W Polsce pod koniec XX i w pierwszych latach XXI w. systematycznie wzrasta-ła liczba obiektów agroturystycznych. Potwierdzają to zarówno dane GUS, In-stytutu Turystyki w Warszawie, ośrodków doradztwa rolniczego, jak i
materia-spodarczej, jeśli liczba wynajmowanych pokoi nie przekracza 5; uproszczono formalności związane z rozpoczęciem i prowadzeniem działalności agroturystycznej), jednak eksperci nie są jednoznaczni w ocenie uwarunkowań prawnych z zakresu agroturystyki (por. Drzewiecki 2002, Raciborski 2003, Kozak 2006). Zazwyczaj wśród zalet funkcjonujących uregulowań wymienia się: stworzenie zachęty do podjęcia działalności pozarolniczej (świadczenie usług agroturystycznych) przez rolników oraz zminimalizowanie obciążeń fiskalnych i organizacyjnych przy prowadzeniu gospodarstwa agrotu-rystycznego. Natomiast wśród mankamentów akcentuje się: ograniczanie rozmiaru działalności i rodzaju świadczonych usług, nieprzestrzeganie zasad konkurencji (gospodarstwa agroturystyczne funkcjonujące na obszarach wiejskich są uprzywilejowane w stosunku do tych położonych w gra-nicach administracyjnych miast np. w zakresie pozyskiwania unijnych środków finansowych na rozwój działalności) oraz niejednoznaczny i niejasny sposób formułowania przepisów. Niezależnie od liczby wynajmowanych pokoi do obowiązków osoby prowadzącej gospodarstwo agroturystyczne należy zgłoszenie agrogospodarstwa do ewidencji innych obiektów świadczących usługi hotelarskie prowadzonej przez wójta (burmistrza lub prezydenta). Gospodarstwo musi znaleźć się w ewiden-cji jednostki administracyjnej, w której jest zlokalizowane. Ponadto gospodarstwa agroturystyczne muszą przestrzegać wymagań sanitarnych, przeciwpożarowych oraz innych (są one określone od-rębnymi przepisami).
8 Ocenę popytu na usługi agroturystyczne w Polsce zawierają m.in. prace Agroturystyka i usługi towa-rzyszące (2005), Balińskiej (2002), Drzewieckiego (2002), Zarębskiego (2006).
ły udostępniane przez organizacje agroturystyczne. Niestety nie jest możliwe przedstawienie wszechstronnej i rzetelnej oceny rozwoju bazy agroturystycznej w ujęciu dynamicznym, gdyż nie ma porównywalnych danych. Żadna instytucja nie prowadziła pełnej ewidencji obiektów agroturystycznych. Dopiero od 2004 r.
rolnicy będący właścicielami gospodarstw agroturystycznych zobowiązani są do rejestracji swojej działalności w urzędzie gminy9. Gospodarstwo agroturystyczne wpisywane jest do ewidencji innych obiektów, w których świadczone są usługi hotelarskie. Jednak nadal informacje statystyczne dotyczące agroturystyki są nie-pełne. Zdarza się, że dane gminne są nieaktualne ze względu na opieszałe wypeł-nianie obowiązków administracyjnych przez niektórych właścicieli gospodarstw agroturystycznych (gospodarstwo działa, ale nie jest wpisane do ewidencji; brak informacji o rezygnacji ze świadczenia usług agroturystycznych). Trzeba też pa-miętać, że część obiektów określających się mianem gospodarstw agroturystycz-nych z agroturystyką ma niewiele wspólnego, np. nie są to czynne gospodarstwa rolne, zbyt duża skala działalności turystycznej itp.10 Zdając sobie sprawę z tych
„niedoskonałości”, w artykule wykorzystano materiały z kilku źródeł – dane udo-stępniane przez GUS, Instytut Turystyki w Warszawie, Polską Federację Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne” oraz informacje zebrane ze stron interneto-wych gospodarstw agroturystycznych i organizacji agroturystycznych.
W latach 2000–2007, według Instytutu Turystyki w Warszawie, odnotowano blisko 52-procentowy wzrost obiektów agroturystycznych i niemal 70-procen-towy wzrost oferowanych w nich miejsc noclegowych (tab. 1). Równocześnie zwiększała się średnia liczba miejsc noclegowych w kwaterach agroturystycznych – z 9 w 2000 r. do 10 w 2009 r. Informacje podawane przez GUS wydają się za-niżone, lecz mimo to potwierdzają przedstawione tendencje w rozwoju polskiej bazy agroturystycznej. W latach 2002–2009, według statystyki publicznej, liczba gospodarstw agroturystycznych wzrosła z 4,8 tys. do 5,5 tys. (o 14,6%). Przybyło też miejsc noclegowych – w 2002 r. oferowano agroturystom 53,2 tys. miejsc, a siedem lat później ponad 57 tys. (wzrost o 7,3%). Zazwyczaj gospodarstwo dysponowało 10 miejscami noclegowymi znajdującymi się w 5 pokojach.
Rozmieszczenie gospodarstw agroturystycznych jest w Polsce bardzo nierów-nomierne. Największą bazą agroturystyczną dysponują województwa: małopolskie i podkarpackie (ryc. 1). Niezmiennie, od lat 90. XX w., niewielka liczba obiektów agroturystycznych funkcjonuje w województwach: opolskim, łódzkim i lubuskim.
Na rozmieszczenie gospodarstw wpływa wiele czynników. Z pewnością do najważniejszych należy zaliczyć: występowanie unikatowych walorów przyrodni-czych (w tym szczególnie najbardziej popularnych prawnych form ochrony przy-rody – parków narodowych i krajobrazowych11) i atrakcji turystycznych o
cha-9 Stało się to na mocy ustawy z dnia 29.08.1997 r. o usługach turystycznych z późniejszymi zmianami (Dz.U. z 2004 r. nr 223, poz. 2268) oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19.08.2004 r.
w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie (Dz.U. 2006 r. nr 22 poz. 169).
10 Niski stopień kontroli, atrakcyjne przepisy podatkowe powodują, że niektórzy właściciele obiektów turystycznych zlokalizowanych na obszarach wiejskich „podszywają się” pod agroturystykę.
11 Warto przytoczyć opinię Ramotowskiej (2006), która w ekspertyzie zamieszczonej na stronie
Mini-Rozwój agroturystyki w dolinie rzeki Warty 107
rakterze antropogenicznym (m.in. zabytki, folklor) oraz stopień przekształcenia środowiska przyrodniczego.
sterstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi stwierdziła: „W skali całego Podlasia tradycje działalności agro-turystycznej są dość zróżnicowane – zdeterminowane głównie odległością od wiodących atrakcji.
Najwcześniej agroturystyka zaczęła się rozwijać w Białowieży (z racji istnienia najstarszego Parku Narodowego). Na niektórych zaś obszarach Podlasia – pozbawionych zarówno naturalnych, jak i sztucznie wykreowanych na potrzeby rynku atrakcji – wciąż jest w stadium zaczątkowym”.
Tabela 1. Rozwój bazy agroturystycznej w Polsce w latach 2000–2009
Lata*
Obiekty Miejsca noclegowe Średnia
liczba miejsc noclegowych w obiekcie
Liczba 2000=100% Liczba 2000=100%
2000 5790 100,0 51,6 100,0 8,9
2002 6060 104,7 53,2 103,1 8,8
2005 6550 113,1 64,1 124,2 9,8
2006 7450 128,7 72,2 139,9 9,7
2007 8790 151,8 87,1 168,8 9,9
2009 5473 94,5 57,1 110,7 10,4
*dane z lat 2000–2007 pochodzą z Instytutu Turystyki w Warszawie, 2009 r. – GUS
Źródło: opracowano na podstawie danych opublikowanych w pracy Janusiewicza i Byszewskiej-Da-widek (2010).
Ryc. 1. Liczba obiektów agroturystycznych w Polsce w latach 2002, 2007, 2009 (wg wo-jewództw)
Źródło: opracowano na podstawie danych opublikowanych w pracach Legienisa (2002), Janusiewicza i Byszewskiej-Dawidek (2010) oraz na stronie Instytutu Turystyki http://www.intur.com.pl/bazy/
kwatery/kw1.php?zestaw=agroturystyka.
Turyści wypoczywający w polskich gospodarstwach agroturystycznych zazwy-czaj korzystają z pokoi gościnnych. Znacznie rzadziej proponuje im się wypo-czynek w samodzielnych mieszkaniach czy też tzw. domach wakacyjnych. Takie proporcje występowały pod koniec ubiegłego wieku (Sikorska, Kajszczak 2000) i utrzymują się również współcześnie (Kosmaczewska 2007, analiza ofert gospo-darstw agroturystycznych prezentowanych na stronie Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne” www.agroturystyka.pl). Coraz częściej właś-ciciele gospodarstw agroturystycznych decydują się na prowadzenie działalności przez cały rok. W 2007 r. funkcjonowało ponad 75% całorocznych gospodarstw agroturystycznych12 (ryc. 2). Pod tym względem bardzo korzystnie wyróżniają się województwa śląskie i dolnośląskie, w których ponad 80% bazy agroturystycznej ma charakter całoroczny.
Standard usług oferowanych przez gospodarstwa agroturystyczne jest bardzo zróżnicowany. Zgodnie z obowiązującymi wymogami prawnymi każde gospodar-stwo świadczące usługi agroturystyczne musi spełniać minimalne wymagania stawiane tzw. innym obiektom, w których świadczone są usługi hotelarskie13.
12 W 2009 r., według danych GUS, agrokwatery całoroczne stanowiły 76% całej bazy agroturystycznej.
13 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19.08.2004 r. w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie (Dz.U. z 2006 r. nr 22, poz. 169).
Ryc. 2. Całoroczne obiekty agroturystyczne w Polsce w 2007 r. (wg województw)
Źródło: opracowano na podstawie danych opublikowanych na stronie Instytutu Turystyki http://
www.intur.com.pl/bazy/kwatery/kw1.php?zestaw=agroturystyka.
Rozwój agroturystyki w dolinie rzeki Warty 109
Ponadto mogą one poddać się ocenie w ramach kategoryzacji obiektów skiej Bazy Noclegowej przeprowadzanej przez Polską Federację Turystyki Wiej-skiej „Gospodarstwa Gościnne” (PFTW „GG”) skupiającą regionalne i lokalne stowarzyszenia agroturystyczne. Kategoryzacja jest dobrowolna, lecz odpłatna.
W przypadku oceny 5 pokoi (gościnnych, grupowych) lub 2 samodzielnych jed-nostek mieszkaniowych (mieszkania i domy wakacyjne) członek organizacji agro-turystycznej zrzeszonej w PFTW „GG” zapłaci 350 zł, a osoba niezrzeszona – 700 zł14. Od 2008 r. uzyskana kategoria jest ważna przez 4 lata (wcześniej 2 lata), a osoby zrzeszone w stowarzyszeniach należących do PFTW „GG” mogą starać się o jednorazowe przedłużenie rekomendacji na kolejne 2 lata. Konieczne jest wówczas zapłacenie 150 zł (w tym 100 zł – PFTW „GG”, 50 zł – rodzime stowa-rzyszenie) oraz uzyskanie pisemnej opinii wydanej przez prezesa stowarzyszenia, w którym gospodarstwo jest zrzeszone, lub inspektora posiadającego uprawnie-nia do przeprowadzauprawnie-nia kategoryzacji.
Zgodnie z zasadami kategoryzacji pokoje gościnne i samodzielne jednostki mieszkalne (SJM) mogą uzyskać jedną z czterech kategorii: standard, jedno sło-neczko, dwa słoneczka bądź też trzy słoneczka, a pokoje grupowe i przyzagrodo-we pola namiotoi przyzagrodo-we wyłącznie kategorię standard.
W 2009 r. w Polsce aktualną kategoryzację miało zaledwie 810 gospodarstw agroturystycznych. Ponad 45% z nich
uzyskało kategorię najniższą – stan-dard. Ofertę zaledwie 2,3% agrogospo-darstw uznano za spełniającą wymogi stawiane najwyższej kategorii i otrzy-mały one trzy słoneczka (ryc. 3). Nie ulega wątpliwości, że standard bazy agroturystycznej systematycznie się poprawia, jednak niewielkie zaintere-sowanie kategoryzacją osób świadczą-cych usługi agroturystyczne sprawia, że turysta ma nadal duże trudności z jednoznacznym określeniem pozio-mu oferty agroturystycznej.
14 Jeśli oceniana baza jest bardziej rozbudowana, to za każdy pokój powyżej 5 pokoi lub 2 SJM (sa-modzielne jednostki mieszkalne) należy zapłacić 20 zł. Niższe opłaty ponoszą osoby posiadające agrogospodarstwa w województwie małopolskim, które dofinansowuje kategoryzację (por. www.
agroturystyka.pl)
Ryc. 3. Struktura skategoryzowanych kwater agroturystycznych w Polsce w 2009 r.
Źródło: opracowano na podstawie danych opu-blikowanych na stronie PFTW „GG” www.agro-turystyka.pl.