Regulacje dotyczące zawarcia małżeństwa w prawie polskimpolskim

I.4.1. Regulacje historyczne

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. na ziemiach, które weszły w skład państwa polskiego, obowiązywało pięć systemów prawnych znacznie różniących się między sobą w dziedzinie prawa małżeńskiego¹⁴⁵. Na obszarach należących do zaboru pruskiego zawarcie małżeństwa było możli-we jedynie w formie świeckiej, a samo małżeństwo traktowane jako umowę cywilnoprawną¹⁴⁶. Zawarcie małżeństwa wyznaniowego było dopuszczalne jedynie po uprzednim zawarciu małżeństwa przed urzędnikiem stanu cywil-nego i nie wywierało żadnych skutków prawnych w sferze prawa cywilcywil-nego.

Na ziemiach, które przed 1918 r. wchodziły w skład Cesarstwa Austro--Węgierskiego, obowiązywał mieszany, świecko-wyznaniowy, model małżeń-stwa¹⁴⁷. Podstawowe zasady prawa małżeńskiego były określone przez przepisy prawa cywilnego, równocześnie jednak przyjmowano jako obowiązujące regu-lacje wewnętrzne związków wyznaniowych, które były uznane przez państwo.

Jeżeli przyszli małżonkowie należeli do takiego związku wyznaniowego, to za-warcie małżeństwa mogło nastąpić tylko przed właściwym duchownym. Jeżeli natomiast należeli oni do różnych związków wyznaniowych, to wówczas moż-liwe było zawarcie małżeństwa przed duchownym jednego z tych związków wyznaniowych. Nie wykluczało to ponownego zawarcia małżeństwa przed duchownym związku wyznaniowego, do którego należał drugi małżonek, ale takie małżeństwo nie wywoływało już żadnych skutków prawnych w świet-le prawa cywilnego. Specyficzną instytucją austriackiego prawa małżeńskiego były tzw. śluby cywilne z konieczności, które polegały na możliwości zawarcia małżeństwa w formie świeckiej przed urzędnikiem państwowym w sytuacji,

145 S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. 3: Okres międzywojenny, Kraków 2002, s. 33–34.

146 S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. 2: Polska pod zaborami, Kraków 2002, s. 60–61.

147 Ibidem, s. 61.

gdy duchowny określonego związku wyznaniowego odmówił udzielenia ślubu z powodu przeszkody małżeńskiej nieznanej prawu państwowemu¹⁴⁸.

Prawo małżeńskie obszarów wcielonych do Rosji obowiązywało wyznaw-ców prawosławia, innych wyznań chrześcijańskich (katolików i ewangeli-ków) oraz wyznań niechrześcijańskich (przede wszystkim muzułmanów i ży-dów). Zgodnie z jego postanowieniami jedyną dopuszczalną formą zawarcia małżeństwa była forma wyznaniowa¹⁴⁹. Szczególną pozycję mieli wyznawcy religii prawosławnej. W przypadku małżeństw mieszanych małżeństwo mog-ło być zawarte jedynie przed popem, a jego dopełnienie przed duchownym wyznania drugiego małżonka nie było możliwe¹⁵⁰. Jeżeli natomiast małżeń-stwo mieszane zostało zawarte zgodnie z przepisami wewnętrznymi wspól-noty wyznaniowej, której wyznawcą był drugi małżonek (np. Kościoła kato-lickiego), wówczas małżeństwo takie było uznawane za bezskuteczne, dopóki ceremonia nie została przeprowadzona zgodnie z obrządkiem prawosław-nym¹⁵¹. Wyznawcy innych wyznań oraz bezwyznaniowcy mogli zawierać małżeństwa zgodnie ze swoim wyznaniem lub określonymi zwyczajami, jed-nak małżeństwa takie nie wywoływały żadnych skutków cywilnoprawnych.

Bardzo podobne reguły dotyczące prawa małżeńskiego obowiązywały w Królestwie Polskim, z tą jedynie różnicą, że w przypadku małżeństw mieszanych małżeństwo zawarte jedynie w Kościele katolickim było uzna-wane za ważne. Odmiennie niż w prawie rosyjskim uregulowano także status małżeństw zawieranych pomiędzy ewangelikami a niechrześcijanami oraz małżeństw zawieranych przez osoby należące do wyznań nieuznawa-nych i przez bezwyznaniowców. W przypadku tych małżeństw nie tylko nie wywoływały one żadnych skutków prawnych, ale ich zawarcie było zabronione¹⁵².

Świecka forma małżeństwa obowiązywała na podstawie prawa węgier-skiego na przyłączonej do Polski części Spiszu i Orawy¹⁵³. W 1922 r. na mocy rozporządzenia Rady Ministrów¹⁵⁴ rozszerzono na te terytoria zakres obowiązywania ustawodawstwa austriackiego, nie uchylając jednak prawa

148 R. Longchamps de Bérier, Zawarcie i rozwiązanie małżeństwa według prawa cywilnego obowią-zującego w Polsce, Lublin 1928, s. 31.

149 S. Płaza, Historia prawa…, cz. 2: Polska pod zaborami, Kraków 2002, s. 61.

150 W. Abraham, Zagadnienie kodyfikacji prawa małżeńskiego, Lwów 1927, s. 15.

151 A. Fastyn, Zawarcie małżeństwa mieszanego wyznaniowego według prawa małżeńskiego z 1836 roku, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2013, z. 1, s. 232.

152 A. Fastyn, op.cit., s. 241.

153 S. Płaza, Historia prawa…, cz. 3: Okres międzywojenny, Kraków 2002, s. 82.

154 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 września 1922 r. w przedmiocie organizacji sądow-nictwa na Spiszu i Orawie i rozciągnięcia na ten obszar mocy obowiązującej niektórych ustaw i rozpo-rządzeń, Dz.U. z 1922 r. Nr 90, poz. 833.

węgierskiego dotyczącego zawierania małżeństw¹⁵⁵. W konsekwencji na tych terenach to sami nupturienci decydowali o formie zawieranego przez nich małżeństwa i tym samym o jego skutkach prawnych¹⁵⁶.

Również prawo o aktach stanu cywilnego obowiązujące w tamtym okre-sie miało bardzo zróżnicowany charakter. Jedynie w zaborze pruskim prowa-dzeniem akt stanu cywilnego zajmowali się świeccy urzędnicy państwowi.

W pozostałych porządkach prawnych obowiązujących na ziemiach, które weszły w skład II Rzeczypospolitej, rejestracja stanu cywilnego miała charak-ter wyznaniowy¹⁵⁷ i była prowadzona przez duchownego określonego wyzna-nia, co wynikało ze ścisłego związku pomiędzy zdarzeniami, które podlegały rejestracji, a obrzędami religijnymi, takimi jak chrzest, ślub kościelny lub pogrzeb¹⁵⁸.

Próby unifikacji prawa małżeńskiego zostały podjęte już na początku lat 20. XX w. Pierwszy projekt przedłożył Komisji Kodyfikacyjnej w 1920 r.

Władysław Leopold Jaworski. W Komisji zasiadali przedstawiciele różnych poglądów na małżeństwo: traktujący je zarówno jako umowę cywilnopraw-ną, jak i sakrament. Reakcje na złożony projekt wyraźnie ukazały powyższe rozbieżności, a naciski Kościoła katolickiego skłoniły Jaworskiego do wyco-fania się z dalszych prac nad projektem¹⁵⁹.

Dopiero w 1924 r. Komisja Kodyfikacyjna powołała specjalną podkomi-sję, której powierzono zadanie przygotowania nowego projektu. Jeszcze w tym samym roku na forum podkomisji przedstawiony został tak zwany projekt Lutostańskiego (od nazwiska jego autora¹⁶⁰). Pracowano nad nim w podkomi-sji przez kilka kolejnych lat. Prace zakończyły się w 1929 r., kiedy to podko- misja uchwaliła projekt i przekazała go Komisji Kodyfikacyjnej, która go przy-jęła¹⁶¹. Projekt został ogłoszony drukiem wraz z uzasadnieniem w 1931 r.¹⁶²

W kwestii formy małżeństwa projekt przewidywał rozwiązanie kompro-misowe. Świecka forma małżeństwa została przyjęta jako forma podstawowa.

Małżeństwo zawarte w formie wyznaniowej miało być uważane za ważne, ale jedynie wówczas, gdy zarejestrowano je w urzędzie stanu cywilnego¹⁶³.

155 A. Mezglewski, A. Tunia, op.cit., s. 4.

156 K. Krasowski, Próby unifikacji osobowego prawa małżeńskiego w II Rzeczypospolitej, KPP 1994, z. 3, s. 468–474.

157 M. Dyjakowska, Rejestracja stanu cywilnego w zaborze austriackim, „Metryka” 2014, nr 1, s. 16.

158 K. Krasowski, Prawo o aktach stanu cywilnego w II Rzeczypospolitej, KPP 1995, z. 2, s. 228.

159 S. Płaza, Historia prawa…, cz. 3: Okres międzywojenny, s. 83.

160 Karol Lutostański h. Ślepowron (1880–1939) – polski prawnik, specjalista prawa rodzinnego.

161 P. Rygula, Historyczny kontekst debaty na temat projektu nowego prawa małżeńskiego w Polsce międzywojennej, ŚSHT 2001, nr 34, s. 264–265.

162 S. Płaza, Historia prawa…, cz. 3: Okres międzywojenny, s. 83.

163 Ibidem.

W projekcie przewidziana została także możliwość rozwodu, co spowodowa-ło, że projekt bardzo negatywnie odebrały środowiska konserwatywne i kle-rykalne¹⁶⁴. Równocześnie przez Jerzego Jaglarza i Zygmunta Lisowskiego¹⁶⁵ przygotowane zostały projekty prawa małżeńskiego, oparte na zasadach ka-tolickich¹⁶⁶. Również jednak one nie zyskały pełnego poparcia, wobec czego prace nad skodyfikowaniem prawa małżeńskiego wstrzymano i nie podjęto ich aż do wybuchu II wojny światowej.

Problem unifikacji prawa małżeńskiego stał się ponownie aktualny po za-kończeniu wojny. Wykorzystanie dorobku Komisji Kodyfikacyjnej z okresu międzywojennego¹⁶⁷ spowodowało, że stosunkowo szybko udało się stwo-rzyć projekt Dekretu dotyczącego prawa małżeńskiego, który został przyjęty w 1945 r.¹⁶⁸

Zawarciu małżeństwa poświęcono art. 5–17 Dekretu¹⁶⁹. Prawna zdolność zawarcia małżeństwa co do zasady¹⁷⁰ przysługiwała osobie, która skończy-ła 18. rok życia¹⁷¹. Ustanowienie stosunkowo niskiej granicy wieku zostało przez twórców projektu uzasadnione „szybszym dojrzewaniem młodego po-kolenia w okresie wojny” oraz koniecznością zwiększenia przyrostu natural-nego, aby tym samym wyrównać straty wśród ludności poniesione w czasie wojny¹⁷².

Poza zakazami zawarcia małżeństwa, które obowiązują także obecnie, ta-kimi jak zakaz zawarcia małżeństwa przez osoby spokrewnione lub spowi-nowacone z sobą, osoby pozostające w stosunku przysposobienia lub zakaz zawarcia małżeństwa przez osobę, która pozostaje w związku małżeńskim, Dekret przewidywał także zakazy wynikające z innych przyczyn. Nie mogły zawrzeć z sobą małżeństwa osoby, z których jedna nastawała na życie swojego małżonka lub małżonka drugiej strony celem zawarcia nowego małżeństwa.

Zakaz zawarcia małżeństwa dotyczył również osób chorych na gruźlicę lub zaraźliwe choroby weneryczne. W Dekrecie uregulowane zostały także wady oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński, tj. stan wyłączający

164 P. Fiedorczyk, Unifikacja i kodyfikacja prawa rodzinnego w Polsce (1945–1964), Białystok 2014, s. 29; W. Wołodkiewicz, Europa i prawo rzymskie. Szkice z historii europejskiej kultury prawnej, Warszawa 2009, s. 502–503; S. Płaza, Historia prawa…, cz. 3: Okres międzywojenny, s. 85.

165 E. Wiśniowska, Znaczenie wieku przy zawarciu małżeństwa według kodeksu rodzinnego i opie-kuńczego, Wrocław 1986, s. 21–23.

166 S. Płaza, Historia prawa…, cz. 3: Okres międzywojenny, s. 85.

167 E. Wiśniowska, op.cit., s. 23.

168 K. Krasowski, Próby unifikacji…, KPP 1994, z. 3, s. 500–502.

169 Dekret z dnia 25 września 1945 r. – Prawo małżeńskie, Dz.U. z 1945 r. Nr 48, poz. 270.

170 Z ważnych powodów zdolność ta mogła zostać przyznana osobie (a więc zarówno kobiecie, jak i mężczyźnie), która nie ukończyła 18. roku życia.

171 E. Wiśniowska, op.cit., s. 23–24.

172 P. Fiedorczyk, op.cit., s. 42.

świadome wyrażenie woli, błąd co do osoby drugiego małżonka oraz groźbę¹⁷³.

Zgodnie z art. 11 Dekretu zawarcie małżeństwa następowało w wyniku złożenia przez małżonków przed urzędnikiem stanu cywilnego, w obecności dwóch świadków, zgodnego oświadczenia, że wstępują oni w związek mał-żeński. W art. 12 § 2 wyraźnie zastrzeżono, że jedynie małżeństwo zawarte w takiej formie wywołuje skutki prawne wobec państwa. Tym samym skut-ków tych pozbawiono małżeństwa zawierane w formie wyznaniowej.

Dekret przewidywał także możliwość zawarcia małżeństwa przez peł-nomocnika. Co ciekawe, udzielone pełnomocnictwo nie wygasało wraz ze śmiercią mocodawcy, a małżeństwo zawarte po jego śmierci przez pełno-mocnika miało skutek ex tunc w odniesieniu do uprawnień wspólnych dzieci oraz w zakresie praw drugiego małżonka od dnia śmierci mocodawcy (a więc przede wszystkim praw dotyczących dziedziczenia)¹⁷⁴.

Stworzeniu jednolitych przepisów odnoszących się do prawa małżeńskie-go towarzyszyło ujednolicenie prawa o aktach stanu cywilnemałżeńskie-go, które na-stąpiło w wyniku przyjęcia w 1945 r. dekretu¹⁷⁵ wprowadzającego świecką rejestrację stanu cywilnego. Tym samym wystawienie aktu stanu cywilnego przestało być związane z dopełnieniem jakichkolwiek obrzędów religijnych, a z treści samego aktu usunięto informacje na temat wyznania osoby, której ten akt dotyczył. Również prowadzenie rejestracji stanu cywilnego zostało powierzone organom samorządu terytorialnego. Ponadto rejestracja stała się powszechna, obejmując swoim zakresem wszystkich mieszkańców danej jed-nostki samorządu terytorialnego. Jedną z podstawowych zasad prowadzenia rejestracji stała się zasada wewnętrznej łączności między aktami stanu cywil-nego, co w praktyce oznaczało, że akty dotyczące danej osoby zostały z sobą powiązane za pomocą dodawania do podstawowych aktów (tj. urodzenia, małżeństwa i zgonu) wzmianek uzupełniających, zawierających podstawowe informacje wynikające z aktów sporządzonych w innym urzędzie stanu cy-wilnego lub poza urzędem¹⁷⁶.

Zawarciu małżeństwa poświęcone zostały art. 71–76. Obywatele polscy zobligowani byli przedstawić urzędnikowi stanu cywilnego skrócone odpisy aktów urodzenia celem udowodnienia swej prawnej zdolności do wstąpienia w związek małżeński. Cudzoziemcy byli zobowiązani złożyć dowód zdolno-ści do zawarcia małżeństwa według swego prawa ojczystego. Zawarcie

związ-173 J. Gwiazdomorski, Polskie prawo małżeńskie. Zarys dla nieprawników, Kraków 1948, s. 13–16.

174 P. Fiedorczyk, op.cit., s. 42.

175 Dekret z dnia 25 września 1945 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego, Dz.U. z 1945 r. Nr 48, poz. 271.

176 J. Litwin, Prawo o aktach stanu cywilnego, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1946, nr 3–4, s. 23.

ku małżeńskiego odbywało się w siedzibie urzędu stanu cywilnego. Poza nią mogło się odbywać jedynie w razie stwierdzonej niemożności stawienia się w niej którejkolwiek z osób wstępujących w związek małżeński. Świadkiem przy zawarciu małżeństwa mogła być każda osoba pełnoletnia, umiejąca czy-tać i pisać po polsku, korzystająca w pełni z praw cywilnych i obywatelskich praw honorowych. Po sprawdzeniu tożsamości nupturientów urzędnik sta-nu cywilnego zwracał się do każdego z nich po kolei z pytaniem, czy chce zawrzeć małżeństwo z drugą osobą, której imię i nazwisko wymieniał. Gdy oboje odpowiedzieli twierdząco, urzędnik ogłaszał, że wobec publicznego zgodnego oświadczenia obojga nupturientów małżeństwo zostało zawarte.

Dowodem zawarcia małżeństwa był akt małżeństwa, w którym znajdowały się: imiona i nazwiska osób wstępujących w związek małżeński, ich zawód i miejsce zamieszkania, miejsce i datę ich urodzenia; imiona i nazwiska ro-dziców i ich miejsce zamieszkania; imiona i nazwiska świadków, ich zawód i ich miejsce zamieszkania; stwierdzenie, że osoby wstępujące w związek małżeński złożyły publicznie w obecności urzędnika stanu cywilnego zgodne oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński oraz ewentualne oświadcze-nie żony o zachowaniu swego nazwiska rodowego obok nazwiska męża.

Przyjęty w 1950 r. Kodeks rodzinny¹⁷⁷ zastąpił cztery dekrety unifikacyj-ne, w tym Dekret o prawie małżeńskim z 1945 r. Przyjęcie osobnego kodeksu poświęconego prawu rodzinnemu spowodowało, że – na wzór prawa radzie-ckiego – prawo rodzinne zostało wyodrębnione z reszty prawa cywilnego.

W znakomitej większości Kodeks rodzinny z 1950 r. utrwalał rozwiązania prawa małżeńskiego przyjęte w dekrecie z 1945 r. Przede wszystkim utrzy-many został świecki charakter małżeństwa, co było oczywistą konsekwen-cją rozdziału Kościoła od państwa. Zgodnie z art. 1 § 1 kodeksu zawarcie małżeństwa odbywało się więc poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli przed urzędnikiem stanu cywilnego. Prawo nie regulowało natomiast kwestii małżeństwa wyznaniowego, tym samym traktowanie małżeństwa jako sakra-mentu było prywatną sprawą małżonków¹⁷⁸.

177 Ustawa z dnia 27 czerwca 1950 r. – Kodeks rodzinny, Dz.U. z 1950 r. Nr 34, poz. 308.

178 A. Lityński, Historia prawa Polski Ludowej, Warszawa 2013, s. 217–220.

I.4.2. Obecny stan prawny

I.4.2.1. Definicja małżeństwa

Cechą charakterystyczną polskiej regulacji dotyczącej prawa małżeńskiego jest brak legalnej definicji małżeństwa¹⁷⁹. Takie definicje zostały na przykład zamieszczone w prawie rodzinnym Czech, Białorusi i Ukrainy. W prawie czeskim definicja małżeństwa stanowi, że „małżeństwo jest trwałą więzią mężczyzny i kobiety stworzoną w sposób określony przez to prawo; głów-nym celem małżeństwa jest założenie rodziny, odpowiednie kształcenie dzie-ci oraz wzajemne wspieranie się i pomoc”¹⁸⁰. Białoruski ustawodawca zdefi-niował małżeństwo jako: „dobrowolny związek kobiety i mężczyzny zawarty w okreś lonym przez prawo trybie, po spełnieniu określonych w ustawie wa-runków, ukierunkowany na założenie rodziny i stwarzający dla stron wza-jemne prawa i obowiązki”¹⁸¹. Nieco mniej szczegółowa jest definicja małżeń-stwa w prawie ukraińskim, które stanowi, że małżeństwo to „związek kobiety i mężczyzny, zarejestrowany w państwowym urzędzie stanu cywilnego”¹⁸².

Co prawda niekiedy przywołuje się art. 18 Konstytucji¹⁸³, który stanowi, że małżeństwo, jako związek kobiety i mężczyzny, znajduje się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej, podając powyższą regulację jako definicję małżeństwa w prawie polskim, nie wydaje się jednak, aby było to słuszne twierdzenie. Z art. 18 można bowiem wywnioskować jedynie, że małżeństwo to związek dwóch¹⁸⁴ osób różnej płci, przepis ten nie odwołuje się natomiast

179 M. Nazar, Zawarcie małżeństwa według prawa polskiego z uwzględnieniem postanowień podpi-sanego 28 lipca 1993 r. konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, KPP 1996, nr 3, s. 458.

180 Paragraf 655 Kodeksu cywilnego z dnia 3 lutego 2012 r. (czes. Zákon občanský zákoník), 89/2012 Sb.

181 Artykuł 12 Kodeksu małżeńskiego i rodzinny Republiki Białorusi (ros. Кодекс Республики Беларусь о браке и семье) z dnia 9 lipca 1999 r., nr 278-3.

182 Artykuł 21 ust. 1 Kodeksu rodzinnego Ukrainy (ukr. Сімейний кодекс україни), z dnia 10 stycznia 2002 r., nr 21–22, ст. 135. Zob. P. Kasprzyk, Zawarcie małżeństwa w Polsce, na Białorusi, Ukrainie i w Federacji Rosyjskiej – próba syntezy [w:] R. Sztychmiler, Zawieranie małżeństwa w różnych systemach prawnych, religiach i kulturach, Olsztyn 2009, s. 161.

183 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483.

184 Choć i w tej kwestii można mieć wątpliwości. Przepis Konstytucji posługuje się co prawda liczbą pojedynczą rzeczowników „mężczyzna” i „kobieta”, jednak zdaniem niektórych przedstawicieli doktryny nie jest wystarczające do przyjęcia, że art. 18 wyraża również zasadę monogamii, gdyż trudno przypisać taką intencję ustawodawcy w świetle tego, że używanie przez niego liczby pojedynczej i mno-giej pozbawione jest konsekwencji. Zob. A. Mączyński, Konstytucyjne i międzynarodowe uwarunkowania instytucjonalizacji związków homoseksualnych [w:] M. Andrzejewski (red.), Związki partnerskie – debata na temat projektowanych zmian prawnych, Toruń 2013, s. 92, przyp. 21. W doktrynie pojawia się rów-nież odmienny pogląd, mówiący, że art. 18 w rzeczywistości odwołuje się zarówno do zasady różnej

do innych, równie istotnych, cech małżeństwa, takich jak na przykład jego trwałość czy świecki charakter¹⁸⁵. Tym samym regulacja dotycząca małżeń-stwa zamieszczona w art. 18 Konstytucji w kontekście jego zbyt szerokiego ujęcia nie może zostać uznana za definicję małżeństwa¹⁸⁶.

Wobec braku legalnej definicji małżeństwa ustalenie zakresu tego pojęcia musi nastąpić na podstawie treści ogółu norm prawnych odnoszących się do tej instytucji, zwłaszcza przepisów KRO¹⁸⁷ dotyczących zawarcia małżeństwa (art. 1–22). Zadania sformułowania takiej definicji podejmowali się liczni przedstawiciele doktryny prawa rodzinnego.

W swojej definicji małżeństwa Bronisław Walaszek największy nacisk kładł na aprobatę oraz regulację tego związku przez określony porządek prawny¹⁸⁸. Stefan Grzybowski definiował małżeństwo jako związek, który powstaje w sposób szczegółowo uregulowany postanowieniami obowiązu-jącego prawa i rodzi określone prawem skutki. W tym ujęciu o powstaniu małżeństwa oraz o jego charakterze prawnym rozstrzyga nie sam cel, ale spo-sób zawarcia małżeństwa i wynikające z niego konsekwencje prawne¹⁸⁹. Jerzy Ignatowicz zdefiniował małżeństwo jako trwały związek mężczyzny i kobie-ty, który powstaje z woli małżonków w sposób sformalizowany i który jest jednocześnie stosunkiem prawnym o charakterze wzajemnym¹⁹⁰. Z kolei Tadeusz Smyczyński uważał, że małżeństwo jest to związek cechujący się trwałością i legalnością, który powstaje z woli nupturientów, ale dopiero przepisy prawa nadają mu sformalizowany kształt oraz zapewniają ochro-nę¹⁹¹. Krzysztof Pietrzykowski natomiast uznał, że małżeństwo to trwały, ale nie nierozerwalny, monogamiczny stosunek prawny łączący kobietę i męż-czyznę, którzy zgodnie z przepisami obowiązującego prawa dobrowolnie dokonali czynności prawnej zawarcia małżeństwa przed właściwym urzędni-kiem publicznym lub duchownym kościoła lub innego związku wyznanio-wego, w następstwie czego stali się równouprawnionymi podmiotami praw

płci małżonków, jak i do zasady monogamii. Zob. B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.

Komentarz, Warszawa 2008, s. 118.

185 W. Borysiak, Komentarz do art. 18 Konstytucji [w:] M. Safjan, L. Bosek, Konstytucja RP, t. 1:

Komentarz. Art. 1–86, Warszawa 2016, s. 478–479.

186 Definicja zbyt szeroka, tj. taka, w której zakres definiensa jest szerszy od zakresu definiendum, jest jednym z przykładów nieadekwatności definicji, które zalicza się do kategorii błędów logicznych.

Zob. Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 2013, s. 52; A. Malinowski (red.), Logika dla praw-ników, Warszawa 2010, s. 70.

187 Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz.U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59.

188 B. Walaszek, Zarys prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1971, s. 23–25.

189 S. Grzybowski, Prawo rodzinne. Zarys wykładu, Warszawa 1980, s. 35–37.

190 J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, wyd. 5, Warszawa 2016, s. 180.

191 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2005, s. 22.

i obowiązków małżeńskich o charakterze osobistym i majątkowym w celu wspólnego pożycia oraz realizacji dobra małżonków i dobra założonej rodzi-ny¹⁹². Jako szczególnego rodzaju stosunek prawny definiowała małżeństwo także Krystyna Gromek¹⁹³.Zgodnie z definicją Jana Winiarza małżeństwo to trwały stosunek prawny łączący (zwykle dożywotnio) mężczyznę i kobietę, którzy po spełnieniu wszystkich wymagań i przesłanek przewidzianych przez przepisy KRO oraz poprzez dokonanie dwustronnej czynności prawnej zawarcia małżeństwa stali się podmiotami kompleksu praw i obowiązków małżeńskich¹⁹⁴. Opierając się na przepisach KRO, Mirosław Nazar zdefinio-wał małżeństwo jako związek dwóch osób różnej płci, powstający w wyniku złożenia przez te osoby oświadczeń w określonej prawnie formie¹⁹⁵. W in-nym opracowaniu swojego autorstwa Mirosław Nazar określił małżeństwo jako trwały (chociaż podlegający rozwiązaniu), wzajemny stosunek prawny łączący kobietę i mężczyznę, który powstaje w wyniku zgodnych oświadczeń woli obu stron o wstąpieniu w związek małżeński, złożonych w tym samym

i obowiązków małżeńskich o charakterze osobistym i majątkowym w celu wspólnego pożycia oraz realizacji dobra małżonków i dobra założonej rodzi-ny¹⁹². Jako szczególnego rodzaju stosunek prawny definiowała małżeństwo także Krystyna Gromek¹⁹³.Zgodnie z definicją Jana Winiarza małżeństwo to trwały stosunek prawny łączący (zwykle dożywotnio) mężczyznę i kobietę, którzy po spełnieniu wszystkich wymagań i przesłanek przewidzianych przez przepisy KRO oraz poprzez dokonanie dwustronnej czynności prawnej zawarcia małżeństwa stali się podmiotami kompleksu praw i obowiązków małżeńskich¹⁹⁴. Opierając się na przepisach KRO, Mirosław Nazar zdefinio-wał małżeństwo jako związek dwóch osób różnej płci, powstający w wyniku złożenia przez te osoby oświadczeń w określonej prawnie formie¹⁹⁵. W in-nym opracowaniu swojego autorstwa Mirosław Nazar określił małżeństwo jako trwały (chociaż podlegający rozwiązaniu), wzajemny stosunek prawny łączący kobietę i mężczyznę, który powstaje w wyniku zgodnych oświadczeń woli obu stron o wstąpieniu w związek małżeński, złożonych w tym samym