5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
5.5. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków
Do obowiązków samorządu lokalnego należy ochrona zabytków, które znajdują się na terenie gminy.
Zadania te precyzuje art. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Gminy mają dbać między innymi o: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie” oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków”. Do obowiązków nałożonych przez ustawę na gminę należy:
„uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”, czemu ma służyć gminna ewidencja zabytków.
W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte:
1) zabytki nieruchome wpisane do rejestru,
2) inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków,
3) inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.
Szczegółowe wytyczne na temat opracowania i prowadzenia gminnej ewidencji zabytków zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2011 r., Nr 113, poz. 661)
Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023
75
oraz Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 10 września 2019 r. zmieniające ww.
rozporządzenie.
Konsekwencją ujęcia obiektów lub obszarów niewpisanych do rejestru zabytków w gminnej ewidencji zabytków jest obowiązek uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków planowanych przy nich działań za pośrednictwem właściwego organu gminy lub organu administracji architektoniczno-budowlanej.
Uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków w odniesieniu do ww. ustawy obiektów prowadzone są na etapie wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o lokalizacji linii kolejowej (art. 53. ust. 4 pkt.
2, art. 60 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r.) oraz na etapie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego (art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane). Ponadto właściciele lub posiadacze zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków mają obowiązek zawiadomienia wojewódzkiego konserwatora zabytków o wszelkich zagrożeniach, niekorzystnych zmianach oraz o zmianie stanu prawnego zabytku. Mają też obowiązek uczestniczenia w kosztach badań archeologicznych prowadzonych na swoim terenie.
O zamiarze włączenia karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków, o włączeniu tej karty, o sporządzeniu nowej karty adresowej zabytku, o zamiarze wyłączenia karty adresowej zabytku z gminnej ewidencji zabytków lub o wyłączeniu tej karty wójt (burmistrz, prezydent miasta) zawiadamia niezwłocznie właściciela lub posiadacza zabytku albo nieruchomości, która przestała być zabytkiem.
Zawiadomienie o zamiarze włączenia karty adresowej zabytku, o sporządzeniu nowej karty adresowej zabytku albo o zamiarze wyłączenia karty adresowej zabytku z gminnej ewidencji zabytków umieszcza się na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej do czasu zamieszczenia informacji odpowiednio o włączeniu karty adresowej zabytku, o włączeniu nowej karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków albo o wyłączeniu karty adresowej zabytku z gminnej ewidencji zabytków. Ponadto Prezydent Miasta (wójt, burmistrz) o zamiarze włączenia karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków, o sporządzeniu nowej karty adresowej zabytku albo o zamiarze wyłączenia karty adresowej zabytku z gminnej ewidencji zabytków zawiadamia właściciela lub posiadacza zabytku albo nieruchomości lub rzeczy ruchomej, która przestała być zabytkiem, na co najmniej 14 dni przed planowanym terminem włączenia karty adresowej zabytku do gminnej ewidencji zabytków albo wyłączenia tej karty z gminnej ewidencji zabytków.
Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. 2010 r. Nr 75, poz. 474) istotnie wzmacnia rangę gminnej ewidencji zabytków, poprzez między innymi obowiązek uzgadniania z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków projektów decyzji o ustaleniu o warunków zabudowy i zagospodarowania terenu (WZIZT) oraz projektów budowlanych dotyczących obiektów ujętych między innymi w gminnej ewidencji zabytków.
Gminna ewidencja zabytków miasta Nowy Sącz (GEZ) została przyjęta Zarządzeniem nr 177/2018 Prezydenta Miasta Nowego Sącza z dnia 4 kwietnia 2018 r. w sprawie założenia Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Nowego Sącza. Ewidencja ma charakter zbioru otwartego i podlega aktualizacji polegającej na wyłączeniu i włączeniu do niej obiektów lub obszarów. Aktualizacja ewidencji następować będzie zarządzeniem Prezydenta Miasta Nowego Sącza. Spis obiektów ujętych w GEZ przedstawia Załącznik nr 1 i 2 (stanowiska archeologiczne).
Na terenie miasta Nowy Sącz znajduje się 81 zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych (Załącznik nr 2) ujętych w gminnej ewidencji zabytków archeologicznych. Dwa stanowiska wpisane są do rejestru zabytków.
Poniżej, w Tabeli nr 5, przedstawiono wykaz obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków, których miasto Nowy Sącz jest właścicielem lub współwłaścicielem. Jest to 83 obiekty, w tym 6 obiektów wpisanych jest do rejestru zabytków. W miarę możliwości miasto jako właściciel tych zabytków jest ustawowo zobligowana do opieki nad nimi, utrzymywania w dobrym stanie technicznym, przeprowadzania remontów i bieżących konserwacji. Niezależnie od zapisów legislacyjnych gmina powinna dołożyć wszelkich starań, aby stan zabytków, jak i całej przestrzeni publicznej, wpływał pozytywnie na jakość życia mieszkańców, a turystów zachęcać do dłuższych pobytów.
Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023
76
Tabela nr 5. Obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków, których miasto Nowy Sącz jest właścicielem lub współwłaścicielem
LP. ADRES OBIEKT FORMA WŁASNOŚCI
1 relikty zamku
2 dawny „dom mieszczański”(obecnie
biblioteka publiczna)
wieczyste użytkowanie gminy na rzecz jednostki miejskiej
3 ratusz
4 ul. Batorego 74 budynek szkoły 5 ul. Batorego 76 budynek szkoły
6 posesja Jagiellońska 50 b dom modlitwy rodziny żydowskiej 7 przy ul. Jagiellońskiej
i Długosza
park miejski-planty
8 ul. Ogrodowa park strzelecki w granicach lokalizacji stanowi własność Miasta Nowy Sącz 9 przy ul. Rejtana kwatery z zabytkowymi nagrobkami na
cmentarzu komunalnym 10 przy skrzyżowaniu ulicy
Nawojowskiej i Grodzkiej
cmentarz choleryczny
11 Aleje Wolności Dom Kultury, tzw. Dom Bronisława Pierackiego, obecnie Miejski Ośrodek Kultury
12 Batorego 62 budynek, mur., pocz. XX w.
13 Batorego 68 budynek, mur., pocz. XX w.
14 Browarna kapliczka murowana 2 poł. XIX w.
15 Czarnieckiego 26 budynek, mur. 1936 r.
16 Długosza 2 budynek, Szkoła Podst., mur. 1897/1898 r.
17 Długosza 5 budynek, Liceum Ogólnokształcące im. J.
Długosza, mur. ok. 1888 r.
18 Długosza 17 budynek (d. bursa) mur., pocz. XX w.
19 Długosza 38 budynek, mur., XIX/XX w.
20 Długosza 44 budynek, mur., pocz. XX w.
21 Św. Ducha 608 kamienica mur. pocz. XX w. (obecnie szkoła tzw. Kolejówka)
22 Franciszkańska 7 kamienica, mur.
23 Franciszkańska 8 kamienica, mur., pocz. XX w.
24 Grodzka 2 budynek, mur., XIX/XX w.
25 Grodzka 43 budynek d. szkoły handlowej, mur., 1936 r.
26 Jagiellońska 8/Szwedzka 2 kamienica, mur. pocz. XX w.
27 Jagiellońska 21 kamienica, mur. pocz. XX w.
28 Jagiellońska 31 kamienica, mur.
29 Jagiellońska 32 szkoła, mur. XIX/XX w.
30 Jagiellońska 35 budynek (dworek), mur pocz. XX w.
(obecnie Mała Galeria).
31 Jagiellońska 37 budynek, mur. XIX w.
32 Jagiellońska 50A budynek, mur., 1938 r.
33 Jagiellońska 63 budynek szkoły nr 63, mur. pocz. XX w.
34 Jagiellońska 84 budynek, szkoła (d. koszary), mur. k. XIX w.
35 Kochanowskiego 9 budynek szkoły, mur. pocz. XX w.
36 Kochanowskiego 31 budynek, mur., pocz. XX w.
37 Krakowska 50 budynek (przedszkole), mur. l. 30-te XX w.
38 Kunegundy 9 kamienica, mur., pocz. XX w.
Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023
77
39 Lwowska 6 budynek nr 6, mur., XIX/XX w.
40 Lwowska 12 budynek nr 12, mur., XIX/XX w.
41 Lwowska 22 budynek nr 22 mur., 1. ćw. XX w. współwłasność Miasta NS 42 Lwowska 27 budynek nr 27, mur., 1. ćw.. XX w.
43 Lwowska 31 budynek nr 31, mur., pocz. XX w.
44 Lwowska 40/42 budynek nr 40/42, mur., pocz. XX w.
45 Lwowska 53 budynek nr 53, mur., pocz. XX w.
46 Lwowska nr 65, nr 67 budynek nr, mur., pocz. XX w.
47 Lwowska 74 budynek, mur., pocz. XX w. współwłasność Miasta NS 48 Lwowska kapliczka przy moście na rz. Kamienica,
mur. pocz. XX w.
49 Lwowska kapliczka oś. Barskie, kamienna 1920 r.
50 Lwowska obok nr 225 kapliczka, kamienna XIX/XX w.
51 Mickiewicza 10 kamienica nr 10, mur. pocz. XX w. współwłasność Miasta NS 52 Morawskiego budynek d. szkoły przemysłowej żeńskiej,
mur. pocz. XX w.
53 Narutowicza 6 kamienica, mur. pocz. XX w. współwłasność Miasta NS 54 Naściszowska 7 kamienica, mur. pocz. XX w. współwłasność Miasta NS 55 Ogrodowa obok nr 62 kapliczka, 1891 r.
56 Pijarska 17-17a kamienica, mur. współwłasność Miasta NS
57 Piotra Skargi 2 kamienica, mur. XIX/XX w. współwłasność Miasta NS 58 Piotra Skargi 8 kamienica, mur. XIX/XX w. współwłasność Miasta NS 59 Rynek 3 kamienica, mur. XIX/XX w.
60 Rynek 12 kamienica, mur. XIX/XX w. współwłasność Miasta NS 61 Rynek 21 kamienica, mur. XIX/XX w. (obecnie Pałac
Młodzieży).
62 Rynek kamienica, mur. XIX/XX w. współwłasność Miasta NS 63 Rynek 22 kamienica, mur. XIX w. współwłasność Miasta NS 64 Rynek 25 kamienica, mur. XIX/XX w.
65 Sikorskiego 8 budynek, mur., okres międzywojenny współwłasność Miasta NS 66 Sikorskiego 17 budynek, mur., okres międzywojenny współwłasność Miasta NS 67 Sobieskiego 1 i 1a budynek, mur. pocz. XX w. współwłasność Miasta NS 68 Sobieskiego 5 kamienica, mur. pocz. XX w. współwłasność Miasta NS 69 Sobieskiego 7 kamienica, mur. pocz. XX w. współwłasność Miasta NS 70 Sobieskiego 8 kamienica, mur. XIX/XX w. współwłasność Miasta NS 71 Sobieskiego 22 kamienica, mur. XIX/XX w. współwłasność Miasta NS 72 Śniadeckich 6 dom, mur. k. XIX w.
73 I Pułku Strzelców Podhalańskich 18
kamienica, mur. 1 poł. XX w.
74 Szwedzka 2 kamienica, mur. ok. 1910 r.
75 Szwedzka 5 kamienica, mur. k. XIX w. współwłasność Miasta NS 76 Towarowa kapliczka słupowa, mur. XIX/XX w.
77 Tarnowska kapliczka słupowa, Chrystus Frasobliwy, mur. 1848/1960 r.
78 Wąska 1 kamienica, mur. XIX/XX w. współwłasność Miasta NS 79 Wąsowiczów 7 kamienica, mur. XIX/XX w. współwłasność Miasta NS 80 Węgierska kapliczka słupowa, Chrystus Frasobliwy,
XIX/XX w.
81 Węgierska kapliczka słupowa, kamienna, XIX w.
82 Wolska (Jadwigi Wolskiej) kapliczka drewn., pocz. XX w.
83 Żeromskiego 16 budynek szkoły, mur. 1930 r., 1938 r.
Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023
78 5.6. Dziedzictwo niematerialne
Dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez wspólnotę, grupę lub jednostki. Jest to rodzaj dziedzictwa, które jest przekazywane z pokolenia na pokolenie i odtwarzane przez wspólnoty w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości. Dziedzictwo niematerialne obejmuje: tradycje i przekazy ustne, w tym język, jako narzędzie przekazu, spektakle i widowiska, zwyczaje, obyczaje i obchody świąteczne, wiedzę o wszechświecie i przyrodzie oraz związane z nią praktyki, także umiejętności związane z tradycyjnym rzemiosłem.
Nieprzebrane dziedzictwo niematerialne Nowego Sącza jest opisywane, badane i kultywowane od XIX w. – co ma związek z silnym ruchem regionalistycznym zainicjowanym w okresie niewoli narodowej. Jego głównym celem było „pielęgnowanie polskości poprzez wydobywanie tradycji danego regionu i na tych tradycjach uczenie historii ojczystej, doskonalenie języka poprzez różnego rodzaju piśmiennictwo regionalno-oświatowe, zbieracko-folklorystyczne, czy kronikarskie, kontynuowanie obyczajów i obrzędów polskich”.42 Regionalizm kładł nacisk na naukę mowy ojczystej, geografii, historii i folkloru w odniesieniu do regionu.
W latach 20. XX w. ukształtowała się w Polsce ideologia regionalistyczna, będąca wypadkową idei regionalizmu europejskiego i oryginalnej myśli polskiej. Według niej odrębności kulturowe regionów wyznaczał lud wiejski: jego gwara, strój i tradycje. Wieś inspirowana była do działania przez pisarzy i poetów ludowych, nauczycieli szkół powszechnych i ideologów ruchu ludowego. W 1919 r. powstało w Krakowie Małopolskie Towarzystwo Rolnicze z oddziałami okręgowymi, które szerzyło wiedzę rolniczą, organizowało wystawy i konkursy. Najniższą komórkę stanowiły koła gminne i wiejskie, w których od pocz. lat 30.
powstawały sekcje teatrów ludowych i zespołów folklorystycznych, które wzbogacały m.in. uroczystości patriotyczno-narodowe oraz dożynkowe organizowanie w miastach i wsiach.
Duży wpływ na rozwój regionalizmu w Polsce niepodległej wywarł I Zjazd Nauki Polskiej w 1920 r., w czasie którego zachęcano do prowadzenia badań naukowych na prowincji, opracowywania szkiców monograficznych oraz tworzenia systematycznego opisu polskiej kultury regionalnej.
W 1920 r. przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu powstał referat przemysłu ludowego, następnie – Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego z oddziałami regionalnymi, m.in. – Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego Małopolski i Śląska z siedzibą w Krakowie. Dzięki temu nastąpiło ożywienie przemysłu ludowego oraz rozwinięcie sieci dystrybucji i sprzedaży. Znaczna część wiejskich produktów (m.in. płótna lniane, sukno, wyroby garncarskie, koszykarskie, bednarskie, snycerskie, kowalskie, kuśnierskie), sprzedawana była z tzw. wolnej ręki na okolicznych jarmarkach.
Życiu codziennemu na wsi i w pracy na roli towarzyszyło wiele obrzędów i zwyczajów, gdzie dominowała pieśń i muzyka. Toteż działalność teatralna także obfitowała w czysto rodzimy repertuar folklorystyczny. Muzyka ludowa nabierała coraz większego znaczenia; na jej temat publikowali prace wybitni muzycy i kompozytorzy, jak Adolf Chybiński, Stanisław Mierczyński, czy Stanisław Kazuro. Wartość kultury ludowej, doceniona przez kompozytorów, stała się motywacją do opracowywania przez nich wskazówek dla ludzi zajmujących się utrwalaniem pieśni ludowych. W 1934 r. utworzono Centralne Archiwum Fonograficzne, którego celem było zbieranie i dokumentowanie dźwiękowe pieśni i muzyki ludowej wszystkich narodowości mieszkających w obrębie II Rzeczypospolitej. W paśmie Karpat znajdowało się wówczas województwo krakowskie, lwowskie i stanisławowskie, gdzie mieszkało kilkanaście grup etnograficznych – miały możliwość prezentowania swej kultury na różnych uroczystościach państwowych, konkursach i przeglądach. Z imprez masowych, wielki rozgłos i uznanie w skali kraju uzyskały organizowane w latach 1935-1938 „Święta Gór”
i „Zjazdy Górskie”.43
Imprezy te organizowane były przez Związek Ziem Górskich, powołany w 1936 r., by zaktywizować gospodarczo i kulturalnie całe Podkarpacie. Związek prowadził również działalność edytorską („Biuletyn
42 Gołębowski, B., Genealogia regionalizmu, w: Tygodnik Kulturalny, nr 46, 1969, s. 35
43 Kurzeja- Świątek M., Święta Gór (1935-1938) i ich rola w krzewieniu wiedzy o regionach, w: Małopolska, XV-2013, s. 129- 159
Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023
79
Związku Ziem Górskich”, potem „Wiadomości Ziem Górskich”). W 1938 r. w Nowym Sączu odbył się czwarty Zjazd Górski, któremu towarzyszyła konferencja, na której poruszono problemy dotyczące rozwoju Sądecczyzny. W trakcie zjazdu trwały pokazy gospodarcze, wystawy prac artystów ludowych, imprezy rekreacyjne i sportowe. W sali „Sokoła” odbyła się odprawa wójtów, sołtysów i sekretarzy gminnych z całego powiatu, zaś w Domu Pierackiego odbył się III Walny Zjazd Rady Naczelnej Związku Ziem Górskich, gdzie m.in. poruszona została sprawa pomocy finansowej dla Komitetu Badań Naukowych Ziem Górskich przy Polskiej Akademii Umiejętności. Z okazji zjazdu ukazał się przewodnik po Nowym Sączu oraz szereg pocztówek okolicznościowych wydanych przez Związek Górali Ziemi Sądeckiej, wprowadzono także na okres kilku dni specjalny datownik pocztowy.
W 1934 r. utworzono w Krakowie Małopolski Związek Teatrów i Chórów Ludowych. Na terenie wsi małopolskich działało wiele organizacji regionalnych, gospodarczych i katolickich, których zadaniem było m.in. szerzenie oświaty rolniczej, czytelnictwa i działalności kulturalnej. Były to m.in.: Towarzystwo Szkoły Ludowej, odziały Związku Strzeleckiego, Związek Młodzieży Wiejskiej „Znicz”, Akcja Katolicka.
Działający w Nowym Sączu Tadeusz Maczyński i skupiona wokół niego grupa animatorów życia kulturalnego, w latach 1929-1930 bez powodzenia starała się o utworzenie oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego. Dzięki wsparciu nowosądeckiego oddziału Towarzystwa Szkoły Ludowej związanego z Miejską Biblioteką im. Józefa Szujskiego, przy której w 1937 r. powstała Komisja Kulturalno-Oświatowa, w 1938 r. wydano pierwszy numer „Rocznika Sądeckiego”, dzięki wsparciu finansowemu władz miasta i powiatu oraz organizacji kulturalno-oświatowych Sądecczyzny (Rady Regionalnej Ziemi Sądeckiej oraz mającym w Nowym Sączu koła czy siedziby: Towarzystwu Szkoły Ludowej, Komitetowi Spiskiemu i Towarzystwu Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych). Drugi tom został wydany w 1949 r., trzeci – dopiero w 1956 r., w atmosferze odwilży popaździernikowej.
Naturalną przerwą w działaniach regionalistycznych była II wojna Światowa i pierwsze lata powojenne. Dopiero po 1956 r., kiedy modyfikacji uległa polityka kulturalna państwa, regionalizm się odrodził.
W 1955 r. powstał nowosądecki oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego. Podstawową jego formą organizacyjną stały się regionalne towarzystwa kultury. Najwięcej z nich – towarzystw miłośników regionów czy miejscowości, rozpoczęło działalność w latach 60. i 70., np. Małopolskie Centrum Kultury „Sokół”, które powstało w 1975 r.
Czasy współczesne zacierają różnice w codziennym życiu mieszkańców poszczególnych regionów. Ale w czasach globalizacji ludzie poszukują swojej tożsamości, swojego miejsca w przestrzeni kulturowej.
Wyrazem tych poszukiwań są licznie działające zespoły regionalne, muzyki ludowej, grupy śpiewacze, zespoły o charakterze obrzędowym, kontynuatorzy tradycyjnych rzemiosł ludowych, rzeźbiarze, wskrzesiciele malarstwa na szkle czy tradycyjnej plastyki obrzędowej. Prężnie rozwija się wiele form amatorskiej twórczości artystycznej mających proweniencję w tradycyjnej kulturze ludowej.
W nowym Sączu idee regionalistyczne kontynuowane są przez: Muzeum Okręgowe, Małopolskie Centrum Kultury „Sokół”, Sądecką Bibliotekę Publiczną im. Józefa Szujskiego, Miejski Ośrodek Kultury oraz stowarzyszenia upowszechniania kultury, jak np.: Stowarzyszenie Animatorów Kultury, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, Sądeckie Towarzystwo Muzyczne, Towarzystwo Przyjaciół Regionalnego Zespołu
„Lachy”, Stowarzyszenie Związek Sądeczan, Polskie Towarzystwo Historyczne, Regionalne Towarzystwo Pieśni i Tańca „Dolina Dunajca”, Klub Inteligencji Katolickiej, Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”, Stowarzyszenie Chóru „Scherzo”, Stowarzyszenie Chór im. Jana Pawła II, Stowarzyszenie Miłośników Zespołu Regionalnego „Sądeczoki”, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Związek Miłośników Muzyki, Stowarzyszenie Chóru Bazyliki św. Małgorzaty, Katolickie Towarzystwo Śpiewacze Chór Męski „Echo II” przy parafii św.
Kazimierza, Fundacja NOMINA ROSA Ogród Kultury Dawnej, Klub Przyjaciół Ziemi Sądeckiej, Stowarzyszenie na Rzecz Badań i Dokumentacji Kultury „A Posteriori” i inne.
Liderem na polu regionalizmu jest Małopolskie Centrum Kultury „Sokół”, które prowadzi działania skierowane na ochronę i rozwój istniejących zasobów kulturowych regionu. Ochronę poprzez dokumentację zanikających reliktów przeszłości i opracowanie spójnego systemu programów edukacyjnych, dotyczących
Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023
80
zarówno wiedzy o kulturze regionu, jak i podejmujących szczegółowe zagadnienia z zakresu doskonalenia warsztatowego jej twórców. Jego dalszy rozwój – poprzez szeroką promocję dokonań artystycznych, głównie w formie przeglądów, festiwali, konkursów. Promując osiągnięcia twórców współczesnej kultury ludowej, MCK stało się realizatorem szeregu imprez, stanowiących ważną pozycję wśród atrakcji oferowanych przez małopolską mapę kulturalno-turystyczną. Prowadzi też ożywioną działalność wydawniczą o tematyce regionalnej. Podmiotem zainteresowania MCK jest kultura oparta na relacji między współczesnością a dziedzictwem przeszłości, zrodzona z indywidualizmu regionalnego, poszanowania odrębności i tożsamości, a jednocześnie sprzyjająca integracji grup i narodów nowej cywilizacji europejskiej.
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego miasta – analiza SWOT
Analiza SWOT stanowi jedną z najpopularniejszych technik analitycznych, pozwalających na porządkowanie informacji oraz diagnozowanie sytuacji wspólnoty samorządowej w konkretnym aspekcie.
Stanowi użyteczną pomoc przy dokonywaniu oceny zasobów i otoczenia danej jednostki samorządu terytorialnego, ułatwia też identyfikację problemów i określenie priorytetów rozwoju. Jej nazwa to skrót od pierwszych liter angielskich słów, stanowiących jednocześnie pola przyporządkowania czynników mogących mieć wpływ na powodzenie planu strategicznego – silne strony, słabe strony, szanse i zagrożenia.
Czynniki rozwoju podzielić można – ze względu na ich pochodzenie – na wewnętrzne, na które społeczność lokalna ma wpływ (silne i słabe strony), oraz na czynniki zewnętrzne – umiejscowione w bliższym i dalszym otoczeniu jednostki (szanse i zagrożenia), na które społeczność lokalna nie ma bezpośredniego wpływu. Jednocześnie czynniki te można podzielić według kryterium charakteru wpływu na społeczność lokalną, dzięki czemu wyróżnić można czynniki: pozytywne, czyli atuty i szanse, oraz negatywne, czyli słabości i zagrożenia.
W Tabeli nr 6 zostały przedstawione silne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia dotyczące zasobu zabytkowego, warunków dla realizacji działań w zakresie inicjowania, wspierania, koordynowania badań i prac budowlanych w odniesieniu do nieruchomości zabytkowych, jak również upowszechniania i promowania dziedzictwa materialnego i niematerialnego dla rozwoju miasta Nowy Sącz, które w zakresie walorów i zasobów dziedzictwa kulturowego i tożsamości regionalnej posiada bardzo duży potencjał, co jest związane z wysokimi walorami krajobrazu kulturowego, bogatą historią, istnieniem wielu cennych obiektów reprezentujących różne kultury.
Tabela nr 6. Analiza SWOT
CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE MAJĄCE WPŁYW NA DZIEDZICTWO KULTUROWE W MIEŚCIE NOWY SĄCZ
SILNE STRONY SŁABE STRONY
• Zamek Królewski, który jest przykładem zabytku wysokiej rangi;
• zachowany w znacznym stopniu historyczny układ urbanistyczny miasta;
• wyjątkowa w skali kraju ekspozycja historycznego centrum, usytuowanego na wzniesieniu
podbudowanym zielonymi skarpami schodzącymi do rzek: Dunajca i Kamienicy;
• obszary o dużych wartościach kulturowych – tereny historycznych przedmieść skupione wokół ulic:
Lwowskiej, Jagiellońskiej Długosza oraz zespół Kolonii Kolejowej;
• stan zabezpieczenia niektórych obiektów zabytkowych, postępujący proces ich niszczenia;
• niewystarczające środki z budżetu miasta przeznaczane na ochronę zabytków;
• stosunkowo niewielka dbałość właścicieli o obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków;
• zły stan techniczny niektórych obiektów zabytkowych;
• brak wypracowanego produktu regionalnego;
• brak opracowanej uchwały w sprawie określającej zasady udzielania dotacji celowych na prace
Gminny program opieki nad zabytkami Miasta Nowy Sącz na lata 2020-2023
81
• struktura przestrzenna będąca wynikiem rozwoju miasta na zasadach ciągłości kulturowej,
• struktura przestrzenna będąca wynikiem rozwoju miasta na zasadach ciągłości kulturowej,