• Nie Znaleziono Wyników

W stęp.

Olej sm arujący jakikolw iek silnik ulega niepożądanym zm ianom pod wpływem w arunków występiijącycn p rzy pracy silnika. Tym i niekorzystnym i czynnikam i pow odującym i zm ia­

ny oleju są wysokie tem p eratu ry ścianek cylindra i tłoka a tak ­ że duże naciski jednostkow e panujące mio.izy trącym i się czę­

ściami silnika. Najcięższe w arunki pracy dla oleju i w związku z tym największe zm iany oleju w ystępują w silnikach lotni­

czych, k tó re staw iają bardzo duże w ym agania olejom lo tn i­

czym.

Zmiany, jakim ulega olej podczas pracy na silniku, zwiemy k rótko procesem starzenia się oleju, polegającym przede wszy ­ stkim na utlenianiu się oleju i wydzielaniu asfaltów i smól (o- sadów ), których obecność w oleju prowadzi z biegiem czasu do ogólnego zanieczyszczenia silników, a w szczególności do za­

tykania otw orków sm arow ych lub zaklejania pierścieni, a więc do dwu zjaw isk niepożądanych. Zdolność oleju do wydzielania osadów zależy od stopnia i sposobu rafin acji oleju świeżego, lecz żaden ze znanych dzisiaj sposobów rafinow ania nie usuwa jej całkowicie i w praktyce spotykam y się z olejam i mniej lub więcej odpornym i na starzenie, oczywiście, że oleje lotnicze m a ­ ją skłonność do starzenia się w najm niejszym stopniu spośród w szystkich olejów.

Ponadto do oleju dostają się podczas pracy pro duk ty zu­

żyw ania się silnika ( stary m e ta l) bądź to w postaci opiłek, bądź

też w postaci tlenków m etali, które uczestnicząc dalej w obiegu oleju pow odują dalsze intensywniejsze zużywanie się silnika.

. S*i* Jako dalsze zm iany własności oleju na silniku należy wy­

mienić rozcieńczanie oleju paliwem, co przy daleko posunię­

tym procesie zabenzynowania oleju może się odbić ujem nie na pracy silnika (w zrost zużycia oleju, skłonność do zatarć).

Aby się uchronić chociaż częściowo od niepożądanych n a ­ stępstw dla silnika z powodu zm iany własności oleju, stosuje­

m y co pewien czas w ym ianę oleju na olej świeży, k tó ry to za­

bieg, aczkolwiek kłopotliwy, przynosi bez w ątpienia pewne k o ­ rzyści. W związku w łaśnie z tym zabiegiem otrzym uje się pe­

wną ilość olejów pokarterow ych, niezdatnych już do dalszej pracy w silniku i w norm alnej gospodarce nie przedstaw iają­

cych żadnej w artości. Ilość otrzym yw anych olejówT p o k artero ­ wych wynosi w lotnictw ie około 12% w stosunku do olejów świeżych, a więc jest znaczna i w razie możliwości regenero­

w ania jego w racałby do użytku ten produkt na pozór już bez­

użyteczny, co proporcjonalnie zm niejszy koszt oleju przez zmniejszenie ilości zakupywanego oleju świeżego.

Istota procesu regeneracji.

Niniejsza uw aga tra k tu je tylko o regeneracji olejów m ine­

ralnych, gdyż oleje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego lub tzw. oleje natłuszczane (m ieszanina oleju m ineralnego i roślin­

nego) regenerują się trudniej, niż oleje m ineralne i w ym agają jeszcze dodatkowych zabiegów przy regeneracji.

Przyczynam i niezdatności olejów pokarterow ych do d al­

szej pracy na silniku są:

A. zanieczyszczenia w postaci asfaltów i smół, pow sta­

łych w skutek utlenienia się oleju. .Test to właściwie najgłów ­ niejsza przyczyna niezdatności oleju do dalszego jego użytku;

B. zanieczyszczenia w postaci produktów zużyw ania się silnika ( opiłki i tlenki m etali). Tych zanieczyszczeń analiza chemiczna w ykryw a w olejach pokarterow ych lotniczych jedy­

nie niewielkie ilości, rzędu najwyżej paru setnych procent;

C. rozcieńczenie olejów pokarterow ych paliwem, którego zaw artość w olejach z silników lotniczych starszego typu nie

przekracza 0.5%, a dla olejów z silników nowszych typów jest jeszcze m niejsza;

D. zanieczyszczenia (przew ażnie piasek) dostające się do silnika razem z pow ietrzem przez gaźnik;

E. prócz tego do oleju pokarterow ego w czasie m agazy­

now ania m ogą się dostać ciała stałe i woda, której obecność, choć nie dyskw alifikuje oleju całkowicie, jednak pow oduje zmniejszenie własności sm arnych i zm niejsza odporność oleju n a utlenianie. Olej zaw odniony m ożna łatw o rozpoznać, gdyż przy podgrzew aniu pryska.

Zadaniem regeneracji jest właśnie usunięcie z oleju niepo­

żądanych zanieczyszczeń wymienionych w punktach A do I), a przede w szystkim usunięcie produktów utleniania oleju. N a­

suwa się tu pytanie, czy olej pokarterow y uw olniony od tych zanieczyszczeń (zregenerow any) jest zdatny do dalszego u ży t­

ku, tj. czy odpowiada w szystkim w arunkom staw ianym olejo­

wi świeżemu. Odpowiedź brzm i, że olej zregenerow any jest nie- gorszy od oleju świeżego, co w ynika z porów nania procesu re­

generacji z procesem rafinow ania stosow anym przy produkcji oleju świeżego. Głównym zadaniem rafinacji jest usunięcie z su ­ row ca olejowego (pozostałość po oddestylowaniu z ropy lek­

kich fra k c ji) asfaltów, smół i składników, które łatw o by się utleniły w oleju, co się uzyskuje przez poddai ie surow ca dzia­

łaniu odpowiednich czynników chemicznych (kw as i łu g ) lub przez w ytrącenie asfaltów i smół z roztw oru za pomocą um yśl­

nych selektywnych rozpuszczalników. Zadanie regeneracji jest praw ie takie samo, a więc m ożna powiedzieć, że regeneracja jest dalszym ciągiem rafinacji, a wiadomo, że olej jest tym lep­

szy, im dłużej rafinow any.

Sposoby regeneracji.

Zadaniem regeneracji jest usunięcie z oleju czterech grup zanieczyszczeń wym ienionych w poprzednim rozdziale pod A B C i D, a więc usunięcie:

A. produktów utleniania oleju i zanieczyszczeń m echa­

nicznych.

B. popiołów - pro du kty zużywania się silnika, C. paliwa,

D. wody.

N ajw ażniejsze jednak zanieczyszczenia, z którym i należy się liczyć przy regeneracji są wymienione pod A i B, gdyż rzad ­ ko się zdarza nadm ierne zabenzynowanie lub zawodnienie ole­

ju. a jeżeli w ystępują, to nie w skutek procesów tow arzyszą­

cych pracy silnika, ale raczej w skutek niedbalstw a lub nieprze­

strzegania przepisów przez obsługę. Z tego względu zasadni­

czym przeznaczeniem znanych w lotnictwie aparatów regene­

racyjnych jest usuwanie z oleju asfaltów, smół i popiołów, a do­

piero dodatkow e urządzenia służą do odbenzynowania i od­

w odnienia oleju.

P rzystępując do opisu bardziej znanycli aparatów regene­

racyjnych, zajm iem y się jedynie tymi. których istotą procesu regeneracyjnego jest filtrow anie.1) Istnieją tu następujące m o ­ żliwości:

I. filtrow anie oleju pokarterow ego przez specjalne filtry bez dodaw ania jakichkolw iek środków chemicznych;

II. filtrow anie oleju z dodatkiem środków wiążących m e­

chanicznie asfalty i smoły.

Takim używ anym środkiem jest ziemia okrzem kowa. P o­

nadto w w ypadkach silnego zanieczyszczenia olejów pokarte- rowycli m ożna w obu w ypadkach użyć wstępnego odw irow ania na wirówce, które usunie zanieczyszczenia o bardziej zw artej konsystencji i częściowo wodę, a oprócz tego ułatw i właściwą regenerację. Oleje pokarterow e lotnicze są stosunkowo słabo zanieczyszczone i zaw odnione i dlatego stosowanie do nich w stępnego odw irow ania jest zbyteczne. Prócz tego oczyszcze­

nie oleju z grubsza m ożna osiągnąć w inny jeszcze sposób, a m ianow icie przez odstanie oleju w odstaw alniku. Odstawal- n ik jest to zbiornik o dnie stożkowym, do którego zlewa się olej pokarterow y jednego gatunku. W zbiorniku tym następuje stopniow e oddzielenie się od oleju osadu i grubszych zanie­

czyszczeń. któ re się osadzają na dnie. Osady usuwa się przez

■) Istnieją rów nież inne sp osoby regen erow ania, posługujące się kwasem i ew en tu aln ie innym i odczynnikam i chem icznym i, jednak w y ­ magają one d ośw iadczon ej obsługi.

kurek w dnie zbiornika, a odstany olej pobiera się do regene­ możliwość zregenerow ania oleju znacznie odbiegającego w łas­

nościami od oleju świeżego, ponieważ w tym w ypadku p ro d u k ­ tem regeneracji jest olej będący średnią zm ieszanych olejów jednakow ych gatunków , ale dostarczonych z różnych silników (pododdziałów ).

Z kolei przedstaw im y różne zasady działania urządzeń do regeneracji, pracujących według wym ienionych dwu sposobów regeneracji.

Rys. 1 przedstaw ia schem at urządzenia do regeneracji ole­

jów pokarterow ych pracującego według sposobu I, tj. filtro ­ w anie oleju pokaeterowego przez specjalne filtry bez dodaw a­

nia jakichkolw iek środków wiążących zanieczyszczenia. Składa się ono:

1) ze zbiornika na olej pokarterow y z w budow anym i den grzejnikam i elektrycznym i lub wężownicą parową,

2) z filtru w kształcie ru ry zanurzonej w oleju pokarte- przenikanie płynnego oleju przez ic szczelniki, a zatrzym yw a­

nie się cząstek stałych, jakim i są zanieczyszczenia. Jeżeli oczy­

wiście te szczelniki będą większe, zachodzi możliwość p rzenik­

nięcia razem z olejem najdrobnejszych cząstek zanieczyszczeń;

nadm ierne zaś ściśnięcie sprężyn pow oduje zmniejszenie wy­

dajności urządzenia regeneracyjnego. Ilość filtrów (kolum n w kształcie ru ry ) m ożna zależnie od żądanej w ydajności po­

większyć;

3) ze zbiornika oleju zregenerowanego;

d o p o m p y

S p u s z c z a n i e o sa .d ó v R ycina 1.

4) z pom py pow ietrznej, mogącej zarów no wysysać jak i tłoczyć powietrze do zbiornika oleju zregenerowanego.

Przebieg regeneracji w tym urządzeniu odbywa się w n a­

stępujący sposób: Olej pokarterow y w zbiorniku podgrzewa się do tem p eratury 80° C do 100° C, tak by m iał dostateczną płynność, po czym urucham ia się pompę stw arzającą podciśnie­

nie w zbiorniku oleju zregenerowanego. W skutek różnicy ciś­

nień w zbiornikach oleju pokarterow ego i zregenerowanego za­

czyna się m iędzy krążkam i filtru przesączać czysty olej, który napełnia filtr i zbiornik. Po skończonej czynności i zatrzym aniu pom py zregenerow any olej spuszcza się przez kurek. W szystkie osady i zanieczyszczenia oleju osiadają po zewnętrznej stronie krążków filtru ; usuw anie ich odbywa się przez przedm uchanie

wej jako środka wiążącego m echanicznie zanieczyszczenia. Oba urządzenia różnią się jedynie sposobem tłoczenia oleju do fil­

trów.

Pierw szy z nich (rys. 2) składa się:

1) ze zbiornika na olej pokarterow y z w budow anym doń urządzeniem do podgrzew ania oleju,

2) z pom py zasysającej ze zbiornika olej pokarterow y w y­

cc

3o OJc

<r>

i.

określoną procentow o ilość ziemi okrzem kowej, z k tó rą olej kichkolwiek śladów zanieczyszczeń. W adą jego natom iast jest łatw ość uszkodzenia pom py w irnikow ej, jako pracującej w o- olejowej, w ym ienionych przy om awianiu poprzedniego u rzą­

dzenia. Urządzenie to podobnie jak poprzednie daje olej n ada­

jący się do użytku w silniku bez jakichkolw iek zastrzeżeń.

W ym ienione urządzenia i sposoby regeneracji pozw alają usunąć z oleju pokarterow ego takie zanieczyszczenie jak p ro ­ dukty utlenienia oleju, popioły i zanieczyszczenia stałe. Do od- benzynow ania lub odwodnienia oleju służą dodatkowe procesy, jakim się olej poddaje na dodatkow ych lub na norm alnych u- rządzeniach do regeneracji. W tym w ypadku zarów no usunięcie paliwa ja k i wody odbywa się przez odparow anie, przy czym nie w ystarczy podgrzanie oleju do tem peratury w ystarczającej do regeneracji tj. 80—100° C, ale potrzebne jest utrzym anie oleju w wyższych tem peraturach przez dłuższy okres cza­

su z jednoczesnym m ieszaniem oleju lub też stosowa­

nie specjalnych procesów (dodaw anie do oleju środków w ytrącających wodę, przepuszczanie przez wodę pary prze­

g rzanej), których opisywanie zajęłoby zhyt wiele miejsca.

Od-PrasafiLtracyjna.

benzynowanie i odwodnienie przez odparow anie odbywa się w pewnej m ierze w norm alnym zbiorniku na olej pokarterow y, będącym częścią składow ą urządzenia do regeneracji (w tedy urządzenie jest słabo w ykorzystane w czasie), albo też jest pro­

wadzone w specjalnych zbiornikach z urządzeniem do podgrze­

wania, służących jedynie do tego celu. Jak już w spom niano po­

przednio, oleje pokarterow e lotnicze są zabenzynowane i za­

w odnione w tak nieznacznym stopniu, że specjalne zabiegi dla usunięcia paliw a i wody z oleju lotniczego są zbyteczne, gdyż niewielkie ilości zostaną usunięte w dostatecznym stopniu już przy podgrzew aniu oleju, potrzebnego do norm alnego procesu filtrow ania.

U rządzenia do regeneracji olejów mogą być w ykonane w rozw iązaniu przystosow anym do pracy w garażu czy też w w arsztacie i takie nazyw ają się garażow ym i urządzeniam i do regeneracji olejów. Mogą one być także rozw iązane w kształcie stałych akcesorii przynależnych do silnika. W tym w ypadku regenerator oleju włączony jest w obieg oleju na silniku i olej oczyszcza się po każdym obiegu. Oczywiście m ożna tu zastoso­

w ać tylko sposób regeneracji nie w ym agający stosow ania do­

datków (ziem i okrzem kow ej), gdyż proces regeneracji musi się odbywać samoczynnie, a tylko od czasu do czasu obsługa usuwa osady lub w ym ienia filtry. R egeneratory oleju włączone w obieg oleju na silniku opłaca się stosować tylko do silników stałych ( lądowych i m o rsk ic h ) o dużej mocy. Zastosowanie ich do silników lotniczych odpada ze względu na pokaźne zw ięk­

szenie ciężaru silnika.

Sposób użytkowania olejów zregenerowanych.

Jak poprzednio powiedziano i udowodniono, dobrze zrege­

nerow ane oleje nie ustępują olejom świeżym i nic nie stoi na przeszkodzie używ aniu ich do sm arow ania silników bez do­

m ieszki olejów świeżych. Ponieważ jednak urządzenia g ara­

żowe do regeneracji obsługuje często personel niezupełnie w y­

kw alifikow any, z którego to powodu może zajść w ypadek nie­

dokładnego zregenerow ania jakiejś części oleju, więc aby za­

pobiec niedokładności czy też niesum ienności i związanym z za­

stosowaniem niedokładnie zregenerowanego oleju niekorzyst­

nym następstw om dla silnika, w skazane jest używ anie oleju zregenerowanego zmieszanego w pew nym stosunku z olejem świeżym tego samego gatunku. Podyktow ane to jest jednak tylko w zględam i bezpieczeństwa, a nie zastrzeżeniam i n atu ry technicznej w stosunku do olejów zregenerowanych. Jest zro ­ zumiałe, że zaw artość oleju zregenerowanego w takiej m iesza­

ninie pow inna odpowiadać stosunkow i olejów świeżych do pokarterow ych dla lotnictw a tj. około 15% oleju zregenerow a­

nego i 85% oleju świeżego.

Por. inż. Bolesław Łuźniak.

— Personel techniczny i pomocniczy, obsługujący sprzęt, musi pamiętać, ze od jego pracy zależy możność wyhonania za­

dania, a częstokroć i życie załogi.

Powiązane dokumenty