Rekomendacje dotyczące zmian prawnych

Rekomendacja nr 1: Wprowadzenie sankcji za zaniechanie realizacji

prawa w kwestiach dotyczących sytuacji OzN lub nieprawidłowe jego

stosowanie

Kontekst i przesłanki rekomendacji

Komentując dysfunkcje systemu wsparcia i rozwiązań z zakresu wprowadzenia zmian w polskim prawodawstwie tak, aby zapewnić gwarancję realizowania uprawnień przysługujących osobom z niepełnosprawnością, eksperci wskazali na barierę niezidentyfikowaną na poziomie II fazy ba-dania, a mianowicie brak sankcji za nierealizowanie lub niepełną realizację wytycznych, wynikają-cych z polskiego ustawodawstwa lub wiążącego Polskę prawa międzynarodowego.

Dotyczy to następujących obszarów:

■ W edukacji – zdaniem ekspertów szkoły w niewystarczającym stopniu rozliczają się ze sposobu wykorzystania subwencji oświatowej. To samorząd decyduje o  zagospodarowaniu subwencji i nie zawsze jest ona przeznacza bezpośrednio na potrzeby UzN, na którego została przyznana.

■ W obszarze rynku pracy nie jest egzekwowane korzystanie z klauzul społecznych przy przetar-gach ani ich stosowanie w wygranych projektach, mimo że mogłyby one znacząco się przy-czynić do wzrostu zatrudnienia OzN zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym (patrz rekomendacja nr 25).

■ W zakresie dostosowania przestrzennego nie realizuje się zaleceń dostosowywania nowo po-wstających budynków do potrzeb OzN, chociaż kalkulacje wykazują, że nie powinno to two-rzyć kosztów większych niż 1% inwestycji.

dyskusji dotyczącej różnych obszarów – zarówno rynku pracy, edukacji, jak i włączania w życie społeczne lokalnych społeczności. Propozycja ta stanowi wyraz pewnej bezradności części eks-pertów wobec faktu, że istniejące prawo nie jest wykorzystywane na rzecz OzN w wystarczającym stopniu – to znaczy, że ponieważ najwyraźniej potrzeby OzN nie są brane pod uwagę przez decy-dentów z różnych obszarów, nie wykorzystuje się także istniejących rozwiązań na rzecz realizacji potrzeb specjalnych OzN.

Wydaje się, że oczekiwania związane z ustaleniem tego rodzaju sankcji są skierowane do władz centralnych, ponieważ część przepisów nie jest doprecyzowana na tym poziomie (np. obowiązek szczegółowego rozliczania się przez szkołę z wykorzystania subwencji). Część przepisów nato-miast nie jest wykorzystywana na korzyść OzN, bo nie ma takiego wymogu.

Perspektywa czasowa i finansowanie

Perspektywa czasowa realizacji tego postulatu nie została określona. Gdyby władze centralne miały być odpowiedzialne za jego realizację, prawdopodobnie będzie się także oczekiwało po-niesienia kosztów przeprowadzenia i wdrożenia propozycji przez budżet państwa. Jednak tematu tego nie rozwinięto w trakcie III fazy badania.

Rekomendacja nr 2: Ograniczenie ubezwłasnowolniania OzN

Kontekst i przesłanki rekomendacji

W trakcie paneli eksperckich zwrócono uwagę na problem, jakim jest ubezwłasnowolnianie OzN, zwłaszcza tych z niepełnosprawnością intelektualną. Nawiązano do bariery ulokowanej w II fazie badania po stronie systemu orzecznictwa w obszarze rynku pracy – „Ubezwłasnowolnienie OzN”. Przy czym eksperci dyskutowali na temat skutków ubezwłasnowolnienia OzN w szerszym kontek-ście, koncentrując się na wpływie ubezwłasnowolnienia danej osoby na możliwość korzystania przez nią ze wsparcia w ramach rehabilitacji społecznej i usprawniającej.

Opis rekomendacji i przytaczana argumentacja

Eksperci podkreślali, że należy dążyć do zmniejszenia liczby wydawanych postanowień o ubezwłasnowolnieniu. Uważa się, że liczba postanowień o ubezwłasnowolnieniu OzN jest w Polsce nadmierna w stosunku do potrzeb. Jeden z ekspertów wskazał, że obecnie dotyczy to 77 639 osób z niepełnosprawnością, przy czym relatywnie często pozbawianie zdolności do czynności prawnych podejmuje się bez wyraźnej przyczyny. Uważa się, że w tym zakresie rodzina, która podejmuje takie kroki, nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji tego postępowa-nia dla niepełnosprawnego bliskiego. Zjawisko to hamuje skuteczność działań podejmowa-nych w ramach rehabilitacji OzN. Z doświadczeń organizacji (np. organizatorów WTZ) wynika, że w wielu przypadkach osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności (np. z zespołem Downa) udaje się z powodzeniem aktywizować społecznie i zawodowo, zwiększać ich samo-dzielność. Jednak ubezwłasnowolnienie, często ujawniane dopiero w momencie, gdy OzN przystępuje do czynności prawnych (np. podpisanie umowy o pracę), uniemożliwia podjęcie

istotność tego zagadnienia, jeśli chodzi o włączanie OzN do codziennego funkcjonowania w społe-czeństwie. Wskazano również, że już toczą się na ten temat dyskusje w ramach prac Ministerstwa Spra-wiedliwości, projekt założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o wspieraniu rodziny i syste-mie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw stał się przedmiotem dyskusji środowiskowych54.

Perspektywa czasowa i finansowanie

Perspektywa czasowa realizacji tej propozycji, podobnie jak potencjalne koszty i źródła finanso-wania, nie zostały określone. Przy czym nie dostrzeżono przeszkód uniemożliwiających wdroże-nie rekomendacji w  najbliższym czasie. Sugerowano, że problem należy rozwiązać jako jeden z pierwszych, ponieważ hamuje on działania aktywizujące OzN. Można też przypuszczać, że oma-wiana zmiana nie pociągnie za sobą dodatkowych kosztów.

Rekomendacja nr 3: Wzmocnienie koordynacji działań na rzecz OzN na

szczeblu centralnym

Kontekst i przesłanki rekomendacji

Ważnym z punktu widzenia ekspertów elementem wpływającym na sytuację OzN w Polsce jest kwe-stia reprezentowania ich interesów. Pośrednio temat ten wiąże się z barierą nr 3 z zakresu barier zwią-zanych z systemem wsparcia OzN, wskazaną podczas badań terenowych w obszarze edukacji –„Brak spójności w systemie wsparcia”, co powoduje zagubienie OzN i ich rodzin w tym systemie. Zwracano też uwagę na brak koordynacji działań w obszarze wspierania OzN. Mimo że bariera niewystarczającej reprezentacji OzN na poziomie rządowym nie była formułowana wprost podczas badań terenowych, w trakcie paneli i seminariów eksperckich poruszono temat potrzeby wzmocnienia pozycji Pełnomoc-nika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Jako źródło tej potrzeby wskazuje się niewystarczającą obec-ność w polityce Państwa problematyki włączania osób z niepełnosprawnością.

Opis rekomendacji i przytaczana argumentacja

Przytaczana w części dyskusji eksperckich argumentacja dotyczyła dążenia do „uniezależniania” Peł-nomocnika ds. Osób Niepełnosprawnych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, poprzez prze-sunięcie go do roli bezpośredniego współpracownika Premiera RP. Było to związane z dążeniem do zwiększenia rangi tej instytucji, ponieważ oceniano, że zmiana pozycji Rzecznika byłaby również sygnałem zwiększenia rangi, jaką rząd nadaje sprawom obywateli z niepełnosprawnością.

Propozycja ta ewoluowała w trakcie dyskusji na kolejnych etapach projektu w kierunku dookślenia obecnego statusu i zakresu kompetencji Pełnomocnika. Jako najważniejsze wskazano

re-alizację przez niego polityki Rady Ministrów w zakresie dotyczącym osób z niepełnosprawnościa, a także koordynowanie w tym obszarze działań Ministerstw Infrastruktury, Edukacji Narodowej, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. W efek-cie zweryfikowano ten postulat do zaW efek-cieśnienia współpracy między Pełnomocnikiem Rządu ds. Równego Traktowania i Pełnomocnikiem Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych oraz pozostałymi ministrami resortowymi, ze względu na fakt, że każda z tych instytucji obejmuje swoimi działania-mi co najmniej częściowo kwestie dotyczące sytuacji OzN w Polsce.

Celem współpracy wymienionych instytucji powinno być dążenie do zwracania uwagi na znacze-nie włączania rozwiązań dotyczących OzN do polityki i działań państwa. Uważa się, że współpraca ta powinna zostać uprawomocniona poprzez wyposażenie jej w instrumenty prawne, finansowe i organizacyjne, nie wskazano jednak w żadnym z tych obszarów konkretnych rozwiązań ani wzor-ców działania.

Proces wdrażania i podmioty odpowiedzialne za realizację

Rekomendacji tej nie rozpatrywano pod kątem wdrażania, ponieważ dyskusja skoncentrowała się na określeniu zakresu działania poszczególnych instytucji oraz zasadności proponowanych rozwiązań (takich jak np. powołanie przy Pełnomocniku Rzecznika ds. Osób Niepełnosprawnych). Mimo że dyskusja nie zakończyła się jednoznacznym rozstrzygnięciem, można zakładać, iż oma-wiane zacieśnienie współpracy w ramach Rady Ministrów będzie wymagać działań na poziomie centralnym i wyposażenia tej współpracy w instrumenty prawne, finansowe oraz organizacyjne. Eksperci dyskutowali również nad zacieśnieniem współpracy między Pełnomocnikiem Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych a Rzecznikiem Praw Obywatelskich. Należy jednak zauważyć, że RPO jest organem kontrolnym, co uniemożliwia podejmowanie takiego partnerstwa.

Wydaje się jednak zasadne propagowanie informacji dotyczących zakresu działania i uprawnień Pełno-mocnika ds. Osób Niepełnosprawnych, ponieważ – jak wskazuje zgromadzony materiał badawczy – wie-dza w tym zakresie jest niepełna nawet w środowiskach ekspertów zainteresowanych wsparciem OzN.

Perspektywa czasowa i finansowanie

Perspektywa czasowa ani finansowanie takiej rekomendacji nie zostały określone. Przy czym oczekiwano, że zmiany tego rodzaju zostaną sfinansowane ze środków państwowych, jak i nie przyniosą dużego wzrostu kosztów, jako że działania poszczególnych podmiotów są już obecnie finansowane, a zakres ich działań obejmuje, co najmniej częściowo, problemy dotyczące OzN.