Regulacje prawne dotyczące oliwy z oliwek w Unii Europejskiej

Europejskiej ze względu na specjalne znaczenie ekonomiczne uprawy i produkcji oliwek dla jej regionów. Polityka Państw Unii Europejskiej ulegała ciągłej ewolucji od czasu 1966 roku, kiedy to po raz pierwszy podjęto decyzję o wspólnej organizacji rynku oliwy z oliwek. Na początku wspólna polityka ograniczała się do utrzymywania ceny rynkowej, pomocy dla rolników uprawiających oliwki oraz promocji spożycia oliwy z oliwek.

Wraz z przystąpieniem Grecji w 1981 roku oraz Portugalii i Hiszpanii w 1986 roku do Wspólnoty Europejskiej przekształciła się ona z importera oliwy z oliwek w eksportera tego produktu. Regulacje prawne dotyczące oliwy z oliwek straciły w ten sposób swoją aktualność oraz zasadność i wystąpiła konieczność ich modyfikacji, co nastąpiło w 1984 roku, a następnie w roku 1998 oraz 2001.

Zmiany wprowadzone w roku 1998 spowodowane były m.in. pojawiającymi się doniesieniami o występowaniu zafałszowań oliwy z oliwek, a także tym, że kontrolowanie pomocy dla rolników produkujących mniej niż 500 kg oliwy z oliwek rocznie stało się bardzo uciążliwe i czasochłonne. Powstały trudności z określaniem faktycznej produkcji przez drobnych producentów, ponieważ indywidualni gospodarze przeznaczają różne ilości oliwy na potrzeby własne. Pozostawiono pomoc dla producentów, ale uzależniono ją od ilości produkowanej oliwy z oliwek, a nie jak wcześniej, od liczby drzew i areału uprawy. Maksymalną gwarantowaną produkcję zwiększono o prawie 32%, z 1,35 do 1,78 miliona ton i podzielono między państwa członkowskie w formie krajowych gwarantowanych ilości: 42,8% przyznano Hiszpanii, 36,6 % Włochom i 23,6% Grecji. Ustanowiono, że jeśli dany kraj wyprodukuje mniej niż krajowa gwarantowana ilość, to 80% z tej wielkości może zostać przeniesiona na rok następny. 20% niewykorzystanej krajowej gwarantowanej ilości jednego kraju może pokryć nadwyżki produkcyjne innego kraju. Taka elastyczność spowodowana była charakterem produkcji oliwy z oliwek, którą cechuje duża roczna zmienność.

Równolegle jednak zmniejszono kwotę dotacji do wyprodukowanej tony, zniesiono również dotacje do konsumpcji oliwy. Postanowiono stworzyć system zbierający informacje o geograficznym rozmieszczeniu drzew oliwnych. Ustalono, że drzewa posadzone po dniu 1 maja 1998 roku nie zostaną objęte dotacją. Dotacja według nowych zasad objęła 2,2 miliona producentów oliwy z oliwek z 2,8 milionów zarejestrowanych [European Commission Directorate - General for Agriculture 2002].

Kolejna reforma regulacji prawnych przeprowadzona w 2001 roku skierowana była głownie na poprawienie jakości oliwy z oliwek. Stwierdzono, iż definicja oliwy z oliwek ekstra z pierwszego tłoczenia wymaga zawężenia i wskazano nieścisłości w definiowaniu poszczególnych kategorii oliwy z oliwek, co może budzić wątpliwości wśród konsumentów. Podkreślano, iż państwa członkowskie powinny wspomagać finansowo prace nad poprawą jakości oliwy z oliwek poprzez przekazanie części środków na dotacje dla producentów.

Głównym celem Unii Europejskiej w tym sektorze przemysłowym jest utrzymanie lub nawet umocnienie wysokiej pozycji w światowej produkcji oliwy i polepszenie jakości. Ochrona sektora oliwy z oliwek w UE polega na wsparciu rynku wewnętrznego poprzez dotacje produkcyjne i konsumpcyjne, kontrolę podaży, szeroko pojętą strategię jakości oraz organizowanie kampanii promocyjnych tego wyrobu. Rolnicy, którzy produkują minimum 500 kg oliwy rocznie otrzymują pomoc finansową. Pomoc przyznaje się również drobnym wytwórcom oraz producentom na podstawie liczby drzew oliwkowych. Skup interwencyjny prowadzony jest przez ostatnie cztery miesiące roku gospodarczego i trwa od 1 lipca do 31 października. System cen tworzą ceny: docelowa, interwencyjna i progu. Wysokość ceny docelowej zapewnić ma właścicielom upraw drzew oliwnych odpowiednie dochody, a jednocześnie utrzymać roczny limit produkcji oliwy. Cena interwencyjna ma gwarantować zbyt, biorąc pod uwagę konkurencyjność innych olejów. Wewnętrzny rynek Unii chroni cena progu [European Commission Directorate - General for Agriculture 2002].

Do najważniejszych przepisów prawnych regulujących rynek oliwy z oliwek w krajach Unii Europejskiej należą:

 Rozporządzenie Komisji (EWG) Nr 1019/2002 z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie norm handlowych w odniesieniu do oliwy z oliwek (Dz. U. WE, L 155, 14.06.2002, str. 27 ze zm.), które określa wymagania odnośnie handlu na etapie detalicznym, czyli sprzedaży oliwy z oliwek ostatecznemu konsumentowi w tym normy dotyczące opakowania oraz etykietowania oliwy z oliwek oraz oliwy z wytłoczyn z oliwek na potrzeby handlu detalicznego tymi produktami. Reguluje ona wymagania jakie powinna spełniać etykieta, dotycząca zarówno szczegółowego zakresu informacji,

które powinny być w niej zawarte, jak i jej formy. Rozporządzenie wprowadza również system weryfikacji prawidłowości stosowanych etykiet.

 Rozporządzenie Rady nr 136/66/EWG z dnia 22 września 1966 r. w sprawie ustanowienia wspólnej organizacji rynku olejów i tłuszczów (Dz. U. P 172, 30.09.1966, str. 3025, ze zm. Polskie Wyd. specj. 2004: rozdz. 3, t. 1, str. 77). Rozporządzenie to ustanawia wspólną organizację rynku olejów i tłuszczów z ziaren i owoców oleistych, jak również tłuszczów roślinnych lub tłuszczów uzyskanych z ryb i ssaków morskich. Rozporządzenie to zawiera generalne postanowienia dotyczące: produkcji olejów i tłuszczów, zasady pomocy producentom olejów i tłuszczów, sprawy związane z importem i eksportem tych towarów.

W załączniku tego rozporządzenia zamieszczone są definicje poszczególnych kategorii oliw. W rozporządzeniu tym ustanowiono również, iż do obrotu na etapie detalicznym mogą być wprowadzane jedynie następujące oliwy:

- oliwa z oliwek ekstra z pierwszego tłoczenia, - oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia,

- oliwa z oliwek – złożona z rafinowanej oliwy z oliwek i oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia,

- oliwa z wytłoczyn z oliwek.

Rozporządzenie to reguluje ponadto kwestie związane z ceną oliwy z oliwek. Co pięć lat ustalane są: cena wskaźnikowa produkcyjna, cena rynkowa, cena interwencyjna oraz cena progu jednolita dla całej Wspólnoty. Ceny te są związane z jakością oliwy i są ustalane na poziomie handlu hurtowego bez podatku. Cena wskaźnikowa produkcyjna to cena ustalona na poziomie sprawiedliwym dla producentów, wziąwszy pod uwagę konieczność utrzymania wielkości produkcji koniecznej dla Wspólnoty. Cena wskaźnikowa rynkowa jest ustalana na poziomie pozwalającym na sprzedaż oliwy z oliwek, przy wzięciu pod uwagę cen produktów konkurencyjnych. Cena interwencyjna gwarantuje producentom sprzedaż po cenie najbardziej zbliżonej do ceny wskaźnikowej rynkowej. Jest ona równa cenie wskaźnikowej rynkowej pomniejszonej o koszty związane z wahaniami rynku oraz z dostarczeniem produktu z miejsca produkcji na miejsce konsumpcji. Cena progu jest ustalana w taki sposób, że cena sprzedaży produktu importowanego, w miejscu przekroczenia granicy Wspólnoty, jest na poziomie ceny wskaźnikowej rynkowej. Producenci otrzymują pomoc, gdy na początku kampanii cena wskaźnikowa produkcyjna jest wyższa od ceny wskaźnikowej rynkowej, przy czym pomoc ta jest

równa różnicy pomiędzy tymi dwiema cenami i jest udzielana wspólnotowym producentom oliwy ze wspólnotowych środków.

 Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 865/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie wspólnej organizacji rynku oliwy z oliwek i oliwek stołowych oraz zmieniające rozporządzenie (EWG) Nr 827/68 (Dz. Urz. UE L 161 z 30.04.2004 str. 97, Polskie Wydanie Specjalne rozdział 3, t. 45, str. 153).

 Rozporządzenie Komisji (EWG) Nr 2568/91 z dnia 11 listopada 1991 roku w sprawie właściwości oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn oliwek oraz w sprawie odpowiednich metod analizy zmieniające Rozporządzenie Komisji (EWG) Nr 2568/91 z dnia 11 lipca 1991 roku w sprawie właściwości oliwy z oliwek i oliwy z wytłoczyn oliwek oraz w sprawie odpowiednich metod analizy (Dz. U. WE L nr 248 z 05.09.1991, str. 1 z późniejszymi zmianami) z ostatnimi zmianami z dnia 21 czerwca 2007 wprowadzonymi przez Rozporządzenie WE nr 702/2007. W celu zróżnicowania rodzajów oliwy z oliwek, których definicje zamieszczone są we wcześniej wspomnianym rozporządzeniu nr 136/66/EWG, należy określić właściwości fizyczne i chemiczne oraz właściwości organoleptyczne oliwy z pierwszego tłoczenia, aby zagwarantować czystość i jakość produktów. W załączniku Ia do rozporządzenia Komisji Nr 2568/91 podany jest sposób pobierania próbek do analizy. Kontrole jakości oliw z oliwek wykonuje się zgodnie ze schematem decyzyjnym, zawartym w załączniku Ib do tegoż rozporządzenia.

Można przypuszczać, iż celem zmiany przepisów prawnych w następnych latach będzie dalsza poprawa jakości oliwy z oliwek, upraszczanie przepisów oraz doskonalenia systemu monitoringu. Zmiany przepisów są niezbędne, aby zachować na rynku oliwy z oliwek równowagę między popytem i podażą, aby oliwa z oliwek była produktem konkurencyjnym w stosunku do innych olejów roślinnych. W przeciwnym wypadku istnieje zagrożenie, iż na rynku pojawi się nadwyżka tego produktu, tym bardziej, że w ostatnich latach można zaobserwować znaczny wzrost liczby sadzonych drzew oliwnych wobec relatywnie niższego wzrostu spożycia.