ROZDZIAŁ I Przesłanki internacjonalizacji przedsiębiorstw
1.4. Znaczenie internacjonalizacji
1.4.1. Rola przedsiębiorstw międzynarodowych
Przedsiębiorstwa międzynarodowe sq podmiotami o ogromnej sile oddziaływania na państwa i innych uczestników stosunków międzynarodowych. Pełniq one ważnq rolę wobec państw, a także całego środowiska międzynarodowego. Można wskazać istotne funkcje przedsiębiorstw międzynarodowych w stosunku do gospodarki świa towej, ale także wobec państw, z których pochodzq, jak i tych, w których prowadzq działalność. Przedsiębiorstwa międzynarodowe mogq oddziaływać w sposób bardzo korzystny, ale także można wskazać negatywne efekty ich funkcjonowania45.
Realizujqc ekspansję, przedsiębiorstwa międzynarodowe dokonujq przemieszcze nia zasobów i zdolności wytwórczych, pobudzajq wzrost i efektywność gospodarczq, przyczyniajq się do restrukturyzacji sektorów i przedsiębiorstw, aktywizujq konku rencję i lokalnq przedsiębiorczość, umacniajq międzynarodowe powiqzania i współ zależności ekonomiczne46. Z punktu widzenia państw goszczqcych najważniejszym bezpośrednim skutkiem wejścia zagranicznego przedsiębiorstwa na dany rynekjest transfer kapitału i technologii, które mogq przyczynić się do poprawy sytuacji gospo darczej i pozycji państwa na arenie międzynarodowej. Napływ kapitału, szczegól
nie w przypadku inwestycji typu greenfield, może spowodować wzrost zatrudnienia
w kraju przyjmujqcym. Z kolei wzrost zatrudnienia powinien nieść ze sobq wzrost płac oraz popytu wewnętrznego i w konsekwencji doprowadzić do ogólnego pobu dzenia działalności produkcyjnej w kraju.
Niezwykle istotny jest też transfer technologii i wiedzy dokonywany przez przed siębiorstwa międzynarodowe. Wchodzqc na przykład w powiqzania kooperacyjne z firmami kraju przyjmujqcego, przedsiębiorstwa te dostarczajq nie tylko środki
fi-45 A. Żorska, Efekty zagranicznych inwestycji bezpośrednich w gospodarkach krajów goszczących,,Master of Business Administra-tion', 2006 , nr 5 (82). •
46 Korporacje międzynarodowe w Polsce. Wyzwania w dobie globalizacji i regionalizacji, pod red. A Żorskiej, Difin, Warszawa 2002, s. 34.
1.4 Znaczenie internacjonalizacji
nansowe, ale także technologię, wysoko wykwalifikowaną kadrę menedżerską, wie dzę i zdobyte doświadczenie.
Wśród pozytywnych gospodarczych funkcji przedsiębiorstw międzynarodowych należy także wskazać na fakt, że inwestorzy zagraniczni znacznie chętniej niż krajo wi rozwijają działalność w regionach o trudnych warunkach, tzn. słabej infrastruk turze i wysokiej stopie bezrobocia. Zwykle jest to efekt stosowanego przez państwa systemu zachęt dla inwestorów w postaci wakacji podatkowych czy specjalnych stref ekonomicznych.
Kolejną istotną dla kraju goszczącego korzyścią wynikającą z ekspansji przedsię biorstw zagranicznych jest poprawa jakości zarządzania, dokonywana przez zmiany stylu oraz wprowadzanie nowoczesnych technik i procedur. Relatywnie łatwa ich identyfikacja przez przedsiębiorstwa kraju przyjmującego prowadzi do upowszech nienia nowatorskich rozwiązań, stając się ważnym elementem podnoszącym zdol ność konkurencyjną gospodarki kraju goszczącego.
Internacjonalizacja przedsiębiorstw jest istotna nie tylko ze względu na uzupeł nienie deficytu kapitału inwestycyjnego gospodarki kraju przyjmującego, ale również ze względu na możliwość wyrównania stanu bilansu płatniczego47. Napływ kapitału zagranicznego zapisywany jest na rachunku obrotów kapitałowych po stronie przy chodów, ponadto w dłuższym okresie może przyczynić się do poprawy stanu bilansu płatniczego poprzez zwiększenie eksportu towarów.
Wśród pozytywnych skutków działalności przedsiębiorstw międzynarodowych można także wskazać na wzrost jakości dóbr i usług krajowych w związku ze zwięk szoną konkurencją ze strony podmiotów zagranicznych.
Podsumowując, wypada stwierdzić, że jeśli przedsiębiorstwa międzynarodowe pochodzą z krajów o wyższym poziomie rozwoju i oprócz kapitału wnoszą również technologię i wiedzę, mogą stać się stymulatorem procesu rozwojowego i przyczy nić się do podniesienia konkurencyjności gospodarki kraju goszczącego na rynkach światowych.
Oprócz pozytywnych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstw międzynaro dowych można również podać potencjalne efekty negatywne. Wśród efektów ne gatywnych wskazuje się przede wszystkim na zwiększenie konkurencji wobec słab szych przedsiębiorstw krajowych i groźbę ich wyeliminowania z rynku. Działalność przedsiębiorstw międzynarodowych może także prowadzić do uzależnienia gospo darek krajowych od obcego kapitału, a w konsekwencji do przejmowania kontroli nad branżami. Dalej wymienia się możliwy niekorzystny wpływ działalności przed siębiorstw międzynarodowych na bilans płatniczy danego państwa w przypadku
47 Szerzej na ten temat: W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Dom Organizatora TNOiK, Toruń 2004, s. 359-360.
transferu zysków, opłat za prawa autorskie, licencje, a także z uwagi na zwiększony import dokonywany przez inwestorów w postaci sprzętu, narzędzi czy półproduktów. Negatywnym aspektem funkcjonowania przedsiębiorstw międzynarodowych może być pogłębianie nierównomierności rozwoju regionów kraju przyjmującego, w wy niku koncentracji inwestycji w wielkich aglomeracjach i ośrodkach przemysłowych oraz w branżach najlepiej rozwiniętych i gwarantujących szybki zysk. Nie należy też zapominać o pogorszeniu stanu środowiska naturalnego w wyniku przenoszenia .brudnych technologii’ do krajów o zmniejszonych wymaganiach w zakresie ochro ny środowiska. Pozytywne i negatywne skutki działania przedsiębiorstw międzynaro dowych dla kraju goszczącego przedstawia tab. 1.6.
Tab. 1.6. Pozytywne i negatywne skutki działania przedsiębiorstw międzynarodowych dla kraju goszczącego
Skutki p ozytyw ne Skutki n e g atyw n e
• wypełnienie luki niedoboru kapitałowego, • transfer nowoczesnych technologii, wiedzy
i umiejętności z zakresu organizacji i zarządzania
• otwieranie kanałów dystrybucyjnych w skali międzynarodowej
• tworzenie nowych miejsc pracy, sprzyjanie podnoszeniu kwalifikacji kadry
• łagodzenie deficytu rachunku bieżącego bilansu płatniczego
• pobudzenie działalności producentów krajowych, podniesienie jakości wyrobów w wyniku zwiększenia konkurencji na rynku lokalnym
• przejmowanie kontroli nad niektórymi branżami przez zwiększenie konkurencji, której firmy lokalne nie są w stanie sprostać
• ograniczenie zdolności rozwojowej miejscowych firm poprzez osłabienie ich pozycji na rynku
• ryzyko nieuczciwej konkurencji • przejmowanie miejscowych
przedsiębiorstw w celu przejęcia ich rynku lub ich likwidacji
• wzrost bezrobocia w wyniku wprowadzania kapitałochłonnych technologii i wypierania z rynku miejscowych firm
• zmniejszenie wpływów budżetowych przez transfer zysków czy opłaty licencyjne, • pogłębianie nierównomierności rozwoju
regionów
• pogarszanie stanu środowiska . naturalnego w wyniku wprowadzania .brudnych technologii’
Źródło: A. Jarczewska-Romaniuk, Przedsiębiorstwo międzynarodowe..., s. 202.
1.4 Znaczenie internacjonalizacji
1.4.2. Rola przedsiębiorstw międzynarodowych
w gospodarce kraju macierzystego
Przedsiębiorstwa międzynarodowe przynoszą wiele korzyści takie krajom, z których się wywodzą. Z pewnością mają one pozytywny wpływ na bilans płatniczy państwa eksportującego kapitał, z tytułu napływów w postaci transferowanych zysków czy opłat od praw autorskich i licencji oraz poprzez eksport towarów z kraju pochodze nia do obsługiwanych rynków zagranicznych (tab. 1.7.).
Ekspansja przedsiębiorstw na rynki zagraniczne przyczynia się także do poprawy konkurencyjności firm krajowych i pozyskania rynków zbytu dla towarów krajowych, a co za tym idzie - do umocnienia pozycji danej gospodarki w systemie światowym.
Działalność przedsiębiorstw międzynarodowych może być również rozpatrywa na w kategoriach oddziaływania negatywnego. Podejmowanie przez przedsiębior stwa działalności zagranicznej, szczególnie aliansów kapitałowych oraz inwestycji bezpośrednich, wiąże się z możliwością utraty miejsc pracy w kraju macierzystym na rzecz kraju przyjmującego. Ponadto zwraca się uwagę na niekorzystny wpływ działalności za granicą na bilans płatniczy. Oprócz odpływu kapitału możliwa jest sytuacja, w której państwo wysyłające będzie musiało importować towary, których produkcję przeniesiono za granicę. Należy też zwrócić uwagę na problem .nieod
płatnego' udostępnienia technologii i know-how, które dokonuje się wraz z podję
ciem działalności przedsiębiorstwa za granicą. Tym samym kraj goszczący otrzy
muje technologię czy też know-how, które finansował kraj wysyłający np. w formie
dotacji na prace badawczo-rozwojowe.
Tab. 1.7. Pozytywne i negatywne skutki działania przedsiębiorstw międzynarodowych dla kraju macierzystego
Skutki pozytywne Skutki negatywne
• rozszerzenie rynków działania • poprawa pozycji konkurencyjnej
własnych firm i całej gospodarki • zwiększenie wpływów do budżetu
państwa
• poprawa bilansu płatniczego w wyniku m.in. transferu zysków do kraju macierzystego oraz zwiększenia eksportu
• utrata kontroli państwa nad działalnością własnych przedsiębiorstw
• w związku z ekspansją nie powstają nowe miejsca pracy w kraju macierzystym • możliwe zachwianie równowagi bilansu
płatniczego
Źródło: A. Jarczewska-Romaniuk, Przedsiębiorstwo międzynarodowe..., s. 202.