i gimnazjach (20022004)
Wprowadzenie
Reforma edukacji w Polsce spowodowa³a wprowadzenie od 2002 r. testów spraw-dzaj¹cych oraz oceniaj¹cych wiedzê i umiejêtnoci uczniów w szko³ach podsta-wowych i gimnazjach. Dziêki ocenie zewnêtrznej otrzymano materia³ badawczy o niespotykanej dotychczas w Polsce szczegó³owoci i porównywalnoci
odno-nie mo¿liwoci analizy wyników kszta³cenia uczniów1. Pierwsze opracowania (J. Bañski, M. Kowalski, P. leszyñski, 2002; J. Herczyñski, M. Herbst, 2002) ujaw-ni³y istotne zró¿nicowania regionalne, daj¹ce siê objaniæ przesz³oci¹ historyczn¹ poszczególnych obszarów i tradycjami cywilizacyjno-kulturowymi. Lepsze wy-niki oceny zewnêtrznej odnotowano w miastach i aglomeracjach oraz na obsza-rach wiejskich maj¹cych bardziej ugruntowane tradycje i rozwiniête wiêzi
spo-³eczne. Sporód uwarunkowañ wewn¹trzszkolnych zajmowano siê wp³ywem liczebnoci klas (M. Jakubowski, 2004). Wykazano tak¿e bardzo znacz¹cy wp³yw czynników zwi¹zanych z sytuacj¹ spo³ecznogospodarcz¹ oraz pozycj¹ maj¹t-kow¹ i spo³eczn¹ mieszkañców. Badania prowadzone w skali wewn¹trzmiej-skiej (P. leszyñski, 2004a) równie¿ potwierdzi³y wp³yw czynników zwi¹zanych ze rodowiskiem spo³ecznym ucznia.
Spotyka siê nieraz pogl¹d, ¿e odpowiedzialnoci¹ za wyniki kszta³cenia obar-czaæ nale¿y w zasadzie wy³¹cznie szko³ê. Nale¿y jednak bardzo wyranie pod-kreliæ, ¿e uwarunkowañ wyników edukacji nie mo¿na sprowadzaæ do jednej grupy czynników, np. zwi¹zanych wy³¹cznie z organizacj¹ i poziomem naucza-nia czy wysokoci¹ finansowanaucza-nia owiaty. Prof. B. Niemierko (2004a, s. 8) stwier-dza wrêcz, ¿e najwiêksz¹ herezj¹ egzaminacyjn¹, szerz¹c¹ siê na ca³ym bodaj
wiecie, jest przekonanie o pe³nej i wy³¹cznej odpowiedzialnoci szko³y za osi¹-gniêcia uczniów w egzaminach zewnêtrznych. Socjalizacja edukacyjna dziec-ka, polegaj¹ca na przekazaniu wiedzy i umiejêtnoci, jest zagadnieniem bardzo skomplikowanym i obejmuj¹cym niemal wszystkie sfery ¿ycia. Próbuj¹c
uogól-1 Przegl¹d badañ w literaturze wiatowej zob. m.in. M. Jakubowski 2004.
Przemys³aw leszyñski Sytuacja nowego egzaminu maturalnego ze szczególnym uwzglêdnieniem geografii
stek o zbli¿onych wartociach cechy) nastêpuje proporcjonalny wzrost war-toci cechy drugiej.
Opisana metoda jest bardziej przejrzysta od analizy korelacji, gdy¿ po-zwala unikn¹æ sytuacji, w której wystêpuj¹ bardzo skrajne wartoci zmien-nych, co w przypadku zbioru blisko 2,5 tys. jednostek jest nieuniknione i nie-co sztucznie zani¿a wspó³czynniki korelacji. Niewskazane jest tutaj tak¿e zmniejszanie liczby badanych jednostek np. poprzez agregacjê danych z gmin do powiatów (a tym bardziej do województw), gdy¿ otrzymuje siê zbiory zbyt heterogeniczne pod wzglêdem warunków spo³eczno-gospodarczych, a tym samym uchwycenie wspó³wystêpowañ i zale¿noci jest znacznie trud-niejsze lub wrêcz niemo¿liwe.
W badaniach wykorzystano nadto podstawowy podzia³ gmin ze wzglêdu na ich charakter administracyjny. Analizy regresji przeprowadzono dla gmin-powiatów grodzkich (66 jednostek), pozosta³ych gmin miejskich (241), gmin miejskowiejskich (576) oraz wiejskich (1595). Podzia³ taki zapewnia uwzglêd-nienie podstawowych zró¿nicowañ funkcjonalnoosadniczych.
Urednione wyniki oceny zewnêtrznej i si³a ich wspó³wystêpowañ
Podstawowe znaczenie dla wykazania wspó³zale¿noci i mo¿liwoci porównañ wyników edukacji z wskanikami charakteryzuj¹cymi cechy rodowiska
spo-³ecznego ma ustalenie powtarzalnoci wyników sprawdzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego w skali ca³ego kraju. Sformu³owany problem dotyczy to nie tylko ogólnego rozk³adu przestrzennego, ale przede wszystkim zwi¹z-ków statystycznych.
Tab. 1. Wyniki oceny zewnêtrznej w szko³ach podstawowych i gimnazjach w latach 2002
2004
ród³o: na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.
Egzamin gimnazjalny Sprawdzian
szóstoklasistów czêæ humanistyczna czêæ matematyczno-przyrodnicza Rok
liczba uczniów
(tys.)
rednia liczba punktów
liczba uczniów
(tys.)
rednia liczba punktów
liczba uczniów
(tys.)
rednia liczba punktów 2002 549,3 29,49 562,5 30,17 558,3 28,16 2003 540,9 28,61 551,2 31,83 548,7 25,75 2004 527,2 25,55 554,4 27,01 552,9 24,49
z jednego roku. Równoczenie nie by³y dostêpne szczegó³owe dane dotycz¹ce struktury spo³ecznoekonomicznej, znane na podstawie spisu powszechnego przeprowadzonego w czerwcu 2002 r., a wiêc zaraz po pierwszej ocenie zewnêtrz-nej szóstoklasistów i gimnazjalistów ostatnich klas. Wymienione powody sk³a-niaj¹ zatem do przeprowadzenia wnikliwszej analizy, wykorzystuj¹cej dane o ocenie zewnêtrznej uczniów z kilku ostatnich lat. G³ównym celem przedsta-wianych badañ jest bardziej szczegó³owe i jednoznaczne wykazanie uwarunko-wañ wynikaj¹cych z wp³ywu rodowiska spo³ecznego na wyniki edukacji.
W opracowaniu wykorzystano dane o wynikach sprawdzianu szóstoklasi-stów i egzaminu gimnazjalnego w trzyleciu 200220044. Nadto wykorzystano dane G³ównego Urzêdu Statystycznego dotycz¹ce struktury spo³ecznej
ludno-ci, a w szczególnoci wykszta³cenia i zatrudnienia znane na podstawie spisu powszechnego z 2002 r. Badania objê³y tak¿e strukturê wynagrodzeñ ludnoci, aktywnoæ polityczn¹ oraz poziom mobilnoci ludnoci. Wykorzystano nadto dane o sytuacji ekonomicznej gmin (np. dochody bud¿etowe), urednione z lat 20012003.
Na potrzeby analizy dane o wynikach oceny z trzech lat musia³y byæ ured-nione. Dokonano tego poprzez normalizacjê, za wyjciowe przyjmuj¹c wyniki z 2002 r. Poniewa¿ niemo¿liwe jest faktyczne ustalenie poziomu trudnoci te-stów w poszczególnych latach, uznano, ¿e najlepiej oddaje to rednia ogólnopol-ska i dane z lat 2003 i 2004 przemno¿ono przez odpowiednie ilorazy rednich do poziomu punktacji w roku 2002 r. Na przyk³ad rednie punkty w gminach ze sprawdzianu w 2004 r. przemno¿ono przez 1,1542, gdy¿ liczba ta stanowi iloraz 29,49 / 25,55, czyli rednich ogólnopolskich z lat 2002 i 2004 (tab. 1).
W analizie empirycznej do zbadania si³y wspó³wystêpowañ u¿yto metody korelacji i regresji, w tym zastosowano podzia³ zbiorów gmin na grupy decylo-we i semidecylodecylo-we. Polega³o to na tym, ¿e najpierw zbiór poszczególnych gmin uszeregowano od najni¿szej do najwy¿szej wartoci zmiennej wyjaniaj¹cej (np.
odsetka ludnoci z wykszta³ceniem wy¿szym), a nastêpnie dzielono na 10 (de-cyl) lub 20 (semide(de-cyl) równolicznych grup. Nastêpnie obliczano rednie aryt-metyczne zmiennej wyjaniaj¹cej i objanianej, po czym przeprowadzano analizê regresji. Wysokie wspó³czynniki dopasowania funkcji oznaczaj¹ silne wspó³wystêpowanie wyników oceny zewnêtrznej i cech rodowiskowych (spo³ecznych), gdy¿ wraz ze wzrostem wartoci jednej cechy w zbiorze gmin o bardzo podobnej sytuacji spo³eczno-gospodarczej (oko³o 125 lub 250
jedno-3 rozwiniête i uzupe³nione wyniki tych pierwotnych badañ, zosta³y opublikowane w lite-raturze krajowej (zob. P. leszyñski 2003a, 2003c, 2004a).
4 wykorzystano dane i czêæ analiz z opracowania autora wykonanego w 2004 roku dla Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu pt. Ekonomiczne uwarunkowania wyników spraw-dzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego przeprowadzonych w latach 2002-2004.
Opracowanie dostêpne pod adresem: http://www.menis.gov.pl/oswiata/archiwum/eksper-tyza.pdf.
Przemys³aw leszyñski Sytuacja nowego egzaminu maturalnego ze szczególnym uwzglêdnieniem geografii
Ryc. 2. rednie znormalizowane wyniki egzaminu gimnazjalnego w czêci humanistycznej w latach 20022004 w gminach
ród³o: opracowano na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.
0 50
26 100
27 28
150 200 km
29 30 31,5 37,9 punktu
0 50
23 150 100
27 200 km
25 29 31 34 43,2 punktu
Ryc. 3. rednie znormalizowane wyniki egzaminu gimnazjalnego w czêci matematyczno-przyrodniczej w latach 20022004 w gminach
ród³o: opracowano na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.
Podobieñstwo rozk³adu wyników wskazuje wyranie na ogólne uwarunko-wania rodowiskowe i regionalne, wykazane i sformu³owane wczeniej na pod-stawie wyników z jednego roku. Po pierwsze, o podzia³u na obszary zurbani-zowane-wiejskie opiera siê na znanym powszechnie lepszym wyposa¿eniu szkó³ i wykwalifikowanej kadrze nauczycielskiej z jednej strony, a statusie spo³ecz-nym mieszkañców, czyli rodziców z drugiej. W miastach, zw³aszcza du¿ych, mieszka wiêcej ludnoci z wykszta³ceniem wy¿szym, którzy na wykszta³cenie swoich dzieci k³ad¹ znacznie wiêkszy nacisk5. Trzecim pozytywnym elemen-tem jest otoczenie, które zw³aszcza w wymiarze kulturowym pozwala na bar-dziej spontaniczne i dog³êbniejsze korzystanie ze szkolnych i pozaszkolnych form edukacji. Jest to m.in. rozwój instytucji kultury (kina, teatry) oraz
oddzia-³ywanie dobrych wzorców s¹siedzkich.
Druga o podzia³ów wi¹¿e siê z tradycjami cywilizacyjno-kulturowymi, prze-sz³oci¹ historyczn¹ oraz pochodzeniem ludnoci. Najgorsze wyniki uzyskali uczniowie na terenach przy³¹czonych po II wojnie wiatowej do Polski (tzw. Zie-mie Zachodnie i Pó³nocne), na których mia³o Zie-miejsce osadnictwo z ró¿nych tere-nów przedwojennej Rzeczpospolitej. I odwrotnie, lepsze wyniki (poza miasta-mi) s¹ zwi¹zane z ludnoci¹ zasiedzia³¹, niepodlegaj¹c¹ intensywnym ruchom migracyjnym.
rednie wyniki sprawdzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego przedstawiono na ryc. 13. Analiza kartograficzna wyranie wskazuje, ¿e w przypadku urednienia wyników oceny zewnêtrznej zachowa³y siê ogólne zarysy zró¿nicowañ przestrzennych, obserwowanych w pierwszych testach w 2002 r. Obszary, na których rednie wyniki by³y najwy¿sze, to najwiêksze miasta i ich strefy podmiejskie, a tak¿e tereny po³udniowej i wschodniej Polski.
22,8
0 50 100 150 200 km
26 27 28 29 30 31 33,7 punktu
Ryc. 1. rednie znormalizowane wyniki sprawdzianu szóstoklasistów w latach 20022004 w gminach
ród³o: opracowano na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej.
5 Przyk³adowo, wed³ug badañ bud¿etów gospodarstw domowych GUS, relacja wydat-ków na cele owiatowe w ostatnich latach pomiêdzy gospodarstwami domowymi pracowni-ków i rolnipracowni-ków wynosi oko³o 2:1.
Przemys³aw leszyñski Sytuacja nowego egzaminu maturalnego ze szczególnym uwzglêdnieniem geografii
rodowiskowe uwarunkowania wyników oceny zewnêtrznej 1. Wielkoæ orodka osadniczego
We wczeniejszych badaniach (P. leszyñski, 2003a) wykazano, ¿e najlepsze wy-niki edukacji s¹ zwi¹zane z najwiêkszymi orodkami miejskimi, przy czym za-le¿noæ ta wystêpuje na wszystkich obszarach historycznokulturowych. W ni-niejszym badaniu postanowiono uszczegó³owiæ to zagadnienie. W tym celu poszczególne gminy miejskie uszeregowano pod wzglêdem liczby mieszkañ-ców. W pozosta³ych gminach miejsko-wiejskich i wiejskich obliczono natomiast przeciêtn¹ wielkoæ miejscowoci, wykorzystuj¹c dane GUS. W sumie w Polsce w 2002 r. istnia³o ponad 57 tys. miejscowoci, z czego 883 stanowi³y miasta (z formalnoadministracyjnego punktu widzenia jedyna miejscowoæ w gminie miejskiej). Gminy podzielono na 15 grup, o liczbie mieszkañców zawieraj¹cych siê w przedzia³ach [do125-250-500-1 2 4 8 16 32 64 000-128 000-256 000-512 000-1024 000 i wiêcej mieszkañców], czyli ¿e granice ka¿dej nastêpnej grupy by³y 2 razy wy¿sze od poprzedniej, a nastêpnie obliczono odpo-wiednie rednie arytmetyczne liczby mieszkañców i wyników oceny zewnêtrznej.
Wyniki analizy regresji przedstawiono na ryc. 5. Okazuje siê, ¿e istnieje wprost proporcjonalna, potêgowa wspó³zale¿noæ obu zmiennych o bardzo wysokim wspó³czynniku dopasowania (korelacji r2). Wartoæ wspó³czynnika wynios³a 0,962 dla sprawdzianu szóstoklasistów i 0,956 dla egzaminu gimnazjalnego Oznacza to empiryczne potwierdzenie istotnego zwi¹zku pomiêdzy wielkoci¹ miejsco-woci, a wynikami kszta³cenia uczniów. Co bardzo wa¿ne, zwi¹zek ten w posta-ci przebiegu krzywej obrazuj¹cej zale¿noæ jest bardzo p³ynny. Nie ma specjal-nie du¿ych skoków zmiany pomiêdzy proporcjonalnym zwiêkszespecjal-niem przeciêtnej liczby mieszkañców w miejscowoci wynikami oceny zewnêtrznej.
S = 1.69676721 r = 0.51605040
egzamin (cz. humanistyczna)
sprawdzian
22.1 24.2 26.3 28.4 30.5 32.6 34.7 22.1
24.7 26.0 27.2 28.5 29.7 31.0 32.3 26.5
24.7 26.0 27.2 28.5 29.7 31.0 32.3 24.3
egzamin (cz. human.) 23.6 25.3 27.1 28.9 30.6 32.4 34.222.7
24.3
6 Wspó³czynniki korelacji wyników sprawdzianu i egzaminów dla zbioru wszystkich gmin wynios³y: w 2002 r.: +0,364 (z czêci¹ humanistyczn¹) i +0,347 (z czêci¹ matematyczno-przy-rodnicz¹), w 2003 r. odpowiednio +0,270 i +0,184 oraz w 2004 r. +0,662 i +0,889.
Porównanie wyników sprawdzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjal-nego w grupach semidecylowych przedstawiono na ryc. 4. Charakterystyczne jest tu niezwykle wysokie dopasowanie krzywych do punktów wyra¿aj¹cych
rednie dla poszczególnych rodzajów ocen. Dodatkowe obliczenia w grupach gmin (miasta powiatowe, pozosta³e gminy miejskie, gminy miejsko-wiejskie i gminy wiejskie) da³y doæ zbli¿one rezultaty, w przypadku najwiêkszych miast o nieco mniejszych choæ nadal wysokich wspó³czynnikach dopasowania (na poziomie 0,8). Przeprowadzona analiza zatem jednoznacznie potwierdza wyso-kie wspó³wystêpowanie podobnych wyników oceny zewnêtrznej.
Wysokie podobieñstwo wyników sprawdzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego ma jeszcze jeden bardzo wa¿ny aspekt. Jednym z istotnych po-wodów powstania gimnazjów by³o bowiem przewiadczenie, ¿e bêd¹ one w stanie nadrobiæ zaleg³oci uczniów wyniesione ze szko³y podstawowej, a zwi¹-zane choæby z wp³ywem rodowiska lokalnego cechuj¹cego siê znacznymi dys-funkcjami (Reforma , 1998; K. Konarzewski, 2002; Gêsicki 2002). Okazuje siê jednak, ¿e wspó³wystêpowanie jest tu bardzo silne, co wiadczy o du¿ym wp³y-wie uwarunkowañ rodowiskowych i rodzinnych. Co wiêcej, dodatkowe obli-czenia wskazuj¹, ¿e ró¿nice te siê zmniejszaj¹6. Warto jednak podkreliæ co jest mo¿e najbardziej istotne, ¿e wród uwarunkowañ rodowiskowych dotyczy to wp³ywu nie tylko cech negatywnych, ale i pozytywnych.
Ryc. 4. Analiza regresji w grupach semidecylowych urednionych trzyletnich wyników spraw-dzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego. Dla porównania sporz¹dzono tak¿e wy-kres regresji dla wszystkich gmin, bez podzia³u na grupy (lewy górny róg)
ród³o: opracowano na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. Ryc. 5. Analiza regresji w grupach decylowych gmin pomiêdzy urednionymi wynikami oce-ny zewnêtrznej a liczb¹ mieszkañców przeciêtn¹ liczb¹ mieszkañców miejscowoci. Ze wzglê-dów graficznych na wykresie na osi x zastosowano logarytm dziesiêtny liczby ludnoci
ród³o: opracowano na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, liczba mieszkañców we-d³ug Banku Danych Regionalnych GUS.
sprawdzian szóstoklasistów egzamin gimnazjalny (rednia z obu czêci)
S = 0.34951771 r = 0.96188787
liczba mieszkanców osrodka (log10)
srednia liczba punktów 1.6 2.4 3.3 4.1 5.0 5.8 6.7
27.7
liczba mieszkanców osrodka (log10)
srednia liczba punktów 1.6 2.4 3.3 4.1 5.0 5.8 6.7
26.8
Przemys³aw leszyñski Sytuacja nowego egzaminu maturalnego ze szczególnym uwzglêdnieniem geografii
Równoczenie zaobserwowano ujemn¹ korelacjê w gminach wiejskich odnonie podatku rolnego, co nale¿y t³umaczyæ tym, ¿e zawa¿y³y tutaj gminy uzyskuj¹ce dochody z podatku pochodz¹cego od rolników dzier¿awi¹cych ziemie popege-erowskie.
Charakterystyczne jest te¿ pozytywne na ogó³ wspó³wystêpowanie dobrych wyników na obszarach o wysokim wskaniku podmiotów gospodarczych na 1 mieszkañca.
Tab. 2. Wspó³czynniki korelacji dochodów bud¿etów gmin i innych wskaników ekonomicz-nych ze redniorocznymi wynikami sprawdzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego Najwy¿szy poziom kszta³cenia w miastach i aglomeracjach wynika z dwóch
powodów. Po pierwsze, szko³y w miastach s¹ lepiej wyposa¿one, a ze wzglêdu na znaczn¹ pomoc finansow¹ samorz¹dów mog¹ zatrudniaæ wy¿ej kwalifiko-wan¹ i op³acan¹ kadrê nauczycielsk¹. Du¿a liczba uczniów pozwala
jednocze-nie na racjonalniejsze wykorzystanie rodków. Na wsi nawet przy podobnych zarobkach nauczycieli zniechêcaj¹ ogólnie gorsze warunki bytowe (oczywicie poza jakoci¹ rodowiska naturalnego), brak dostêpu do us³ug, kultury itd.
W konsekwencji to w miastach rozwijaj¹ siê najlepsze placówki owiatowe, sto-j¹ce na czele ró¿nych rankingów. Dodatkowo w miastach lepiej rozwija siê szkol-nictwo niepubliczne, charakteryzuj¹ce siê znacznie wy¿szymi rednimi z oceny zewnêtrznej, choæ ze wzglêdu na liczbê tych szkó³ (oko³o 0,4 tys. na 13 tys. wszyst-kich) ich udzia³ w koñcowych wartociach rednich gmin nie jest du¿y.
Po drugie, w miastach i aglomeracjach ludnoæ charakteryzuje siê ogólnie wy¿szym statusem spo³ecznym, a wiêc i rodzice kieruj¹ siê wiêksz¹ odpowie-dzialnoci¹ za rozwój edukacyjny dzieci. Wy¿szy status spo³eczny oznacza przede wszystkim wy¿sze wykszta³cenie, zarobki oraz ogóln¹ pozycjê zawodow¹ (wiê-cej na ten temat w podrozdziale 4.4).
2. Rozwój ekonomiczny
Rozwój ekonomiczny gminy ma niebagatelny wp³yw na sytuacjê owiaty, a w konsekwencji poziom edukacji i wyniki uczniów. Mo¿na tu wyró¿niæ dwa g³ówne aspekty. Po pierwsze, wy¿szy stan rozwoju oznacza wiêksze zasoby fi-nansowe gminy, których bud¿et opiera siê g³ównie na czêci dochodów podat-kowych od przedsiêbiorstw i osób fizycznych. Zasobnoæ finansowa gminy po-zwala na dodatkowe uzupe³nianie bud¿etu owiatowego, na który sk³ada siê subwencja ze rodków rozdzielanych centralnie przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu (subwencja owiatowa jest obliczana dla ka¿dej gminy na podstawie wskaników charakteryzuj¹cych m.in. jej zamo¿noæ, a w ten sposób gminy biedniejsze i wiejskie otrzymuj¹ wy¿sze rodki w przeliczeniu na 1 ucznia).
Poniewa¿ poziom finansowania zadañ owiatowych przez bud¿et centralny jest w powszechnym przekonaniu daleko niewystarczaj¹cy, dodatkowe rodki wy-gospodarowane przez gminê maj¹ tutaj bardzo du¿e znaczenie.
Po drugie, zasobniejsza gmina oznacza zasobniejszych mieszkañców, co zwy-kle ³¹czy siê równie¿ z wy¿szym wykszta³ceniem. Ogólnie, wy¿szy status spo³eczny rodziców zapewnia natomiast w du¿ym stopniu lepsze wyniki kszta³-cenia.
Analiza korelacji ujawnia doæ charakterystyczne wspó³wystêpowania (tab. 2).
W najwiêkszym stopniu pozytywnie skorelowane z wynikami oceny zewnêtrz-nej by³y wskaniki dochodów bud¿etów gmin na 1 mieszkañca w zakresie po-datków od osób fizycznych (PIT). Obserwowane wartoci wspó³czynnika kore-lacji wynosi³y tutaj zwykle powy¿ej +0,3. W mniejszym stopniu dodatnio skorelowane by³y podatki od osób prawnych (tylko w miastach powiatowych).
Egzamin Sprawdzian
czêæ humanistyczna czêæ matematyczno-przyrodnicza Cecha
OG P M MW W OG P M MW W OG P M MW W Dochody bud¿etów
gmin na 1 mieszkañca:
ogó³em 0,02 0,35 -0,04 -0,08 -0,01 0,01 0,13 -0,03 -0,04 -0,02 -0,04 0,25 -0,01 -0,09 -0,06 w³asne 0,07 0,34 0,04 0,12 0,02 0,05 0,30 0,10 0,13 -0,01 -0,05 0,22 0,06 -0,03 -0,07 z podatków od
osób fizycznych (PIT)
0,38 0,34 0,41 0,34 0,24 0,39 0,35 0,47 0,38 0,26 0,08 0,19 0,33 0,13 -0,01
z podatków od osób prawnych (CIT)
0,11 0,49 0,08 0,16 0,03 0,08 0,30 0,03 0,13 0,01 0,00 0,36 0,09 0,04 -0,04
z podatku rolnego
-0,31 0,14 -0,19 -0,30 -0,23 -0,30 0,18 0,02 -0,29 -0,23 -0,13 0,14 -0,05 -0,15 -0,13
Podmioty gospodarcze na 1000 mieszkañców
0,29 0,59 0,18 0,23 0,13 0,28 0,21 0,12 0,28 0,16 0,03 0,36 0,15 0,03 -0,04
Udzia³ podmiotów gospodarczych us³ug wy¿szego rzêdu
0,08 0,50 0,08 0,00 -0,12 0,02 0,11 -0,07 -0,16 -0,11 -0,11 0,20 -0,09 -0,22 -0,15
oznaczenia: OG gminy ogó³em, P miasta na prawach powiatu, M pozosta³e gminy miejskie, MW gminy miej-sko-wiejskie, W gminy wiejskie
ród³o: opracowano na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Banku Danych Regional-nych GUS.
Do zbadania uwarunkowañ wynikaj¹cych z rozwoju ekonomicznego wybra-no do szczegó³owej analizy 2 wskaniki: liczbê zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkañców oraz dochody w³asne bud¿etów gmin z podatku od osób fizycznych PIT przypadaj¹cych na 1 mieszkañca. Wyniki anali-zy regresji w grupach decylowych i semidecylowych przedstawiono na ryc. 6 i 7.
Przemys³aw leszyñski Sytuacja nowego egzaminu maturalnego ze szczególnym uwzglêdnieniem geografii
Ryc. 7. Analiza regresji w grupach decylowych i semidecylowych gmin dla przeciêtnych do-chodów w³asnych gmin z czêci podatku od osób fizycznych PIT (o pozioma) i urednionych trzyletnich wyników sprawdzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego (o pionowa)
ród³o: opracowano na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Banku Danych Regional-nych GUS.
S = 0.33749248 r = 0.56750525
miasta powiatowe
sprawdzian (punkty)
47.4 68.4 89.4 110.4 131.5 152.5 173.5 28.5
22.8 51.9 81.0 110.1 139.2 168.3 197.3 27.8
28.5 49.7 70.9 92.2 113.4 134.6 155.8 27.6
20.7 39.1 57.6 76.1 94.5 113.0 131.5 28.0
166.7 236.3 305.8 375.3 444.9 514.4 584.0 29.6
79.4 147.9 216.4 285.0 353.5 422.0 490.5 28.5
29.5 89.4 149.4 209.3 269.2 329.2 389.1 27.1
13.0 70.9 128.8 186.7 244.5 302.4 360.3 27.8
Przebieg krzywych we wszystkich kategoriach gmin jest wzrostowy, co ozna-cza pozytywne wspó³wystêpowanie wybranych wskaników z wy¿szymi wy-nikami oceny zewnêtrznej uczniów. Charakterystyczne jest, ¿e wy¿sze wspó³-czynniki dopasowania dotyczy³y mniejszych gmin. Natomiast w gminach miejskich równoczenie miastach powiatowych, wzrost natê¿enia wybranych wskaników odgrywa mniejsze znaczenie. Mo¿na siê domylaæ, ¿e w najwiêk-szych orodkach osadniczych dodatkowo nak³adaj¹ siê inne cechy spo³eczno-gospodarcze, które powoduj¹ ró¿nicowanie oddzia³ywañ ró¿nych czynników.
W przypadku wskanika podmiotów gospodarczych nieco ni¿sze wspó³czyn-niki dopasowania odnotowano w przypadku zbioru gmin wiejskich. W gmi-nach tych wród pierwszych kilkunastu semidecyli istnia³o bowiem bardzo du¿e zró¿nicowanie po³o¿enia wzglêdem siebie wskaników podmiotów gospodar-czych i wyników sprawdzianu szóstoklasistów. Wyrany, proporcjonalny wzrost
redniej wyników sprawdzianu nastêpowa³ dopiero w ostatnich kilku decylach gmin, jak wykaza³y dodatkowe badania znajduj¹cych siê w du¿ej czêci na obszarach podmiejskich du¿ych orodków osadniczych. Okazuje siê zatem, ¿e rozwój gospodarczy rozumiany jako przedsiêbiorczoæ jest pozytywn¹ cech¹ dla kszta³cenia przede wszystkim w odniesieniu do obszarów zurbanizowanych.
W rodowisku typowo wiejskim nie odgrywa to ju¿ tak du¿ego znaczenia.
Podobne wnioski mo¿na wysnuæ obserwuj¹c wartoci wspó³czynnika kore-lacji dla odsetka us³ug wy¿szego rzêdu (porednictwo finansowe, wyspecjalizo-wane us³ugi dla firm, edukacja, nauka itd.). Wysokie wartoci cechowa³y miasta powiatowe (+0,5 dla sprawdzianu szóstoklasistów), za to w przypadku obsza-rów pozamiejskich wartoci by³y nawet w niektórych przypadkach ujemne (0,22 dla egzaminu w czêci matematyczno-przyrodniczej).
Dodatnie korelaty, które tworz¹ wspó³czynniki okrelaj¹ce rozwój przed-siêbiorczoci, zdecydowanie w wiêkszym stopniu s¹ obserwowane w przy-padku najwiêkszych orodków miejskich i wymagaj¹ szczegó³owszego
obja-nienia. Generalnie, jeli przywo³aæ klasyczn¹ definicjê przedsiêbiorczoci, opieraj¹c¹ siê na ludzkiej aktywnoci oraz zdolnoci do poszukiwania sposo-bów (zw³aszcza nowych) realizacji pomys³ów i podejmowania ryzyka celem poprawy w³asnego losu, nietrudno jest to wyt³umaczyæ. Uzyskanie wiêkszych szans na utrzymanie b¹d zdobycie pozycji spo³ecznej wymaga wiedzy i umie-jêtnoci, st¹d troska spo³ecznoci i rodzin o kszta³cenie potomstwa. O ile przy tym w najwiêkszych miastach na wyniki edukacji mo¿e mieæ wp³yw struktura tych podmiotów (wykazano pozytywn¹ korelacjê z udzia³em us³ug wy¿szego rzêdu), to na obszarach wiejskich ma wiêksze znaczenie sam fakt istnienia przedsiêbiorczoci (w gminach miejskowiejskich zaobserwowano nawet nisk¹ ujemn¹ korelacjê z wynikami egzaminu w czêci matematycznoprzyrodni-czej).
Warto jednak pamiêtaæ, ¿e sam wskanik podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkañców jest najlepszy do okrelania przedsiêbiorczoci na obszarach zur-Ryc. 6. Analiza regresji w grupach decylowych i semidecylowych gmin pomiêdzy
przeciêtny-mi wartociaprzeciêtny-mi liczby podprzeciêtny-miotów gospodarczych na 1000 przeciêtny-mieszkañców (o pozioma) i ured-nionymi trzyletnimi wynikami sprawdzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego (o
pionowa)
ród³o: opracowano na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Banku Danych Regional-nych GUS.
Przemys³aw leszyñski Sytuacja nowego egzaminu maturalnego ze szczególnym uwzglêdnieniem geografii
oznaczenia jak w tabeli 2
ród³o: opracowano na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i Narodowego Spisu Po-wszechnego 2002.
Pierwsze za³o¿enie jest takie, ¿e jeli dany obszar charakteryzuje siê wysokim udzia³em ludnoci zamieszka³ej od urodzenia, mo¿na uznaæ go za nieatrakcyjny
Egzamin Sprawdzian
czêæ humanistyczna czêæ matematyczno-przyrodnicza Odsetek ludnoci
OG P M MW W OG P M MW W OG P M MW W zamieszka³ej od
urodzenia
0,01 -0,16 -0,29 0,14 0,18 0,03 0,04 -0,13 0,18 0,18 0,24 0,06 -0,09 0,32 0,31
przyby³ej do miejsca zamieszkania przed 1988 r.
-0,06 0,10 0,21 -0,17 -0,29 -0,07 -0,03 0,05 -0,26 -0,25 -0,25 -0,06 -0,01 -0,37 -0,32
przyby³ej do miejsca zamieszkania po 1988 r.
0,08 0,36 0,20 -0,02 0,07 0,05 -0,10 0,16 0,09 0,01 -0,10 0,06 0,19 -0,02 -0,15
przyby³ej do miejsca zamieszkania po 1988 r. i posiadaj¹cej obecnie wykszta³cenie wy¿sze
0,40 0,78 0,53 0,44 0,23 0,35 0,37 0,43 0,44 0,20 0,11 0,53 0,33 0,24 0,00
banizowanych. Na terenach rolniczych mo¿e byæ wysoka przedsiêbiorczoæ sen-su stricto nawet bez wysokiego wskanika podmiotów gospodarczych, gdy¿
g³ówn¹ jednostk¹ organizacyjn¹ s¹ gospodarstwa, które dla w³asnego dobra i korzyci rozwojowych nie maj¹ potrzeby rejestrowania dodatkowych bytów organizacyjnoprawnych. Choæ równoczenie wiêkszy udzia³ pozarolniczej
dzia-³alnoci gospodarczej na obszarach wiejskich w powszechnej opinii wyra¿a stan rozwoju tych obszarów (E. Pa³ka, 2004), to nie dotyczy to ca³ej funkcji rolniczej.
3. Pochodzenie ludnoci
Rozk³ad przestrzenny wyników oceny zewnêtrznej nawi¹zuje do granic histo-ryczno-kulturowych. Aby to empirycznie potwierdziæ, przebadano zwi¹zki pomiêdzy mobilnoci¹ przestrzenn¹ analizowan¹ w d³ugich okresach czasu (tab. 3).
Okazuje siê, ¿e s¹ to relacje bardzo skomplikowane. Po pierwsze, nie
Okazuje siê, ¿e s¹ to relacje bardzo skomplikowane. Po pierwsze, nie