Poselstwo do Rzymu zakoñczy³o siê pe³nym sukcesem. Papie¿ zareagowa³ bardzo energicznie. Izjas³aw i Gertruda otrzymali uprzejmy list papieski, deklaruj¹cy poparcie, a Boles³aw II – pismo zalecaj¹ce udzielenie pomocy Izjas³awowi i zwrócenie mu zabranych pieniêdzy.
Do Izjas³awów Grzegorz VII pisa³:
Grzegorz, biskup [Rzymu], s³uga s³ug Bo¿ych, Dymitrowi, królowi Rusi, i królowej, jego ma³¿once [œle]
pozdrowienie i apostolskie b³ogos³awieñstwo.
Syn Wasz, zawitawszy w progi Stolicy Apostolskiej, przyby³ do Nas i po oddaniu nale¿nej czci œwiêtemu Piotrowi, ksiêciu aposto³ów, pokornie prosz¹c, oznajmi³ Nam, ¿e pragn¹³by przyj¹æ z Naszych r¹k w³adzê królewsk¹ [regnum]
jako dar œwiêtego Piotra. Zapewnia³ te¿ gorliwie, ¿e jego proœba uzyska Wasz¹ zgodê i przyzwolenie, jeœli tylko spotka siê z ¿yczliwoœci¹ i poparciem Stolicy Apostolskiej. W koñcu, bior¹c pod uwagê ju¿ to Wasz¹ zgodê, ju¿ to pobo¿noœæ b³agalnika, przychyliliœmy siê do jego próœb, zw³aszcza ¿e wydawa³y siê Nam zgodne z prawem, i przekazaliœmy mu w imieniu œwiêtego Piotra stery Waszego królestwa [regni vestri gubernacula]. Uczyniliœmy to dla mi³oœci [bliŸniego]
i z tym pragnieniem, aby œwiêty Piotr, przez wstawiennictwo u Boga, strzeg³ Was, Waszego królestwa i wszelkich waszych dóbr, i aby sprawi³, i¿byœcie do koñca Waszego ¿ycia w³adali tym królestwem z ca³ym pokojem, w szacunku i s³awie, a tak¿e, aby uzyska³ dla Was wieczn¹ chwa³ê u Najwy¿szego Króla, gdy dobiegnie koñca czas [Waszej ziemskiej] s³u¿by. Niech wie równie¿ Wasza Dostojna £askawoœæ, ¿e w ka¿dej chwili gotowi jesteœmy Jej pomóc;
ilekroæ w jakiejœ s³usznej sprawie, bêd¹c w potrzebie poprosi o poparcie [Stolicê Apostolsk¹], bez w¹tpienia Jej proœby szybko zostan¹ spe³nione.
Chc¹c, abyœcie te sprawy i wiele innych, które nie zosta³y poruszone w liœcie, mocniej wziêli sobie do serca, wys³aliœmy naszych pos³ów, z których jeden jest Waszym znajomym i wiernym przyjacielem. Oni objaœni¹ Wam starannie to, co znajduje siê w liœcie, a to, co w mniejszym stopniu zosta³o uwzglêdnione, dopowiedz¹ w³asnymi s³owami. Przez szacunek dla œwiêtego Piotra, którego s¹ wys³annikami, b¹dŸcie dla nich ³askawi i ¿yczliwi, a cokolwiek wam powiedz¹, wys³uchajcie cierpliwie z uwagi na Nas i uwierzcie w to bez wahania. Gdyby w imieniu Stolicy
Apostolskiej chcieli jakieœ sprawy zbadaæ i rozporz¹dziæ nimi, nie pozwólcie, aby przeszkodzi³a im czyjaœ z³a wola, lecz raczej wspierajcie ich, otaczaj¹c szczer¹ mi³oœci¹.
Niech Bóg Wszechmocny oœwieci Wasze umys³y i sprawi, abyœcie z doczesnej szczêœliwoœci zostali przeniesieni do wiecznej chwa³y.
Dan w Rzymie [17 kwietnia 1075 r.]16 Do Boles³awa papie¿ napisa³ m.in. tak:
We wszystkim nale¿y kierowaæ siê mi³osierdziem, którego Wy nie okazaliœcie (niechêtnie o tym wspominam), zagarniaj¹c pieni¹dze króla Rusi. Dlatego ubolewaj¹c nad Waszym postêpkiem, bardzo Was prosimy i napominamy, abyœcie przez mi³oœæ do Boga i do œw. Piotra zadbali, i¿by zwrócono mu [tj. Izias³awowi – T. M.] wszystko, co zosta³o zagrabione czy to przez Was, czy to przez Waszych ludzi. Wiemy bowiem dobrze, ¿e nie mo¿na mieæ nawet cienia nadziei na to, by ci, którzy bezprawnie przyw³aszczaj¹ sobie cudze dobra, weszli do Królestwa Chrystusa i Boga, jeœli nie skorzystaj¹ z mo¿liwoœci zadoœæuczynienia i nie naprawi¹ wyrz¹dzonej krzywdy. Domagamy siê, abyœcie to wype³nili, bo mamy nad Wami takie samo mi³osierdzie, o jakim mówiliœmy i pragniemy zbawienia Waszej duszy.
Dan w Rzymie [20 kwietnia] 1075 r.17
W miêdzyczasie powróci³o z niczym (dla Izjas³awów, lecz z pieniêdzmi dla Henryka) poselstwo z Kijowa.
Niebawem te¿ Henryk najecha³ na Saksoniê, a upojony zwyciêstwem przyst¹pi³ do rozprawy z papie¿em.
Doprowadzi³o to do znanych powszechnie wydarzeñ: ekskomuniki króla w lutym 1076 roku, wznowienia
16MPH, t. 1, s. 371. Cyt. za: Ego Gertruda, 158-159 (t³. D. Dacka).
17MPH, t. 1, s. 368. Cyt. za: Ego Gertruda, 160 (t³. D. Dacka).
powstania w Saksonii i wrzenia przeciwko królowi w ca³ych Niemczech, oraz upokorzenia w Canossie na Bo¿e Narodzenie tego¿ roku. Dok³adnie w tym samym czasie, gdy Henryk IV w pokutnym worze ko³ata³ do bram zamku margrabiny toskañskiej, Matyldy, u której Grzegorz VII spêdza³ Bo¿e Narodzenie, Boles³aw II z woli papie¿a zosta³ koronowany w GnieŸnie na króla Polski. NajpóŸniej wczesn¹ wiosn¹ 1077 roku Izajs³awowie zjawili siê w Krakowie ponownie18; tym razem Boles³aw nie zwleka³. Ju¿ 15 lipca tego roku Izjas³aw zasiad³ ponownie na tronie w Kijowie. Nied³ugo nacieszy³ siê odzyskan¹ ojcowizn¹; 3 paŸdziernika nastêpnego roku zgin¹³ w czasie kolejnej bratobójczej wojny. „Ojcze, Ojcze mój! Co¿eœ po¿y³ bez utrapieñ na œwiecie tym, tak wiele przykroœci doznawszy od ludzi i od braci swoich?” – mia³ zawo³aæ Jarope³k-Piotr, id¹c za zw³okami swego ojca19.
W modlitewniku Gertrudy brak jest tekstów bezpoœrednio zwi¹zanych ze œmierci¹ mê¿a. Zwraca siê jednak uwagê na brak jednej sk³adki w miejscu, w którym – wed³ug wspomnianej, najbardziej prawdopodobnej – chronologii modlitw móg³ byæ ten fakt odnotowany. Zaraz po tym nastêpuj¹ modlitwy za zmar³ych, pisane jednak ju¿ z pewnego dystansu czasowego20:
18Niektórzy historycy przypuszczaj¹, ¿e Izjas³awowie mogli uczestniczyæ w królewskiej koronacji Boles³awa w GnieŸnie. Wi¹¿e siê to ze spraw¹ napisu na paliuszu z XI w. Zob. na ten temat: Ego Gertruda, 96.
19PowieϾ minionych lat, 156-157.
20Modl. XLVIII; Liber precum, nr [39]: [...] et quorum anniversarius obitus vel tricesimus hodierna die celebratur, vel quorum memoria in hoc seculo oblita est, et animabus omnium fidelium defunctorum, libera eas ab omni ira, et indignatione tua, ab aeterna dampnacione, et de principibus tenebrarum ac locis paenarum, et perduc eas ad gaudia paradisi: Domine Deus noster.
... i których rocznica œmierci lub trzydziesty dzieñ w dniu dzisiejszym jest obchodzony,
lub których wspomnienie w tym czasie jest zaniedbane, i dusze wszystkich wiernych zmar³ych:
Wybaw ich od wszelkiego gniewu i oburzenia Twojego,
od wiecznego potêpienia i od ksi¹¿¹t ciemnoœci, a tak¿e od miejsca kar, i doprowadŸ do radoœci raju – Panie, Bo¿e nasz.