktywnych przedsi´biorców praca jest obowiàzkiem cz∏owieka, jeÊli nie wr´cz powo∏aniem. Pan L., by∏y cz∏onek nomenklatury, uwa˝a, ˝e
„kiedy jest bezrobocie, praca powinna byç dana, jakaÊ ulica czy dwie do posprzàtania”.
Polityka
Wielu przedsi´biorców w Swarz´dzu ma poglàdy liberalno-konserwatywne. Takie stwierdzenia jak:
„w g∏´bi serca jestem libera∏em” (Pan M.), „uwa˝am si´ za prawicowca” (Pan G.) lub „jestem an-tykomunistà” (brat Pana M.) nie nale˝à do rzadkoÊci. Bardzo szybko zosta∏ za∏o˝ony w Swarz´dzu nieistniejàcy ju˝ klub Ruchu Stu, który uto˝samia∏ si´ z or´downikami poglàdów liberalnych i kon-serwatywnych. Warto zauwa˝yç, ˝e wszyscy jego cz∏onkowie byli ludêmi dobrze wykszta∏conymi.
Przedsi´biorcy z radoÊcià witajà swobod´ dzia∏alnoÊci i mo˝liwoÊç prowadzenia warsztatów, w których mo˝na zatrudniaç wi´cej ni˝ dwóch pracowników. Majà w∏adz´ nad zatrudnionymi i do-bierajà ich wed∏ug w∏asnego ˝yczenia. Niektórzy z nich wynajmujà na przyk∏ad m∏odych ludzi,
„którzy nie sà zepsuci socjalistycznym nawykami i którzy mogà nauczyç si´ nowych rzeczy”.
Monopole paƒstwowe powinny zostaç sprywatyzowane, a ich w∏adza zniesiona. „Oni [w∏adza]
powinni wysadziç wszystko [monopole]” (Pan St.).
Liberalizm spo∏eczny i ekonomiczny idzie w parze z krytykà „realnie istniejàcego socjalizmu”.
Postkomunistyczni politycy postrzegani sà jako nieuczciwi k∏amcy, którzy nawet dzisiaj sà jedynie zainteresowani budowaniem „Rzeczpospolitej kolesiów”. Niemniej jednak, zdaniem przedsi´bior-ców, kredyt, jak równie˝ zyski by∏y dawniej ∏atwiej dost´pne, ale system ogranicza∏ swobod´
dzia-∏ania oraz ekspansj´ ekonomicznà. Niedobór surowców oraz innych dóbr by∏ dotkliwy, lecz mo˝-na by∏o sobie z nim poradziç dzi´ki „specjalnym zmo˝-najomoÊciom” w ca∏ym kraju. W tym kontekÊcie wolny rynek jest b∏ogos∏awieƒstwem. Polityczne ograniczenia przyt∏acza∏y ludzi i czyni∏y ich zale˝-nymi od biurokratów. WolnoÊç s∏owa, podró˝owania, wyznawania religii, jak równie˝ wolnoÊç przedsi´biorczoÊci stanowià niekwestionowane korzyÊci demokracji, którymi prywatni w∏aÊcicie-le skwapliwie si´ cieszà. Te aspekty nowego porzàdku politycznego sà szczególnie podkreÊlane przez lepiej wykszta∏conych i lepiej prosperujàcych. W przypadku tych, którym powodzi si´ gorzej, wizja przesz∏oÊci i przysz∏oÊci nie jest tak czarno-bia∏a. Mieszanina postsocjalistycznych senty-mentów z uznaniem dla bezpieczeƒstwa socjalnego oraz minimalnà konkurencjà ∏àczy si´ z doce-nieniem dzisiejszych wolnoÊci osobistych.
Konkludujàc nale˝y powiedzieç, ˝e ideologia liberalna nie zosta∏a jednomyÊlnie i w ca∏oÊci pod-chwycona przez przedsi´biorców w Swarz´dzu. Spe∏nia ona rol´ „nowej religii” tylko dla nielicz-nych. Czerpanie zysków mo˝e iÊç w parze z przekonaniem, ˝e tworzenie miejsc pracy i wzmac-nianie gospodarki narodowej jest misjà spo∏ecznà. Ci, którzy wierzà w „powo∏anie biznesmena”
i uwa˝ajà si´ za wyposa˝onych w sposób naturalny w specjalne umiej´tnoÊci, sà sk∏onni postrze-gaç swojà dzia∏alnoÊç jako powo∏anie do budowania nowoczesnego spo∏eczeƒstwa kapitalistycz-nego. W oczach tych „m∏odych wilków”, jak czasem si´ ich nazywa, taka postawa legitymizuje agresywnà ekspansj´ i sukces. Dobrze wykszta∏ceni przedsi´biorcy, z których wielu wywodzi si´
dawnej inteligencji, dostrzegli w liberalizmie post´powà wizj´ funkcjonowania spo∏eczeƒstwa, któ-ra powinna przynieÊç dobrobyt wszystkim – szczególnie tym, którzy sà aktywni i skorzy do pktó-racy.
Dla przedstawicieli dawnej nomenklatury duch konkurencji, który daje palm´ pierwszeƒstwa tym
„najbardziej uzdolnionym”, sankcjonuje ich sukces i obecnà pozycj´ spo∏ecznà. Unikajà rozmów na temat systemu, dla którego pracowali w przesz∏oÊci, ale nigdy nie pot´piajà go. Liberalne po-glàdy na temat pracy oraz krytyka „zbyt szczodrych” zasi∏ków dla bezrobotnych sà raczej moty-wowane szacunkiem dla pracy jako wartoÊci samej w sobie, doktryny tradycyjnie zakorzenionej w spo∏ecznoÊci Swarz´dza. Przedsi´biorcy, którzy odziedziczyli swoje bogactwo, postrzegajà zmian´ w terminach bardziej pragmatycznych. WolnoÊç dzia∏alnoÊci gospodarczej otwiera mo˝li-woÊci dla nieskr´powanej aktywnoÊci, robienia pieni´dzy i stania si´ „prawdziwymi” biznesmena-mi, a nie jedynie rzemieÊlnikami. Dla tych, którzy doÊwiadczajà trudnoÊci lub sà na w∏asnym roz-rachunku, czy te˝ akcjonariuszami spó∏ek pracowniczych, kapitalizm jest wymagajàcym, czasem zbyt wymagajàcym systemem, w dodatku êle wdra˝anym przez „onych”, niejasno okreÊlone w∏a-dze i „warszawk´”. Ich przejÊcie do dzia∏alnoÊci prywatnej by∏o cz´sto spowodowane nowymi okolicznoÊciami, w których ledwo byli w stanie dotrzymaç kroku konkurencji i przetrwaç. Im prze-sz∏oÊç jawi si´ jako utracony, bezpieczny socjalnie raj.
Etos
Jak powiedzia∏ jeden ze wspomnianych przeze mnie rozmówców, trzeba mieç „geny” kreatywno-Êci i podejmowaç ryzyko, by staç si´ przedsi´biorcà. „My, rzemieÊlnicy zawsze byliÊmy kapitali-stami” (Pan B.). Co to znaczy, poza owym „wyposa˝eniem genetycznym”, byç przedsi´biorcà lub kapitalistà w Swarz´dzu?
Bez wàtpienia istnieje pewna etyka pracy. Solidny przedsi´biorca nie robi szybkich pieni´dzy i nie znika, ale musi systematycznie pracowaç na swojà „dobrà mark´” i reputacj´. Trzeba wal-czyç o klientów, poniewa˝ „dzisiaj sztukà jest sprzedaç”. Aby byç postrzeganym jako cz∏owiek uczciwy, nale˝y byç rzetelnym partnerem w interesach. „Jako handlowiec zawsze p∏ac´ na czas (...) W tym ma∏omiasteczkowym Êrodowisku trzeba byç rzetelnym, jeÊli chce si´ funkcjonowaç”
(Pan G.).
Przedsi´biorca musi byç w stanie podjàç ryzyko. „W pewnym momencie musia∏em wszystko postawiç na jednego konia” (Pan G.). Starsze pokolenie podejmowa∏o ryzyko prowadzàc swoje ma∏e warsztaty – by∏o dr´czone przez wszechobecnà administracj´ oraz pogardliwie nazywane
„bur˝ujami”. Ich spadkobiercy nieÊli ten ci´˝ar a˝ do po∏owy lat 70. W latach 80. wielu zdecydo-wa∏o si´ porzuciç swoje posady paƒstwowe i zaczàç od nowa w niezale˝nym sektorze. Na wielu etapach swoich karier przedsi´biorcy podejmowali ryzykowne decyzje, które trwale zawa˝y∏y na ich ˝yciu. Ci, którzy odnieÊli sukces, nigdy ich nie ˝a∏owali. „Teraz mog´ pozwoliç sobie na wi´cej ni˝ gdy pracowa∏em na posadzie paƒstwowej. W przesz∏oÊci, gdy podró˝owaliÊmy za granic´, oglàdaliÊmy ka˝dà mark´ czy dolara ze wszystkich stron zanim je wydaliÊmy. Teraz jest inaczej”
(brat Pana M.). Majà oni nadziej´, ˝e ich dzieci przejmà ich przedsi´biorstwa i dzi´ki nowym mo˝-liwoÊciom i umiej´tnoÊciom, nabytym te˝ dzi´ki z pokolenia na pokolenie rosnàcemu poziomowi wykszta∏cenia, zajdà nawet dalej.
Jednak˝e wrodzone zdolnoÊci, solidnoÊç i zdecydowanie nie wystarczajà. Trzeba tak˝e ci´˝ko pracowaç i – jak powiedzia∏a ˝ona jednego z przedsi´biorców – „cokolwiek osiàgn´liÊmy, osiàgn´-liÊmy dzi´ki ci´˝kiej pracy dwadzieÊcia cztery godziny na dob´” (Pani S.). JeÊli pracownicy za-zdroszczà ludziom, którzy majà swoje w∏asne zak∏ady i polepszyli swój status materialny, powin-ni widzieç, jak wiele wysi∏ku w to w∏o˝yli. „Jak by taki cz∏owiek przyszed∏ do mpowin-nie i zobaczy∏, ile pracuj´, to by powiedzia∏: on jest chory, nienormalny, daj mi spokój” (Pan B.). Ci´˝ka praca jest jednym z warunków, który umo˝liwia wypracowywanie zysków, ale owoce przedsi´biorczoÊci nie mogà byç ca∏kowicie konsumowane. Trzeba inwestowaç. Zdecydowane, czasem ryzykowne, ale nieuniknione inwestycje stanowià warunek przetrwania lub sukcesu. Konkurencja jest du˝a i jedy-nie najsiljedy-niejsi mogà prze˝yç. Bezustanny stres by∏ przyczynà samobójstw jedy-niektórych odnoszà-cych wczeÊniej sukcesy przedsi´biorców.
Pracodawca powinien traktowaç swoich pracowników przyzwoicie. Wielu dba o dobre stosun-ki w swoich przedsi´biorstwach, gdzie panuje przyjazna atmosfera, jednak zasady pracy sà pro-ste: dobra p∏aca i traktowanie nale˝y si´ temu, kto wype∏nia swoje obowiàzki. W∏aÊciciel powinien jednak pami´taç, ˝e pracownicy majà rodziny i nie zwalniaç ich bez wahania tylko dlatego, ˝e okre-sowo brakuje zamówieƒ. Jest to g∏ówna zasada prowadzenia dobrego zak∏adu o ustalonej reno-mie. „Ludzkie podejÊcie” po∏àczone ze szczeroÊcià w relacjach spo∏ecznych, to cechy dobrego przedsi´biorcy. JeÊli wszystkie te wymogi zostanà spe∏nione, wtedy mo˝na spe∏niç ostateczny cel ka˝dego prawdziwego biznesmena: „˝e pieniàdze powinny byç pomna˝ane” (Pan B.).