Zespoły architektoniczne

W zdecydowanej większości są to zespoły sakralne – klasztorne, od średniowiecza wpisane w panoramę Nowego Sącza, opatrzone walorami architektonicznymi i, nade wszystko – historycznymi.

Zespoły dworsko-folwarczne powstawały niegdyś we wsiach sąsiadujących z Nowym Sączem, obecnie włączonych w obręb miasta. Zachowane są w stanie szczątkowym: przebudowane dwory i budynki gospodarcze, reszty parków i ogrodów – ze względu na mieszkańców i ich działalność posiadają istotne walory historyczne.

19 Zakrzewski L, Rozwój infrastruktury kolejowej w Nowym Sączu do 1918 r., w: Zeszyty Naukowo-Techniczne SITK RP, Oddział w Krakowie, nr 1(108) 2016, s. 105

Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023

47

• ZESPOŁY KLASZOTORNE²⁰

Zespół klasztorny norbertanów z kościołem pw. Ducha Świętego, ob. kościół parafialny i klasztor oo.

jezuitów²¹ składa się z kościoła oraz zabudowań klasztornych powiększonych o przyległe kamienice – XV w., XVI-XIX w.

Budowę kościoła pw. Świętego Ducha w obrębie miasta zakończono w1400 r. W 1409 r. król Jagiełło darował kościół i szpital norbertanom, którzy dobudowali klasztor. Zabudowania klasztorne – w części murowane, w części drewniane, w kształcie litery C – wzniesiono po 1410 r. od strony płn. kościoła. W skład kompleksu wchodził również dom opata – od strony zach. kościoła.

Norbertanie obsługiwali kościół do kasacji zakonu w 1784 r. Kościół zamieniono na magazyn wojskowy, w latach 1802-1810 pełnił funkcję świątyni parafialnej. W 1831 r. zespół objęli jezuici. Do budynków klasztornych dołączyli przyległą kamienicę z ogrodem, dobudowali skrzydło od strony zach. – wzdłuż ul. Piotra Skargi oraz pawilon od strony płn. Nadbudowano też piętro nad opatówką. Po przebudowie klasztor uzyskał kształt zamkniętego czworoboku. W 1832 r. konsekrowano kościół.

W 1848 r. jezuici zostali usunięci, w 1853 r. przywrócono im zarząd kościoła, mieszkanie dla 5 zakonników i młyn. Klasztor i kościół uległy uszkodzeniu w pożarze miasta w 1894 r. W 1895 r. otwarto studia filozoficzne dla kleryków jezuickich. W 1905 r. nabyli ostatecznie na własność kościół, klasztor i ogród.

W 1922 r. otwarto Małe Seminarium dla kandydatów do zakonu. W 1926 r. placówkę zredukowano do rangi rezydencji. Część budynku po kolegium przeznaczono na Dom Sodalicyjny, poszerzono Małe Seminarium. Po wojnie znacznie okrojono włości zakonników. W 1950 r., wobec groźby likwidacji klasztoru, przy kościele utworzono wikarię parafialną, a w 1961 r. pełnoprawną parafią. W latach 1962-1982 kościół przeszedł generalny remont. Na dziedzińcu przy kościelnym zbudowano ołtarz polowy i krużganki z dwóch stron placu. Po 1990 r. zakonnicy odzyskali znaczną część majątku. W 1991 r. w dawnym Domu Solidacyjnym otwarto bursę dla młodzieży męskiej szkół średnich, w latach 2001-2004 przeprowadzono remont domu zakonnego, budynki przy ul. ks. P. Skargi adaptowano na szkoły: Ogólnokształcące Liceum Akademickie Jezuitów oraz Gimnazjum Akademickie Jezuitów.

Zespół klasztorny franciszkanów²², ob. kościół i parafia ewangelicko-augsburska. Wieża – XV i XVII w., pozostałości budowli klasztornych XVI-XVII w. przebudowane na szkołę ewangelicką XIX-XX w., kaplica Przemienienia Pańskiego 1663-1672.

Franciszkanie dotarli do Nowego Sącza w 2 poł. XIII w., kilka lat po lokacji miasta. Konwent należał do najbardziej znaczących klasztorów w prowincji czesko-polskiej. W XIV w. odbyły się tu trzy kapituły prowincjalne, w XV w. – dwie, ostatnia w 1642 r. Budowle płonęły w latach 1486, 1522, 1611, 1753 i 1769.

W 1597 r. ponownie konsekrowano murowany kościół.

Klasztor zabudowany w czworokąt z wieżą w płd.-wsch. narożniku, przeznaczony był dla 10 zakonników. Kościół obudowany był kaplicami: św. Bernardyna (1622 r.) i św. Katarzyny (1635 r.), która w latach 1663-1672 została powiększona i przekształcona w kaplicę Przemienienia Pańskiego – dla wizerunku Pańskiego, darzonego szczególnym kultem. Z pożarów w 1753 i 1769 niszczących kościół (rozebrany w 1785 r.) ocalała kaplica Przemienienia Pańskiego. W 1790 r. zlicytowano ruchomości klasztorne, kupili je Żydzi, którzy w 1800 r. sprzedali nieruchomość gminie ewangelickiej, założonej dla przybyszy niemieckich. Od 1802 r. dawna kaplica Przemienienia Pańskiego służyła jako kościół protestancki. W zabudowaniach poklasztornych w 1860 r. powstała szkoła i mieszkanie pastora. Po II wojnie światowej budynki upaństwowiono – funkcjonowało tu m.in. Muzeum Ziemi Sądeckiej. Po 1991 r. kompleks zabudowań zwrócono parafii ewangelicko-augsburskiej.

20 Marcinkowska, M. Nowosądeckie klasztory i ich następcy, w: Zeszyty sądecko-spiskie, t.8. Nowy Sącz, Stara Lubovna, 2014,s. 33-40

21 Wcześny M., Ślusarek R., Kościół Świętego Ducha w Nowym Sączu, w: Almanach Sądecki, R.25, nr 1-2, 94/95, Nowy Sącz 2016, s. 83-104

22Marcinowska M., Zespół pofranciszkański w Nowym Sączu, w: Almanach Sądecki, R.25, nr 1-2, 94/95, Nowy Sącz 2016, s. 51-61

Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023

48

Zespół klasztorny niepokalanek, tzw. Biały Klasztor²³ – 1894 r., obejmuje: klasztor, kaplicę, dom kapelana, spichlerz – dom mieszkalny, ogród, cmentarz klasztorny i ogrodzenie z bramą.

Klasztor Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP został założony przez Matkę Marcelinę Darowską.

Wzniesiony wg projektu architekta Karola Knausa, częściowo zmodyfikowanego przez Władysława Halickiego. Konsekrowany w 1897 r. Budowla wkomponowana jest w otaczający ją park, założony wraz z zakonem według planów krakowskiego ogrodnika Ignacego Klusa.

Klasztor to dwukondygnacyjny budynek zamykający czworoboczny wirydarz, utrzymany w stylu eklektycznym z neoromańskimi i neorenesansowymi detalami (podziały lizenowe, fryz arkadkowy, półkoliste otwory okienne). Od strony ogrodu – dwukondygnacyjna galeria arkadowa –arkady parteru wsparte na filarach spiętych kamienną, ażurową balustradą, przerwaną na osi schodami do ogrodu; w kondygnacji górnej – gładkie kolumienki o kostkowych kapitelach. Od strony zach. – kaplica klasztorna wysunięta przed gmach budowli, zakończona smukłą wieżą.

Ogrodzenie założenia wraz z bramą główną zaprojektował w 1895 r. Karol Knaus. Od ul. Poniatowskiego w kierunku klasztoru biegnie kasztanowa aleja, na końcu której znajduje się owalny podjazd i główna brama, od frontu flankowana kolumienkami o kostkowych kapitelach. W zewnętrznej bryle klasztoru, w elewacji wsch., nadbudowano poddasze mające pomieścić sale lekcyjne. Plany nadbudówki w 1935 r. wykonał Zenon Marian Remi. Dużym zmianom uległo założenie ogrodowe. W latach 1970-1972 w jego płn. zach. części zbudowano skrzyżowanie ulic Królowej Jadwigi, Kilińskiego i Piłsudskiego, a w części płn. powstał kościół Matki Bożej Niepokalanej (1980-1992).

Do wybuchu II wojny przy Białym Klasztorze funkcjonowały: Szkoła Powszechna i Gimnazjum Humanistyczne im. Królowej Korony Polskiej, a w latach 1897-1933 bezpłatna szkółka ludowa i Szkoła Gospodarcza uruchomiona w 1933 r. W 1945r. ponownie otwarto gimnazjum, w kolejnych latach: Szkołę Rolniczą, szkołę podstawową, Szkołę Gospodarczą i Liceum Zawodowe, przekształcone w Technikum Gastronomiczne. Obecnie działa przedszkole, Zasadnicza Szkoła Gastronomiczna oraz Technikum Gastronomiczno-Hotelarskie.

Klasztor i kościół popijarski, ob. zakład karny – w zabudowaniach poklasztornych (ok. 1732 r., XIX/XX w.) i budynek sądu (XIX/XX w.). Budowę zespołu podjęły starosądeckie klaryski, zakończyli ją ojcowie pijarzy. Powstał niewielki jednonawowy kościół pw. śś. Norberta i Jana Kalasantego oraz dwukondygnacyjny budynek klasztoru – po zach. stronie kościoła, a w jego skład wkomponowana została baszta muru obronnego. Zespół okalał obszerny ogród. Zakon został zniesiony w 1785 r., zabudowania zaadaptowano na magazyny wojskowe. W 1818 r. po remoncie budynek zajął urząd cyrkularny i gimnazjum – do 1855 r., potem więzienie: w klasztorze podwyższonym o kondygnację i kaplica więzienna – w kościele, przebudowanym po 1889 r. na gmach sądu. W czasie okupacji budynki podwyższono o czwartą kondygnację i poszerzono o skrzydło boczne. Więzienie w latach 1939-1945 było miejscem kaźni.

• ZESPOŁY DWORSKO-FOLWARCZNE²⁴

Zespół dworski Chwalibogów, ul. Kochanowskiego 66, Załubińcze – złożony z drewniano-murowanego dworu wzniesionego w XVIII w., przebudowanego w 1 poł. XIX w., drewniano-murowanej stajni z 1 poł. XIX w., przebudowanej ok. 1915 r. i stodoły z ok. 1915 r., w otoczeniu parku.

W XVII w. wieś była własnością Leszczyńskich, w poł. XVIII w. – konfederata barskiego Marcina Leszczyńskiego z Krużlowej, który zapisał ją żonie. Po jej śmierci majątek odziedziczyła córka, Justyna Wnorowska. Dwór, zbudowany prawdopodobnie w 1699 r., spłonął w 1 poł. XIX w. Przy budowie nowej siedziby wykorzystano istniejącą obok murowaną gorzelnię – powstała z niej na część gospodarcza (pomieszczenia czeladne i kuchenne), do której dostawiono drewnianą część mieszkalną. Około poł. XIX w.

Józef Wnorowski wybudował cegielnię, która pod k. XIX w. była jednym z ważniejszych zakładów w mieście.

Wdowa po nim, ok. 1912 r. zapisała Załubieńcze Teresie Magierowskiej, żonie Aleksandra Chwaliboga z Jasiennej. Po I wojnie światowej A. Chwalibógprowadził tu gospodarstwo ogrodnicze, w latach 30. –

23Ross-Pazdyk E., Biały klasztor w Nowym Sączu, w: Almanach Sądecki, R.25, nr 1-2 (94/95), Nowy Sącz 2016, s.183-195

24 Dwory Małopolski, Sokół, Małopolskie Centrum Kultury, Internet: http://www.dworymalopolski.pl/ (dostęp 20.03.2020)

Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023

49

przedsiębiorstwo transportowe, przekształcając spichlerz w garaż. W 1939 r. dostał się do niewoli rosyjskiej, powrócił w 1940 r. i podczas okupacji zaopatrywał w żywność oddziały AK, zatrudniał fikcyjnie mieszkańców, chroniąc ich przed wywózką do Niemiec, za co w 1945 r. został wywieziony do ZSRR, gospodarstwo zostało ograbione, we dworze zakwaterowano lokatorów. Dwór powrócił w ręce rodziny na pocz. lat 60., od tego czasu prowadzona jest odbudowa gospodarstwa, wznowiła działalność cegielnia. Pod koniec lat 70. majątek przejęli Ewa i Roman Hasslingerowie.

Dwór położony jest w centrum dawnego założenia gospodarczo-ogrodowego. Od wsch. sąsiaduje z budynkami dawnej stajni i spichlerza. Pozostałe budynki gospodarcze położone są po stronie płd. W części zach. ogrodu – niewielki domek ogrodnika z okresu międzywojennego.

Dworek prezentuje typ skromnej siedziby ziemiańskiej. Parterowy budynek o nieregularnej bryle będącej wynikiem kilkakrotnych przebudów, nakryty jest czterospadowym dachem, od frontu poprzedzony niewielkim gankiem w konstrukcji ryglowej. Część wsch., starsza, o grubych murach, to część dawnej gorzelni;

znajdowała się tu kuchnia, izba czeladna, piekarnia; podczas remontu w latach 20. XX w. zamurowano osobne wejście. Część zach. – drewniana – pełniła funkcje mieszkalne i reprezentacyjne. We wnętrzach zachowały się drewniane belki stropowe, a w dawnym salonie – narożny, murowany kominek oraz secesyjny piec o bogato dekorowanych kaflach.

Zespół w Gołąbkowicach, ul. Lwowska – pocz. XIX w., pocz. XX w. Dworek w Gołąbkowicach jest częścią kompleksu dworsko-parkowego, którego początki sięgają XVII w. Dwór murowany stanął ok. 1910 r.

w pobliżu starego – modrzewiowego, rozebranego w latach 50. XX w. Zbudował go inż. Stanisław Miczyński, właściciel majątku w Przetakówce. Jego żona, Helena prowadziła w dworku letni pensjonat, goszcząc m.in. ludzi nauki, polityków, artystów. Podczas II wojny światowej majątek został zniszczony, rodzina zachowała resztówkę. W latach 70. na terenie majątku wybudowano osiedle mieszkaniowe. Zachował się park i sad (2 ha) z aleją dojazdową; w pobliżu dworu – stara, kamienna piwnica, ślady po rozebranym lamusie, fragment dawnego muru.

Dwór – budynek parterowy na rzucie zbliżonym do kwadratu, nakryty dachem polskim łamanym.

W fasadzie wgłębny portyk dwukolumnowy osłaniający drzwi, nad nim – facjatka nakryta trójspadowym dachem. Ściany murowane, tynkowane, detali brak.

Zespół dworski w Zawadzie – w 1796 r. właściciel Zawady i Nawojówki, Józef Makulski, sprzedał dobra Michałowi Kowalskiemu. Michał i Joanna Kowalscy podzielili wieś na kilka części i rozprzedali.

Właścicielem części obejmującej zespół dworski został Seweryn Rudnicki. Obecnie właścicielami dworku jest jego prawnuczka, Maria Gutkowska-Essen i jej dwaj synowie.

Dwór powstał pod koniec XVIII w. Drewniany w konstrukcji zrębowej, o cechach klasycystycznych, utraconych w efekcie przebudów w XIX i XX w. Parterowy, szerokofrontowy, z portykiem kolumnowym, po którym zachował się trójkątny naczółek, który zastąpiła wieloboczna weranda w konstrukcji szkieletowej. Od strony płd. – szeroki ganek ze schodami do ogrodu, nakryty dwuspadowym daszkiem wspartym na murowanych filarach osadzonych na postumentach, między którymi rozpięto drewnianą, ażurową balustradę;

górą – ażurowy ornament. Przy ścianie zach. – murowana przybudówka, w narożniku płn.-zach. otwarta arkadami wspartymi na filarze.

Wokół budynku rozciąga się pozostałość po parku krajobrazowym z poł. XIX w., w którym górują pojedyncze okazy starodrzewia. Od strony płn. zespół zamykały zabudowania gospodarcze folwarku;

w przebudowanej stajni mieści się warsztat samochodowy, na miejscu stodoły, spalonej w 1945 r. – boisko do siatkówki.

Zespół folwarczny w Zabełczu – z dawnego zespołu folwarcznego, w końcu XIX w. znajdującego się w rękach Romerów, od 1902 r. – w rękach jezuitów, zachował się przekształcony dwór pozbawiony cech stylowych oraz park dworski z aleją dojazdową, starodrzewem (2 poł. XIX w.). Majątek został upaństwowiony w 1945 r. – stanowił gospodarstwo Hodowli Nasion. W 1990 r. część zespołu zwrócono jezuitom. Zespół przekształcony.

Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023

50 5.3.3. Architektura i budownictwo

Wśród najcenniejszych zabytków znajdują się obiekty architektury, wraz z ich otoczeniem podlegające ochronie, które zostały opisane poniżej.

• ARCHITEKTURA SAKRALNA

Bazylika pw. Św. Małgorzaty²⁵ – prezbiterium XIII/XIV w., nawa XIV w., wieże, kaplice XV-XVII w., przebudowa w latach 1807-1822, remont w latach 30. XX w., przebudowa w latach 1969-1972.

Świątynię gotycką wzniesiono głównie z kamienia: prostokątny, dwunawowy korpus nakryty sklepieniem wspartym na trzech okrągłych filarach oraz z prezbiterium. W latach 1410-1418 wzmiankowane są fundacje, nieistniejących dziś, dwóch kaplic oraz kaplicy Wszystkich Świętych, zachowanej jako nawa płn.

i kaplicy św. Anny – pod wieżą płn. W 1460 r. powstała wieża płn., w 1507 r. – płd., zburzona z powodu wad konstrukcyjnych i odbudowana w 1631 r. W latach 1807-1822 oraz w latach 30. XX w. przeprowadzono szereg przebudów (obniżenie budynku, likwidacja kaplic Nawiedzenia i Wniebowzięcia NMP, wyburzenie murów pozostałych kaplic – powstały nawy boczne, wyrównanie wysokości wież, przebudowa fasady). W latach 1969-1972 miała miejsce regotyzacja wg projektu Stefana Świszczowskiego; dokonano też rekonstrukcji gotyckiego portalu, powstał nowy chór muzyczny, wykonano stalową więźbę dachową. W 2019 r. podjęto kolejny remont kościoła.

Bazylika św. Małgorzaty jest kościołem gotyckim z elementami baroku. Kościół orientowany, trójnawowy, z węższym, oszkarpowanym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, z zakrystią od płn. i kruchtą od płd. Od frontu szeroki masyw dwuwieżowy z kruchtą i kaplicami w przyziemiu. Fasada, w dolnej kondygnacji – kamienna, wyżej ceglana, zwieńczona attykową balustradą, nad którą widoczny regotyzowany szczyt nawy głównej. Wewnątrz nad prezbiterium sklepienie krzyżowo-żebrowe, rekonstruowane z żelbetu, sklepienie nawy głównej – żelbetowe, nawiązujące do sklepień gotyckich, nad nawami bocznymi sklepienia krzyżowe, przerabiane.

We wnętrzu prezbiterium zachowane gotyckie relikty: wątek ścian widoczny w „świadkach”

i wieloboczne służki, na których wsparto wtórne sklepienie. Od płd. do prezbiterium przylega kaplica św.

Małgorzaty wzniesiona w 2009 r. na miejscu dawnej kruchty; w trakcie prac odkryto fragmenty gotyckiej polichromii i odsłonięto schody prowadzące do kaplicy na piętrze.

Pod gzymsem drugiej kondygnacji wieży płn. – fryzherbowo-maswerkowy, wykuty przez M. Bogaczyka wg pierwowzoru. Niższa wieża płd. wzniesiona na rzucie kwadratu, w trzeciej kondygnacji – ośmioboczna. Na fasadzie, pod gzymsem – fryz z ciosów z gmerkiem i datą „1507”, emblematem „IHS” oraz herbami Polski i Litwy, poniżej – renesansowa Pasja; motywy odkute współcześnie przez M. Bogaczyka.

W części ośmiobocznej – cztery okrągłe okna i okrągłe wnęki z wizerunkami czterech Ewangelistów (2 ćw. XVII w.), wykonane techniką alsecco. Powyżej – 28 okrągłych wnęk z motywami roślinnymi.

Kościół pw. Świętego Ducha²⁶ – ponorbertański, 1 poł. XV w., 1611-1620, barokizacja wnętrza: 1747-1755, nadbudowa wieży wg projektu Zenona Remiego – 1894 r., poszerzenie nawy o kruchtę i włączenie budynku dawnej „opatówki” – jako kruchty w latach 1918-1922.

Kościół gotycko-barokowy, o silnie zatartych cechach stylowych. Od płn. i zach. przylega do zabudowań klasztornych, z których fragmenty zostały włączone do kościoła, tworząc nawę boczną i dwie kaplice. Kościół orientowany, murowany, jednonawowy, z krótkim, zamkniętym trójbocznie prezbiterium, z zakrystią od wsch., częściowo oszkarpowany. W ścianach prezbiterium ostrołuczne otwory okienne. Od zach.

wieża z przedsionkiem, nakryta hełmem z latarnią o barokowej formie. Prezbiterium nakryte późnogotyckim sklepieniem sieciowym, zaś nawa główna – barokowym sklepieniem kolebkowym z lunetami, wspartym na gurtach.

25 Migrała L., Bazylika Św. Małgorzaty w Nowym Sączu, w: Almanach Sądecki, R.25, nr 1-2, 94/95, Nowy Sącz 2016, s.7-32

26 Wcześny M., Ślusarek R., Kościół Świętego Ducha w Nowym Sączu, w:Almanach Sądecki, R.25, nr 1-2, Nowy Sącz 2016, s. 85-105

Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023

51

Plac kościoła Świętego Ducha z trzech stron zamknięty jest murem z dwoma barokowymi bramkami z 1 poł. XVIII w. Pośrodku, na kamiennej kolumnie – figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z k. XIX w. W 1982 r.

do muru od strony płd.-zach. dobudowano arkady, w 1983 r. – ołtarz polowy.

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa²⁷ – do 1937 r. pw. św. Elżbiety, wzniesiony w latach 1897-1899 według projektu Teodora Talowskiego. Rozbudowa kościoła w latach 1930-1931 według planów architekta Szczepana Sławińskiego. Renowacja w 1981-1982, polichromia wg proj. Andrzeja Dzięgielowskiego wykonana przez Antoniego i Franciszka Florków z Nowego Sącza.

Kościół neogotycki z elementami neoromańskimi, na rzucie wydłużonego prostokąta, trójnawowy, z transeptem o ramionach zamkniętych trójbocznie i krótkim, trójbocznie zamkniętym prezbiterium – od zach.

W fasadzie wieża z kruchtą w przyziemiu i dwoma otwartymi przedsionkami wspartymi na niskich, kamiennych kolumienkach – po bokach; głowice zdobione motywami roślinnymi. Wieża na rzucie kwadratu, nakryta smukłym hełmem iglicowym z latarnią w zwieńczeniu. Na skrzyżowaniu dachów – wieżyczka na sygnaturkę. Budynek wzniesiony z cegły, kamienia i żelbetu, sklepienia żelbetowe: gwiaździste i wielopolowe. Detal neogotycki i neoromański: laskowania z rozetami, portal z insygniami papieskimi, zygzakowate fryzy połączone z arkadkami – pod gzymsem wieńczącym. Na licu wieżowej fasady – monumentalny krucyfiks, zaprojektowany i wykonany przez M. Różyckiego z Gliwic.

W 1916 r., w pobliżu kościoła ustawiono figurę Jezusa z krzyżem, autorstwa kamieniarza Stanisława Piątkiewicza z Sanoka.

Kościół pw. Św. Kazimierza²⁸ – wzniesiony w latach 1908-1912 według projektu Teodora Talowskiego. W okresie międzywojennym – kaplica szkolna i kościół garnizonowy.

Świątynia neogotycka, murowana z cegły, kamienia i żelbetu, detal architektoniczny z kamienia i cegły. Trójnawowa z transeptem i węższym, oszkarpowanym prezbiterium, zamkniętym trójbocznie, ujętym w dwie zakrystie. Fasada ujęta smukłymi ośmiobocznymi wieżyczkami zwieńczonymi ostrosłupowymi dachami, w górnej kondygnacji przepruta obszernym ostrołucznym otworem okiennym z dekoracją maswerkową, zwieńczona trójkątnym szczytem. W przyziemiu poprzedzona jest parterową kruchtą podcieniową, ujętą po bokach podcieniowymi kruchtami otwartymi od frontu i na zewnątrz, wspartymi na narożnych, kamiennych kolumienkach. Charakterystyczna bryła budynku nakrytego stromymi dachami kulminuje wieżyczką na sygnaturkę usytuowaną w krzyżu kościoła. W portalu głównym ceramiczna mozaika z wizerunkiem Chrystusa – wykonana w 1931 r. według projektu Jana Bukowskiego przez Alberta Pieczonkę.

Wnętrze nakryte sklepieniem żelbetowym – zaostrzona kolebka na gurtach, z lunetami w zamknięciu prezbiterium, wyposażone w lunety, w środkowym przęśle sklepienie krzyżowo-żebrowe wsparte na czterech filarach. Ostrołuczne okna z maswerkami wypełnione są witrażami projektu Stefana Matejki, wykonanymi w 1912 r. w firmie Żeleńskiego w Krakowie. Secesyjna polichromia z 1925 r. według projektu Jana Bukowskiego wykonana przez firmę Orleckiego z Krakowa.

Kościół Św. Rocha²⁹ – powstał w latach 1643-1644, jest prawdopodobnie drugą drewnianą budowlą w tym miejscu. Wzniesiony jako kaplica cmentarna, z lat 1924-1926 pochodzi wieżyczka.

Kościół drewniany w konstrukcji zrębowej szalowanej pionowo deskami, na kamiennej podmurówce.

Budynek jednonawowy z niższym i węższym prezbiterium z zakrystią od płn. i wyodrębnioną z bryły nawy, kruchtą zwieńczoną ośmioboczną wieżyczką zwieńczoną kilku połaciowym hełmem. Dachy strome siodłowe o różnych kalenicach. Wnętrze nakryte kasetonowym, polichromowanym stropem:

popiersiaświętychibłogosławionychzakonunorbertańskiegoorazrozety (ok. 1663 r.).

27 Migrała L., Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa, w:Almanach Sądecki, R.25, nr 1-2, Nowy Sącz 2016, s.107-123

28 Migrała L., Kościół Św. Kazimierza w Nowym Sączu, w: Almanach Sądecki, R.25, nr 1-2, 94/95, Nowy Sącz 2016, s.7-32, s. 125 -140

29 Ślusarek R., Kościół Św. Rocha w Nowym Sączu, w: Almanach Sądecki, R.25, nr 1-2, Nowy Sącz 2016, s. 141-149

Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023

52

Kościół Św. Heleny³⁰ – wzniesiony w latach1686-1687, z inicjatywy Heleny Marchockiej ksieni klasztoru Klarysek w Starym Sączu, kruchta – koniec XIX w., remont – pocz. XX w.

Kościół drewniany w konstrukcji zrębowej, zewnątrz szalowany pionowo deskami. Orientowany, jednonawowy, z węższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, z zakrystią od płn. Dach czterospadowy, spływający pulpitowo na zakrystię. W zach. części kalenicy mała wieloboczna wieżyczka na sygnaturkę nakryta baniastym hełmem, nad prezbiterium – analogiczna w mniejszej skali z lat 60. XX w. Wnętrze nakryte stropem, ściany wyłożone współczesną boazerią. W końcu XIX w. w wyniku prac remontowych kościół został przebudowany i powiększony o przedsionek, wyposażenie wnętrza poddano gruntownej odnowie.

Kościół cmentarny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP³¹ – XVII w. Pierwszy kościół pw. Św. Mikołaja (do 1955 r.), wzmiankowany jest w 1409 r. Obecny z XVII w., w latach 1982-1984 został rozbudowany:

dobudowa części zach. i zakrystii, odsłonięcie kamiennego wątku ścian, modernizacja wnętrza.

Budowla murowana, jednonawowa, zamknięta półkolistą apsydą od wsch., z dobudowaną prostokątną kruchtą od zach. Korpus nakryty jest dwuspadowym dachem z połacią zaokrągloną nad apsydą, pośrodku kalenicy wieżyczka na sygnaturkę z dwoma cebulastymi hełmami rozdzielony milatarnią; dwuspadowy dach kruchty, nieco niższy, wydzielony ogniomurem. Dłuższe, czteroosiowe elewacje przeprute półokrągłymi oknami rozmieszczonymi w górnej części ścian; pod każdym i na ścianie absydy tablice epitafijne. Ściany kościoła murowane z kamienia, ściany kruchty tynkowane, fasada zwieńczona trójkątnym szczytem.

Kościół pw. Św. Wawrzyńca³² – 1906-1909, wzniesiony według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego.

Parafia erygowana w 1269 r., pierwsza drewniana świątynia podobno spłonęła w wyniku najazdu mongolskiego.

Po 1288 r. księżna Kinga ufundowała kolejną budowlę, która spłonęła w 1628 r. i w 1668 r. został odbudowany – z powodu złego stanu technicznego, został rozebrany w 1908 r. Obecny budynek, zniszczony w czasie II wojny światowej, w 1945 r. został odnowiony.

Budowla neogotycka w stylu tzw. neogotyku nadwiślańskiego, łączącego czerwień cegły z bielą kamienia – pasowe akcenty w przyziemiu oraz na części szkarp i łuków nadokiennych. Wieloczłonowa bryła malowniczo rozczłonkowana wieżyczkami i sygnaturkami zwieńczonymi ostrosłupowymi hełmami.

Kościół murowany, jednonawowy korpus na rzucie prostokąta, z transeptem utworzonym przez dwie symetryczne kaplice zakończone trójbocznie i z prezbiterium – węższe, zamknięte trójbocznie, ujęte po bokach

Kościół murowany, jednonawowy korpus na rzucie prostokąta, z transeptem utworzonym przez dwie symetryczne kaplice zakończone trójbocznie i z prezbiterium – węższe, zamknięte trójbocznie, ujęte po bokach