Waloryzacja ukształtowania terenu
Zróżnicowanie wysokości względnych na omawianym obszarze jest, jak na sto-sunkowo równinny charakter województwa łódzkiego, dość duże. Wysokość bez-względna omawianego obszaru zmienia się od 127 do 273 m n.p.m. (ryc. 2A).
Wysokości względne w polach podstawowych przyjmowały natomiast wartości z zakresu od 0 do 66 m. Przyjęto następującą punktację w zależności od wielkości deniwelacji:
• 0 pkt – deniwelacje ≤10 m,
• 1 pkt – deniwelacje 11–20 m,
• 2 pkt – deniwelacje 21–25 m,
• 3 pkt – deniwelacje 26–35 m,
Ryc. 1A – lokalizacja obszaru badań na tle terenów chronionych w Polsce, B – rozmieszcze-nie Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki (PKMWD) i Załęczańskiego Parku Krajobrazowego (ZPK)
• 4 pkt – deniwelacje 36–50 m,
• 5 pkt – deniwelacje >50 m.
Najbardziej urozmaicona rzeźba terenu związana jest z południową częścią obszaru badań. Warta przepływa tam wielkim łukiem przez północno-wschod-nią część Wyżyny Wieluńskiej, tworząc malownicze przełomy. Znaczne wysoko-ści względne związane są również z występującymi tam wapiennymi wzgórzami oraz morenami. Kolejnym obszarem o wysokiej atrakcyjności rzeźby jest również przełom Warty na południe od Sieradza i Zduńskiej Woli.
Ryc. 2. A – ukształtowanie powierzchni obszaru badań. B – wysokości względne w polach podstawowych
Wykorzystanie GIS do waloryzacji atrakcyjności krajobrazu na potrzeby turystyki... 141
Waloryzacja obszarów zalesionych
Jak wspomniano wcześniej, za tereny najbardziej atrakcyjne widokowo uważane są miejsca, w których las styka się z innym typem użytkowania. Na tej podstawie przyjęto następującą skalę punktową, zależną od długości linii brzegowej lasu oraz całkowitej powierzchni zalesionej:
• 0 pkt – długość granicy lasu <0,5 km,
• 1 pkt – długość granicy lasu 0,5–1 km,
• 2 pkt – długość granicy lasu 1,1–1,5 km,
Ryc. 3. A – pokrycie obszaru badań lasami, B – bonitacja punktowa terenów zalesionych uwzględniająca długość linii lasu oraz wielkość powierzchni zalesionej w poszczegól-nych polach podstawowych
• 3 pkt – długość granicy lasu 1,6–2 km lub całkowita powierzchnia zalesiona w ramach pola podstawowego powyżej 0,8 km2,
• 4 pkt – długość granicy lasu 2,1–3 km,
• 5 pkt – długość granicy lasu >3 km.
Lasy zajmują 570 km2 obszaru badań, a więc zaledwie 24% jego powierzchni (ryc. 3A). Najbardziej zwarte kompleksy leśne występują wzdłuż biegu Warty.
Wyniki punktowej bonitacji atrakcyjności są najwyższe dla odcinka pomiędzy Działoszynem a Konopnicą (ryc. 3B). Mniejsze wartości charakterystyczne są dla rolniczych terenów w okolicach Wielunia.
Ryc. 4. A – sieć hydrograficzna obszaru badań, B – bonitacja punktowa sieci hydrograficz-nej
Wykorzystanie GIS do waloryzacji atrakcyjności krajobrazu na potrzeby turystyki... 143
Waloryzacja elementów hydrograficznych
Waloryzacja wód powierzchniowych opracowana została na podstawie długości cieków w polach podstawowych oraz obecności jezior i innych powierzchni po-krytych wodą. Przyjęto następującą skalę punktową:
• 0 pkt – długość cieków <500 m,
Ryc. 5. Sumaryczna bonitacja atrakcyjności krajobrazu na potrzeby turystyki
• 1 pkt – długość cieków 501–1500 m,
• 2 pkt – długość cieków 1501–2000 m,
• 3 pkt – długość cieków 2001–2500 m lub powierzchnia wody 4–10 ha,
• 4 pkt – długość cieków 2501–3000 m,
• 5 pkt – długość cieków >3000 m lub powierzchnia wody powyżej 10 ha.
Łączna długość sieci rzecznej na badanym obszarze wynosi 3068 km, jest więc stosunkowo gęsta – 1,475 km/km2 (ryc. 4A). Rozmieszczenie cieków jest jednak bardzo nierównomierne. Największą gęstością charakteryzuje się mię-dzyrzecze Warty i Widawki. Sporadyczne występowanie wód powierzchniowych w południowej części obszaru badań związane jest natomiast z obecnością krasu.
Obliczona atrakcyjność sieci hydrograficznej przedstawiona jest na rycinie 4B.
Najmniejszą liczbą punktów cechuje się Wysoczyzna Wieluńska, natomiast naj-wyższe oceny przyznane zostały północnej części obszaru badań.
Sumaryczna waloryzacja atrakcyjności krajobrazowej
Trzy elementy analizowane wcześniej (rzeźba terenu, pokrycie lasami, sieć hy-drograficzna) zostały zsumowane w celu oceny łącznej atrakcyjności krajobrazu na potrzeby turystyki. Sumaryczna ilość punktów dla poszczególnych pól testo-wych przyjmowała wartości od 0 do 13 (ryc. 5). Najbardziej atrakcyjne obsza-ry związane są z otoczeniem przełomu Warty przez Wyżynę Wieluńską. Średnia atrakcyjność Załęczańskiego Parku Krajobrazowego wynosi nieco ponad 6 pkt.
Składają się na nią przede wszystkim walory rzeźby terenu oraz pokrycia lasami.
W przypadku Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki średnia oce-na atrakcyjności jest niezoce-nacznie wyższa od czterech punktów. W tym przypadku najbardziej atrakcyjnym komponentem są wody powierzchniowe.
Podsumowanie
Przedstawiony w artykule sposób postępowania pozwala na szybkie i dokładne uwzględnienie wybranych komponentów środowiska przyrodniczego przy ocenie atrakcyjności wizualnej krajobrazu. Wykorzystanie GIS do minimum ogranicza żmudną pracę związaną z obliczaniem określonych wartości dla pól podstawo-wych, jest też zdecydowanie bardziej precyzyjne od ich ręcznego wyliczania.
Uzyskane wyniki pozwalają na wskazanie terenów, które ze względów kraj-obrazowo-estetycznych są potencjalnie atrakcyjne dla turystów. Należy jednak pamiętać o ograniczeniach związanych z założeniami zastosowanej metody. Wy-nikają one m.in. z faktu, że przyjęta klasyfikacja jest w dużym stopniu subiek-tywna. Z drugiej strony, nawet takie ujęcie atrakcyjności turystycznej może być pomocne dla zarządzających obszarami chronionymi, np. dzięki możliwości po-równywania obszarów pomiędzy sobą i wskazywania ich mocnych stron.
Wykorzystanie GIS do waloryzacji atrakcyjności krajobrazu na potrzeby turystyki... 145
Literatura
Kożuchowski K., 2005, Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań.
Płocka J., 2009, Zagospodarowanie turystyczne powiatu golubsko-dobrzyńskiego jako niezbędny element turystyki aktywnej, Problemy Ekologii Krajobrazu, XXV: 125–137.
Słowik M., Witt A., 2008, Rzeźba terenu, [w:] Z. Młynarczyk, A. Zajadacz (red.), Przyrodni-cze zasoby turystyczne i metody ich oceny, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Summary
GIS-based approach for analysis of landscape attractions for tourism: examples from Sieradz Landscape Parks
The main objective of this study was to use of Geographic Information Systems to quic-kly estimate the tourist attractiveness for large surface areas. Point grading method was used for the analysis of the attractiveness of the landscape. It concerns assigning specified values for primary fields in accordance with the adopted scale, which is determined based on an analysis of selected variables of a natural environment. We analyzed the landscape attractiveness based on the three components: landscape topography, land cover diversity and surface water. Indexation was made in GIS software using ArcInfo and TNTmips. Cal-culations were performed for primary fields of 1 × 1 km in dimension.
The proposed methodology was used for the Warta valley – section from Działoszyn to Sieradz. Two landscape parks are located there: Załęczański Landscape Park and Mię-dzyrzecze Warty i Widawki Landscape Park. The overall assessment of the attractiveness of individual primary field was ranged from 0 to 13 The most attractive areas was related to the Wieluń Upland. The proposed workflow allows for quick and accurate analysis of selected components of the natural environment. The use of GIS enables faster and more accurate indexation of attractiveness for primary fields of any size. The results may be useful for managers of protected areas, for example by the ability to compare between different protected areas and indicate their strengths/weaknesses.
Key words: Geographic Information Systems; tourism and recreation; attractiveness; po-int grading method, recreation ecology