Wstêp
Reforma owiaty wdra¿ana od 1999 r. wprowadzi³a zmiany programowe oraz nowe typy szkó³. Nowym rozwi¹zaniem w zakresie oceniania by³o wprowadze-nie wewn¹trzszkolnego oraz zewnêtrznego systemu oceniania.
Do aktów prawnych ustalaj¹cych nowe zasady oceniania nale¿¹:
Ustawa o systemie owiaty z dnia 7 wrzenia 1991 r. (DzU z 1996 r. Nr 67, poz.
329 z póniejszymi zmianami);
Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 wrzenia 2004 r.
w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s³uchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szko³ach publicznych (DzU Nr 199, poz. 2046 z póniejszymi zmianami DzU z 2006 Nr 164, poz.1154);
Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2001 r.
w sprawie standardów wymagañ bêd¹cych podstaw¹ przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (DzU Nr 92, poz. 1020) oraz rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 kwietnia 2003 r. zmieniaj¹ce rozpo-rz¹dzenie w sprawie standardów wymagañ bêd¹cych podstaw¹ przeprowa-dzania sprawdzianów i egzaminów (DzU Nr 90, poz. 846);
Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 lutego 2003 r.
w sprawie standardów wymagañ bêd¹cych podstaw¹ przeprowadzania eg-zaminu potwierdzaj¹cego kwalifikacje zawodowe (DzU Nr 49, poz. 411);
Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 padziernika 1999 r.
w sprawie wymagañ, jakimi powinni odpowiadaæ egzaminatorzy okrêgowych komisji egzaminacyjnych oraz warunków wpisywania i skrelania egzami-natorów z ewidencji egzamiegzami-natorów (DzU Nr 93, poz. 1071).
System i cele oceniania zewnêtrznego
Ró¿norodnoæ szkó³ bêd¹ca jedn¹ z wa¿niejszych wartoci reformy, wymog³a wprowadzenie wspólnego dla wszystkich punktu odniesienia, umo¿liwiaj¹cego porównywanie pracy szkó³ i osi¹gniêæ uczniów, czyli zewnêtrznego systemu
Bo¿ena Dobosik Wewn¹trzszkolny system oceniania a egzaminy zewnêtrzne
oceniania. W celu przygotowania i przeprowadzenia egzaminów zewnêtrznych powo³ana zosta³a CKE oraz osiem OKE. Podstaw¹ zewnêtrznego systemu oce-niania s¹ jednolite dla wszystkich uczniów wymagania zawarte w standardach wymagañ egzaminacyjnych, bêd¹ce uszczegó³owieniem znajduj¹cych siê w Podstawie programowej kszta³cenia ogólnego (2002) osi¹gniêæ, wymaganych od uczniów na koñcu danego etapu kszta³cenia. Wymagania zawarte w Stan-dardach wymagañ egzaminacyjnych s¹ jednopoziomowe.
System oceniania zewnêtrznego obejmuje:
sprawdzian w szóstej klasie szko³y podstawowej (obowi¹zkowy). Bada on ponadprzedmiotowe umiejêtnoci czytania, pisania, rozumowania, korzy-stania z informacji i wykorzystywania wiedzy w praktyce. Dodatkowym ele-mentem integruj¹cym zadania sprawdzianu jest jego motyw przewodni;
egzamin gimnazjalny w trzeciej klasie gimnazjum (obowi¹zkowy). Egzamin ten koñczy trzeci, obowi¹zkowy etap edukacji, po którym uczeñ dokona wy-boru dalszej drogi kszta³cenia. Sprawdza on umiejêtnoci w uk³adzie miê-dzyprzedmiotowym, uwzglêdniaj¹c powi¹zania miêdzy ró¿nymi dziedzina-mi wiedzy. Zdawany jest w dwóch czêciach: z zakresu przeddziedzina-miotów humanistycznych oraz matematyczno-przyrodniczych. Od 2009 r egzamin gimnazjalny poszerzony bêdzie o trzecia czêæ obejmuj¹c¹ wiadomoci i umie-jêtnoci z jêzyka obcego nowo¿ytnego;
egzamin maturalny przeprowadzany jest od sesji wiosennej w roku szkol-nym 2004/2005. Zast¹pi³ on egzamin dojrza³oci, czyli tzw. star¹ maturê. Eg-zamin maturalny nie jest obowi¹zkowy. Sk³ada siê z czêci ustnej ocenianej w szkole i pisemnej ocenianej przez zewnêtrznych egzaminatorów. Egzamin maturalny obejmuje nastêpuj¹ce przedmioty obowi¹zkowe:
w czêci ustnej jêzyk polski i jêzyk obcy nowo¿ytny oraz jêzyk mniejszoci narodowej dla absolwentów szkó³ (oddzia³ów) z nauczaniem danego jêzyka;
w czêci pisemnej jêzyk polski, jêzyk obcy nowo¿ytny i jeden z wybranych przedmiotów (np. geografiê).
Przedmioty obowi¹zkowe mog¹ byæ zdawane na poziomie podstawowym lub rozszerzonym. Zdaj¹cy ma równie¿ prawo przyst¹piæ do egzaminu z przedmiotów dodatkowych (max. trzech) zdawanego na poziomie rozsze-rzonym. Od 2009 r. przedmiotem obowi¹zkowym dla wszystkich maturzy-stów ma byæ równie¿ matematyka;
egzamin zawodowy, czyli potwierdzaj¹cy kwalifikacje zawodowe. Zast¹pi³ on dotychczasowy egzamin z nauki zawodu dla absolwentów ZSZ oraz eg-zamin z przygotowania zawodowego w technikach i szko³ach policealnych.
Przeprowadzany jest w dwóch etapach pisemnym i praktycznym. Po raz pierwszy przeprowadzony by³ w czerwcu 2004 r. dla absolwentów 2-letnich ZSZ. Natomiast w czerwcu 2006 r. odby³ siê pierwszy egzamin potwierdzaj¹-cy kwalifikacje zawodowe dla absolwentów techników i szkól policealnych.
Absolwent, który zda³ egzamin zawodowy otrzymuje dyplom potwierdzaj¹-cy kwalifikacje zawodowe.
Celami oceniania zewnêtrznego s¹:
okrelenie jednolitych wymagañ na koñcu ka¿dego etapu kszta³cenia umo¿-liwiaj¹cych porównywalnoæ wyników nauczania;
diagnozowanie osi¹gniêæ i braków edukacyjnych wszystkich uczniów;
ocena jakoci oddzia³ywañ edukacyjnych szko³y;
zapewnienie porównywalnoci wiadectw i dyplomów Cechy i cele oceniania wewn¹trzszkolnego
Rozporz¹dzenie MENiS w sprawie warunków i sposobów oceniania, klasyfiko-wania i promoklasyfiko-wania uczniów i s³uchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szko³ach publicznych z dnia 7 wrzenia 2004 r (DzU Nr poz. § 2) okrela, ¿e ocenianie osi¹gniêæ edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postêpów w opanowaniu przez ucznia wiadomoci i umiejêtnoci w stosunku do wymagañ edukacyjnych wynikaj¹cych z podsta-wy programowej, okrelonej w odrêbnych przepisach, i realizowanych w szkole programów nauczania, uwzglêdniaj¹cych tê podstawê W szkole ocenianiu pod-legaj¹ osi¹gniêcia edukacyjne ucznia i jego zachowanie.
Ocenianie wewn¹trzszkolne obejmuje1:
1) Formu³owanie przez nauczycieli wymagañ edukacyjnych niezbêdnych do uzyskania poszczególnych ródrocznych i rocznych (semestralnych) ocen kla-syfikacyjnych z obowi¹zkowych i dodatkowych zajêæ edukacyjnych.
2) Ustalanie kryteriów oceniania zachowania.
3) Ocenianie bie¿¹ce i ustalanie ródrocznych ocen klasyfikacyjnych z obowi¹z-kowych i dodatobowi¹z-kowych zajêæ edukacyjnych oraz ródrocznej oceny klasyfi-kacyjnej zachowania.
4) Przeprowadzanie egzaminów klasyfikacyjnych.
5) Ustalanie rocznych (semestralnych) ocen klasyfikacyjnych z obowi¹zkowych i dodatkowych zajêæ edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zacho-wania.
6) Ustalanie warunków i trybu uzyskania wy¿szych ni¿ przewidywane rocz-nych (semestralrocz-nych) ocen klasyfikacyjrocz-nych z obowi¹zkowych i dodatkowych zajêæ edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania.
7) Ustalanie warunków i sposobu przekazywania rodzicom (prawnym opieku-nom) informacji o postêpach i trudnociach ucznia w nauce.
G³ównymi celami tego oceniania s¹2:
1) Informowanie ucznia o poziomie jego osi¹gniêæ edukacyjnych i jego zacho-waniu oraz o postêpach w tym zakresie.
2) Udzielanie uczniowi pomocy w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju.
1 Rozporz¹dzenie MENiS w sprawie w sprawie warunków i sposobów oceniania z 7
wrze-nia 2004 (DzU Nr 199 poz.2046 s.1)
2 tam¿e s.1
Bo¿ena Dobosik Wewn¹trzszkolny system oceniania a egzaminy zewnêtrzne
3) Motywowanie ucznia do dalszych postêpów w nauce i zachowaniu.
4) Dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postêpach, trudnociach w nauce, zachowaniu oraz specjalnych uzdolnie-niach ucznia.
5) Umo¿liwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydak-tycznowychowawczej.
W ramach Wewn¹trzszkolnego Systemu Oceniania nauczyciele na pocz¹tku roku szkolnego informuj¹ uczniów oraz ich rodziców o:
wymaganiach edukacyjnych niezbêdnych do uzyskania ocen ródrocznych i rocznych (semestralnych);
sposobach sprawdzania osi¹gniêæ edukacyjnych uczniów;
warunkach i trybie uzyskania wy¿szej ni¿ przewidywana rocznej (semestral-nej) oceny klasyfikacyjnej z obowi¹zkowych i dodatkowych zajêæ edukacyj-nych;
warunkach i sposobie oraz kryteriach oceniania zachowania (wychowawca klasy).
Pierwszy cel oceniania wewn¹trzszkolnego, czyli informowanie uczniów o poziomie osi¹gniêæ edukacyjnych i postêpach w tym zakresie traktowany nie-kiedy przez nauczycieli po macoszemu. Dla czêci z nas ocenianie szkolne to ustalenie efektów uczenia siê ucznia. Wg K. Stró¿yñskiego3 ocenianie szkolne opiera siê na czterech kamieniach wêgielnych: CO, PO CO, KOMU i JAK zamie-rzamy zakomunikowaæ:
CO to ocena, czyli wynik uczenia siê ucznia oraz obowi¹zkowy komentarz jemu towarzysz¹cy (k³adzie na niego nacisk równie¿ B. Niemierko).
PO CO ocena wraz z komentarzem powinna informowaæ o poziomie osi¹-gniêæ oraz motywowaæ uczniów do dalszej pracy.
KOMU przede wszystkim uczniowi.
JAK w sposób zrozumia³y dla ucznia, tak aby wzbudzi³ pozytywn¹ moty-wacjê oraz w sposób u¿yteczny, aby wykorzysta³ podane informacje dla kiero-wania procesem dalszego uczenia siê. Wa¿ne jest aby oceniaæ osi¹gniêcia, a nie samego ucznia oraz informowaæ go o postêpach. Komunikowanie wyników te-stów, odpowiedzi ustnych i innych form sprawdzania rozpoczynaæ od informa-cji pozytywnych!
Porównanie najwa¿niejszych zasad oceniania wewn¹trzszkolnego i zewnêtrz-nego przedstawia tab. 1.
Do zadañ zreformowanej szko³y nale¿y zapewnienie uczniom miêdzy innymi4:
dochodzenia do rozumienia, a nie tylko do pamiêciowego opanowania prze-kazywanych treci;
rozwijanie zdolnoci dostrzegania ró¿nego rodzaju zwi¹zków i zale¿noci (przyczynowoskutkowych, funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych itp.);
rozwijanie zdolnoci mylenia analitycznego i syntetycznego;
przekazywanie wiadomoci przedmiotowych w sposób integralny, prowa-dz¹cy do lepszego rozumienia wiata, ludzi i siebie.
Dlatego nauczyciel ka¿dego przedmiotu oprócz doskonalenia szeregu umiejêt-noci przedmiotowych swoich uczniów powinien równie¿ rozwijaæ
umiejêtno-ci ponadprzedmiotowe. Zale¿eæ to bêdzie miêdzy innymi od pracy nauczyciela i jego umiejêtnoci. Sposób sprawdzania wiedzy i umiejêtnoci w ocenianiu ze-wnêtrznym powinien przekonaæ nauczycieli do stosowania aktywizuj¹cych metod i technik pracy z uczniami oraz doskonalenie sposobu oceniania wewn¹trz-szkolnego.
Niektórych z umiejêtnoci ponadprzedmiotowych nie mo¿na sprawdziæ na egzaminach zewnêtrznych np. skutecznego porozumiewania siê w ró¿nych sy-tuacjach, czy przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwi¹zywa-nia konfliktów i problemów spo³ecznych.
W ocenianiu szkolnym mo¿na mówiæ o ocenianiu dydaktycznym, czyli do-konywanym wy³¹cznie na podstawie wymagañ programowych oraz ocenianiu
3 Stró¿yñski K. , Podejcia do oceniania, www.wszpwn.com.pl
4 Podstawa programowa kszta³cenia ogólnego z 26 lutego 2002 r. (DzU Nr 51 poz.458 , za³. 4 s.1)
Tab. 1. Porównanie oceniania wewn¹trzszkolnego i zewnêtrznego
Lp. Zakres Ocenianie wewn¹trzszkolne Ocenianie zewnêtrzne 1. Kto ocenia Nauczyciel
Uczeñ (samoocena) Egzaminator Okrêgowej Komisji Egzaminacyjnej
2. Co jest oceniane
Oceniane s¹ wiadomoci i umiejêtnoci okrelone w wymaganiach edukacyjnych wynikaj¹cych z podstawy
programowej i programu nauczania Postêpy ucznia
Zachowanie
Oceniane s¹ umiejêtnoci i wiadomoci opisane w standardach wymagañ egzaminacyjnych mo¿liwe do sprawdzania na egzaminie pisemnym.
3. Kiedy siê ocenia
W ci¹gu ca³ego roku szkolnego, ca³ego procesu uczenia siê i nauczania
Podczas egzaminu (na zakoñczenie kolejnego etapu edukacyjnego).
4. Kto okrela wymagania
Nauczyciel na podstawie Podstawy programowej i programu
nauczania.
Minister w Standardach wymagañ egzaminacyjnych.
5.
W jaki sposób przedstawiane s¹ wyniki oceniania
Zgodnie z przyjêtym w danej szkole systemem oceniania (za pomoc¹ oceny szkolnej, punktowej, opisowej, innej), ale na
zakoñczenie roku wyra¿anej w szeciostopniowej skali ocen
W skali punktowej,
z odniesieniem do standardów wymagañ egzaminacyjnych.
6 Inne
Ocenianie porównywalne w grupie, klasie szkole
Imienne lub kodowane
Ocenianie porównywalne w skali kraju
Kodowane
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie obowi¹zuj¹cych przepisów prawa owiatowego
spo³eczno-wychowawczym, które uwzglêdnia wiele kryteriów. Mog¹ do nich nale¿eæ:
uzdolnienia ucznia;
zachowanie ucznia na lekcji;
poziom nauczania w danej szkole;
sytuacja rodzinna ucznia i jego warunki domowe;
zalecenia administracji szkolnej.
Wg B. Niemierki ocenianie spo³eczno wychowawcze wytwarza drugi uk³ad wymagañ egzaminacyjnych, obni¿ony w stosunku do uk³adu oficjalnego. Do-datkowe kryteria oceny dzia³aj¹ jak farmaceutyki: w ma³ych dawkach uzdra-wiaj¹, a w du¿ych niszcz¹ organizm (B. Niemierko, 2002, s. 221).
Standardy wymagañ egzaminacyjnych (SWE) i opis wymagañ egzaminacyjnych Standardy wymagañ egzaminacyjnych ustalono po to, aby zapewniæ te same wymagania w ca³ym kraju, niezale¿nie od tego, jaki program nauczania realizo-wa³a dana szko³a. Stanowi¹ one podstawê przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów na zakoñczenie poszczególnych etapów kszta³cenia. Powsta³y one jako uszczegó³owienie osi¹gniêæ zawartych w podstawie programowej. Standardy wymagañ egzaminacyjnych s¹ wiêc norm¹ wiedzy i umiejêtnoci wyznaczaj¹-cych zakres i stopieñ trudnoci zadañ egzaminacyjnych.
Standardy wymagañ egzaminacyjnych po gimnazjum zosta³y zapisane w dwóch obszarach: humanistycznym i matematyczno-przyrodniczym. W
czê-ci humanistycznej obejmuj¹ one wiedzê i umiejêtnoczê-ci z zakresu jêzyka polskie-go, historii, wiedzy o spo³eczeñstwie, sztuki, a w czêci matematyczno-przyrod-niczej z biologii, chemii, fizyki, geografii oraz matematyki.
W czêci matematyczno-przyrodniczej standardy zosta³y uporz¹dkowane w czterech obszarach5:
1) Umiejêtne stosowanie terminów, pojêæ i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbêdnych w praktyce ¿yciowej i dalszym kszta³ceniu.
2) Wyszukiwanie i stosowanie informacji.
3) Wskazywanie i opisywanie faktów, zwi¹zków i zale¿noci, w szczególnoci przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych.
4) Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejêtnoci do rozwi¹zywania proble-mów.
Standardy wymagañ bêd¹ce podstaw¹ przeprowadzenia egzaminu maturalne-go z geografii zosta³y uporz¹dkowane w trzech obszarach.6
I. Wiadomoci i rozumienie
Zdaj¹cy zna fakty, rozumie i stosuje pojêcia, zale¿noci, prawid³owoci i teorie oraz przedstawia, wyjania i ocenia zdarzenia, zjawiska i procesy (przyrodnicze, spo³eczno-ekonomiczne, kulturowe i polityczne)
II. Korzystanie z informacji
Zdaj¹cy wykorzystuje i przetwarza informacje III. Tworzenie informacji
Zdaj¹cy charakteryzuje, ocenia i rozwi¹zuje problemy w ró¿nych skalach prze-strzennych i czasowych.
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego i kszta³cenia ogólnego w poszczególnych typach szkó³ (2002) zak³ada w liceum ogólnokszta³c¹cym, liceum profilowanym i technikum kszta³cenie w zakresie podstawowym, nato-miast w liceum ogólnokszta³c¹cym przewiduje dla wybranych przedmiotów w tym geografii dodatkowo kszta³cenie w zakresie rozszerzonym. Dlatego wymagania egzaminacyjne dla poziomu rozszerzonego obejmuj¹ równie¿ wia-domoci i umiejêtnoci z poziomu podstawowego. Jak wzrastaj¹ wymagania od zdaj¹cych geografiê na poziomie rozszerzonym ilustruje zapis standardu II KORZYSTANIE Z INFORMACJI (tab. 2).
Tab. 2. Standard II wymagañ egzaminacyjnych z geografii
5 Rozporz¹dzenie MEN z 10 sierpnia 2001r (DzU Nr 92, poz.1020)
6 Rozporz¹dzenie MENiS z 10 kwietnia 2003 r (DzU Nr90, poz.846)
POZIOM PODSTAWOWY POZIOM ROZSZERZONY 1) odczytuje, selekcjonuje, porównuje,
interpretuje, grupuje informacje wed³ug okrelonych kryteriów,
2) wskazuje mo¿liwoci zastosowania informacji geograficznych w celu rozwi¹zywania zadañ praktycznych, 3) przedstawia zjawiska, procesy i zale¿noci
na przyk³adzie wskazanego obszaru, korzystaj¹c z podanych róde³ informacji geograficznych
jak na poziomie podstawowym oraz:
1) pozyskuje informacje geograficzne:
a) planuje tok postêpowania okrelaj¹cego sposób pozyskania informacji,
b) ocenia wiarygodnoæ i przydatnoæ informacji z ró¿nych róde³,
c) klasyfikuje informacje,
d) prognozuje na podstawie informacji, e) abstrahuje w oparciu o informacje, f) przetwarza informacje,
2) uogólnia treci geograficzne,
3) okrela relacje miêdzy sferami Ziemi, ich zale¿noci od czynników zewnêtrznych i wewnêtrznych.
ród³o: Rozporz¹dzenie MENiS z dnia 10 kwietnia 2003 r. (DzU Nr 90, poz.846)
Uszczegó³owiony zakres treci oraz rodzaje informacji wykorzystywanych lub tworzonych w ramach danego standardu zawarty jest w opisie wymagañ egzaminacyjnych zamieszczonym w Informatorze maturalnym geografia 2005 (2003)Je¿eli geografia jest dla zdaj¹cego egzamin maturalny jednym z przed-miotów obowi¹zkowych, mo¿e byæ zdawana na poziomie podstawowym lub rozszerzonym. Gdy jest przedmiotem dodatkowym, wówczas zdawana jest na poziomie rozszerzonym.
Bo¿ena Dobosik Wewn¹trzszkolny system oceniania a egzaminy zewnêtrzne
Zdawanie egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym wymaga od zdaj¹cego rozwi¹zania zadañ otwartych i zamkniêtych z jednego arkusza egza-minacyjnego. Zadania te w du¿ej czêci oparte s¹ o barwn¹ mapê szczegó³ow¹ oraz inne materia³y ród³owe np. mapê przegl¹dow¹, tekst, tabelê statystyczn¹ czy wykres.
Egzamin na poziomie rozszerzonym sk³ada siê z dwóch czêci:
czêæ pierwsza polega na rozwi¹zaniu zestawu zadañ z poziomu podstawowego;
czêæ druga polega na rozwi¹zaniu zadañ otwartych i zamkniêtych na pod-stawie ró¿norodnych materia³ów ród³owych, z uwzglêdnieniem ró¿nych skal przestrzennych.
Relacje miêdzy Podstaw¹ programow¹ a Standardami wymagañ egzaminacyjnych Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kszta³cenia ogólne-go w poszczególnych typach szkó³ (2002) jest elementem spajaj¹cym system edukacji w aspekcie programowym i podstawowym dokumentem reguluj¹cym pracê merytoryczn¹ nauczyciela. Zgodnie z ni¹ nadrzêdnym celem pracy edu-kacyjnej ka¿dego nauczyciela jest d¹¿enie do wszechstronnego rozwoju ucznia.
Konieczna jest harmonijna realizacja zadañ w zakresie nauczania, kszta³cenia umiejêtnoci i wychowania. Zadania te tworz¹ wzajemnie uzupe³niaj¹ce siê i równowa¿ne wymiary pracy ka¿dego nauczyciela.7. Wyznacza ona zadania szkole w zakresie nauczania, wychowania oraz kszta³cenia umiejêtnoci w celu wykorzystania zdobytej wiedzy we wspó³czesnym wiecie, czyli umiejêtnoci ponadprzedmiotowych. Te ostatnie okrelane s¹ czêsto jako umiejêtnoci klu-czowe lub uniwersalne, bo s¹ niezbêdne do skutecznego uczenia, w pracy zawo-dowej, czy ¿yciu spo³ecznym. Nale¿¹ do nich:
1) Planowanie, organizowanie i ocenianie w³asnej nauki, przyjmowania za ni¹ odpowiedzialnoci.
2) Skuteczne porozumiewania siê w ró¿nych sytuacjach, prezentacja w³asnego punktu widzenia i uwzglêdnianie pogl¹dów innych ludzi, poprawne pos³ugi-wanie siê jêzykiem ojczystym, przygotowypos³ugi-wanie do publicznych wyst¹pieñ.
3) Efektywne wspó³dzia³anie w zespole, budowanie wiêzi miêdzyludzkich, podejmowanie indywidualnych i grupowych decyzji, skuteczne dzia³anie na gruncie zachowania obowi¹zuj¹cych norm.
4) Rozwi¹zywanie problemów w twórczy sposób.
5) Poszukiwanie, porz¹dkowanie i wykorzystywanie informacji z ró¿nych
róde³, efektywne pos³ugiwanie siê technologiami informacyjnymi i komuni-kacyjnymi.
6) Odnoszenie do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenie potrzebnych
do-wiadczeñ i nawyków.
7) Rozwijanie sprawnoci umys³owych oraz osobistych zainteresowañ.
8) Przyswajanie sobie metod i technik negocjacyjnego rozwi¹zywania konflik-tów i problemów spo³ecznych.
Podstawa programowa (2002, 2003) ka¿dego przedmiotu lub cie¿ki edukacyj-nej zawiera:
cele edukacyjne, które powinni osi¹gn¹æ uczniowie w zakresie wiadomoci, umiejêtnoci i postaw;
zadania szko³y, czyli jej obowi¹zki w zakresie tworzenia uczniom warunków do osi¹gniêcia celów edukacyjnych;
treci, czyli materia³ kszta³cenia potrzebny do realizacji celów edukacyjnych;
osi¹gniêcia uczniów, czyli cele tak przedstawione, ¿e umo¿liwiaj¹ wartocio-wanie poziomu ich osi¹gniêcia.
Podstawa programowa jest punktem wyjcia do:
konstrukcji nowych programów
weryfikacji ju¿ istniej¹cych programów (ka¿dy program musi spe³niaæ zapi-sy podstawy programowej)
konstrukcji standardów wymagañ egzaminacyjnych, poprzez uszczegó³owie-nie opisów osi¹gniêæ w nich zawartych.
SWE a wymagania edukacyjne i planowanie wynikowe na zajêciach eduka-cyjnych z geografii
Wzajemne zwi¹zki miêdzy Podstaw¹ programow¹, SWE, wymaganiami edu-kacyjnymi i egzaminacyjnymi przedstawiono na ryc. 1.
Podstawa programowa
Programy nauczania Standardy wymagañ egzaminacyjnych
Wymagania edukacyjne
Formu³owane przez nauczyciela Obowi¹zuj¹ wszystkich uczniów
Wymagania egzaminacyjne Zawarte w informatorach gimnazjalnym i maturalnym Obowi¹zuj¹ zdaj¹cych egzamin
gimnazjalny i pisemn¹ maturê
Planowanie wynikowe
Planowanie metodyczne
7 Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kszta³cenia ogólnego w po-szczególnych typach szkó³ z dn. 6 listopada 2003 r. (DzU Nr 210, poz.2041)
Ryc. 1. Zwi¹zki miêdzy dokumentami oceniania wewn¹trzszkolnego i zewnêtrznego
ród³o: Opracowanie w³asne.
Bo¿ena Dobosik Wewn¹trzszkolny system oceniania a egzaminy zewnêtrzne
Z Podstawy programowej (2002, 2003) wyprowadzone s¹ zarówno formowa-ne przez nauczyciela wymagania edukacyjformowa-ne, jak i wymagania egzaminacyjformowa-ne.
Wymagania edukacyjne to hierarchiczny wykaz niezbêdnych osi¹gniêæ uczniów, powi¹zany ze skal¹ stopni szkolnych. Obejmuj¹ one oczekiwane zmia-ny w uczniach z punktu widzenia nauczyciela. Te same zmiazmia-ny opisane z punk-tu widzenia ucznia s¹ osi¹gniêciami szkolnymi. Spe³nione wymaganie eduka-cyjne jest osi¹gniêciem. Wskazane jest, aby w wymaganiach edukacyjnych nauczyciel uwzglêdnia³ równie¿ wymagania egzaminacyjne!
Tworz¹c wymagania edukacyjne nauczyciel rozszerza i precyzuje ogólniko-we zapisy z Podstawy programoogólniko-wej i programu nauczania uwzglêdniaj¹c przy tym specyfikê procesu kszta³cenia w danej klasie, zasoby szko³y itp. Aby móc wyprowadzaæ z wymagañ edukacyjnych stopnie szkolne wyodrêbnia siê w nich przynajmniej dwa poziomy wymagañ podstawowe i ponadpodstawowe.
Kryteria wymagañ na poziom podstawowy (B. Niemierko, 2001, s. 127):
³atwoæ opanowania danego elementu (przystêpnoæ);
wiadomoci i umiejêtnoci mo¿liwe do opanowania przez wszystkich uczniów w klasie;
wartoæ kszta³c¹ca, polegaj¹ca na mo¿liwoci przeniesienia wewnêtrznej struk-tury elementu treci na inne elementy treci uczenia siê i dzia³alnoci pozasz-kolnej ucznia;
niezawodnoæ tj. pewnoæ naukowa, trwa³oæ w kulturze i skutecznoæ
dzia-³ania zwi¹zanego z danym elementem;
niezbêdnoæ wewn¹trzprzedmiotowa, wynikaj¹ca z powi¹zañ elementu z innymi elementami danego zakresu treci wybranego przedmiotu nauczania;
niezbêdnoæ miêdzyprzedmiotowa, wynikaj¹ca z powi¹zañ elementu z
tre-ci¹ nauczania innych przedmiotów szkolnych, kompetencjami kluczowymi i analiz¹ kontekstow¹ danego elementu;
u¿ytecznoæ w obecnej i przysz³ej dzia³alnoci pozaszkolnej ucznia.
Kryteria wymagañ na poziom ponadpodstawowy (B. Niemierko, 2001, s. 132):
treci umiarkowanie przystêpne lub trudne do opanowania;
z³o¿one i mniej typowe;
w pewnym stopniu hipotetyczne;
przydatne, ale nie niezbêdne na danym etapie kszta³cenia;
trudno przewidywalnym zastosowaniu lub nie wykazuj¹ce bezporedniej u¿ytecznoci w pozaszkolnej dzia³alnoci uczniów;
Wszystkie zapisane w podstawie programowej przewidywane osi¹gniêcia uczniów powinny zostaæ uwzglêdnione na poziomie wymagañ podstawowych.
Oczywicie stopieñ ich osi¹gniêcia przez uczniów spe³niaj¹cych wymagania na poziomie ponadpodstawowym bêdzie wy¿szy.
Z wymagañ edukacyjnych i egzaminacyjnych nauczyciele powinni tworzyæ plany wynikowe, czyli uporz¹dkowany wykaz zamierzonych efektów kszta³-cenia, które s¹ nadrzêdne wobec rodków realizacji, takich jak materia³ naucza-nia, pomoce dydaktyczne, metoda pracy, itp. Plan wynikowy zawiera zopera-cjonalizowane cele kszta³cenia, czyli przewiduje przede wszystkim osi¹gniêcia uczniów. Jest on indywidualnym dokumentem nauczycielskim, podrzêdnym wzglêdem przedmiotowego systemu oceniania (wspólnego dla grupy nauczy-cieli). Jednoczenie plan wynikowy uwzglêdnia specyfikê danej klasy szkolnej oraz mo¿liwoci i preferencje dydaktyczne nauczyciela. Nastawiony jest zgod-nie z nazw¹ na wynik, czyli nabycie przez uczniów okrelonej wiedzy i umie-jêtnoci (J. Ochenduszko, 2005, s. 66).
Wymagania w planie wynikowym s¹ zró¿nicowane, tak jak zró¿nicowane s¹ uzdolnienia i potrzeby uczniów. Plan wynikowy jest podstaw¹ wszelkich
dzia-³añ zwi¹zanych z ocenianiem. Powinien byæ wykorzystywany m.in. przy two-rzeniu testów nauczycielskich czy ustnym odpytywaniu uczniów.
Z planowania wynikowego nale¿y wyprowadzaæ planowanie metodyczne, czyli planowanie dotycz¹ce pojedynczej lub cyklu lekcji. Obejmuje ono m.in. cele zajêæ edukacyjnych przedstawione w sposób operacyjny, dobór rodków dydak-tycznych oraz form i metod prowadzenia zajêæ.
Nauka zarówno w gimnazjum jak i szkole ponadgimnazjalnej nie mo¿e byæ jednak sprowadzona do uczenia tylko pod egzamin, a wyniki egzaminu zewnêtrz-nego nie powinny byæ g³ównym wskanikiem pracy nauczyciela! Wg Podstawy programowej (2002) celem kszta³cenia jest nie tylko opanowanie przez uczniów wiedzy, ale równie¿ lepsze zrozumienie otaczaj¹cej rzeczywistoci oraz wszech-stronne przygotowanie ich do ¿ycia. To dalsze ¿ycie naszych uczniów oka¿e siê
Nauka zarówno w gimnazjum jak i szkole ponadgimnazjalnej nie mo¿e byæ jednak sprowadzona do uczenia tylko pod egzamin, a wyniki egzaminu zewnêtrz-nego nie powinny byæ g³ównym wskanikiem pracy nauczyciela! Wg Podstawy programowej (2002) celem kszta³cenia jest nie tylko opanowanie przez uczniów wiedzy, ale równie¿ lepsze zrozumienie otaczaj¹cej rzeczywistoci oraz wszech-stronne przygotowanie ich do ¿ycia. To dalsze ¿ycie naszych uczniów oka¿e siê