Młodzi ludzie, współcześni absolwenci, nie czują się przygotowani przez szkołę do życia w świecie zmian. „Dziś, według badań amerykańskich i brytyj‑
skich, kształcenie poza szkołą stanowi 70–80% wszystkich procesów edukacyj‑
nych. Młodzi ludzie coraz częściej deklarują, że edukacja szkolna nijak się ma do tego, czego potrzebują potem w życiu zawodowym. Podobne uwagi zgła‑
szają polscy pracodawcy, przerażeni stopniem nieprzygotowania absolwentów do wykonywania pracy”15. Wychowani często przez nadmiernie chroniących ich rodziców oraz przez szkołę, która realizowała z nimi jednakowy dla wszyst‑
kich program nastawiony bardziej na przygotowanie ich do zdania koniecznych testów, nie mieli okazji do wykazania się swoją zaradnością ani do ćwiczenia się w przedsiębiorczości. Można się nawet pokusić o hipotezę, że szkoła nie lubi przedsiębiorczych uczniów, że ich zaradność, pomysłowość jest odbierana jako nieposłuszeństwo i zbędna samodzielność, że szkoła zabija uczniowską przed‑
siębiorczość. A uczniowie chcą i potrafią być przedsiębiorczy, jeśli się im na to pozwoli. Mogą to potwierdzić badania Jean Rudduck z Uniwersytetu w Camb‑
ridge, która badała głos uczniów na temat nauczania, uczenia się i edukacji.
Wyniki jej wieloletnich badań wykazały, że uczniowie mają wiele do powiedzenia na temat sposobów zwiększania ich zaangażowania w naukę w szkole. Mówią, że chcą:
• być traktowani w dorosły sposób i mieć więcej odpowiedzialności;
• mieć prawo wyboru i podejmowania decyzji;
• więcej możliwości do rozmawiania o tym, co pomaga i co przeszkadza ich uczeniu się16.
A zatem chcą być przedsiębiorczy w swoim uczeniu się i mieć wpływ na to, czego, z kim, gdzie, w jaki sposób, z jakim efektem i po co się uczą. A szkoła wydaje się sama decydować o tych jakże istotnych dla uczniów sprawach, których zapewnienie sprzyja ich większej ciekawości poznawczej, motywacji do uczenia się, samodzielności i przedsiębiorczości w tym zakresie.
Omawianą tu dyspozycję przedsiębiorczości można, a nawet trzeba kształto‑
wać u uczniów od najwcześniejszych lat. Zgodnie z koncepcją Claxtona czynią to nauczyciele, którzy każde zajęcia z uczniami poświęcone dowolnemu przedmio‑
towi wykorzystują równolegle do rozwijania ich potencjału uczenia się. W tym celu wprowadzają do słownika uczniów język uczenia się opisujący wszystkie 17 zdolności uczenia się, by następnie posługiwać się nim w trakcie zajęć, wskazując uczniom, jaką zdolność aktualnie ćwiczą. Uczą zauważać u siebie i innych ucz‑
15 M. Polak: Rok po roku, krok po kroku…, artykuł opublikowany 13.02.2009 r.: www.edunews .pl/badania ‑i ‑debaty/opinie/630 ‑rok ‑po ‑roku ‑krok ‑po ‑kroku [dostęp 1.12.2011].
16 J. Rudduck: Pupil voice is here to stay!, www.qca.org.uk/futures [dostęp 15.11.2011].
niów przejawy konkretnych zdolności, by poprzez naśladowanie przejmowali od siebie nawzajem dobre praktyki.
Przedsiębiorczość można kształtować i rozwijać na każdym przedmiocie, pozwalając uczniom na samodzielną aktywność, na dociekania, poszukiwania i badania w zakresie interesujących ich tematów. To podsuwanie im problemów do rozwiązania, dawanie zadań otwartych, zadań z niedoborem lub nadmiarem danych, zadań związanych z ich bieżącym życiem. Tylko w ten sposób bowiem przygotujemy zaradne jednostki potrafiące sobie radzić w świecie rzeczywistym, w którym nikt nie daje nam gotowych odpowiedzi, gdzie trzeba wykazać się samodzielnością, inicjatywą, kreatywnością i odwagą w działaniu.
Nauczyciel, który chce wychować przedsiębiorczych obywateli, musi sam wykazywać się taką postawą. Staje się wtedy modelem do naśladowania dla swo‑
ich uczniów. Powinien nie bać się poszukiwań wraz z uczniami ani przyznania się do niewiedzy. Być pasjonatem w jakiejś dziedzinie i dzielić się swoimi zainte‑
resowaniami z uczniami. Nie bać się przyznać do porażek i błędów, ale wskazy‑
wać, że jest to doskonała okazja do uczenia się. Stosować tzw. widzialne uczenie się17, a więc pokazywać na sobie swój własny proces uczenia się, dochodzenia do wiedzy, sposoby poszukiwania informacji i ich przekształcania oraz wyko‑
rzystywania. Powinien też głośno myśleć ukazując tym samym, że proces myśle‑
nia jest obarczony często błądzeniem, weryfikowaniem hipotez w wyobraźni i w myślach, jest projektowaniem sposobów działania praktycznego czy tworze‑
niem czegoś. Prowokuje to dyskusje klasowe i wspólne rozważania jakichś prob‑
lemów czy zagadnień, w których nauczyciel nie pełni roli wszechwiedzącego, ale wspólnie z uczniami zastanawia się, przyznaje, że czegoś nie wie, chętnie dzieli się tym, co wie, ale na wyraźne życzenie uczniów i razem z nimi poszukuje odpo‑
wiedzi na nurtujące uczniów pytania.
Postępując w ten sposób, nauczyciel daje uczniom narzędzia, jak myśleć i działać w rzeczywistym świecie, poza szkołą. Uczy przedsiębiorczości w każdej dziedzinie życia, a zwłaszcza w samodzielnym uczeniu się. Dzięki temu rozwija ich apetyt na wiedzę, rozbudza ciekawość i zainteresowania, kształtuje i rozwija ich twórcze myślenie i działanie. Tak przygotowane osoby z pewnością poradzą sobie w świecie gwałtownych zmian, będą odważnie i twórczo działać dla dobra własnego i innych.
17 J. Hattie: Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning. London 2013.
Bibliografia
Bruner J.: Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznawania. Wybrał, zredagował i wstępem opatrzył J.M. Anglin. Przeł. B. Mroziak. Warszawa 1978.
Choinkowska E.: Budowanie postaw przedsiębiorczych w pracy pedagogicznej przez oddziaływanie psychologiczne. W: Rola przedsiębiorczości w edukacji. Red. Z. Zioło, T. Rachwał. „Przedsię‑
biorczość – Edukacja” 2012, nr 8.
Claxton G., Chambers M., Powell G., Lucas B.: The Learning Powered School. Pioneering 21st Century Education. Przeł. L. Wollman. Bristol 2011.
Claxton G.: Rozwijanie potencjału uczenia się. Przeł. L. Wollman. Katowice 2013.
Costa A.L., Kallick B.: Learning and Leading with Habits of Mind: 16 Essential Characteristics for Success, ASCD 2008.
Fisher R.: Uczymy, jak myśleć. Przeł. K. Kruszewski. Warszawa 1999.
Hattie J.: Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning. London 2013.
Polak M.: Rok po roku, krok po kroku…, artykuł opublikowany 13.02.2009 r.: www.edunews.pl/
badania ‑i ‑debaty/opinie/630 ‑rok ‑po ‑roku ‑krok ‑po ‑kroku [dostęp 1.12.2011].
Rachwał T.: Kształtowanie postaw uczniów na lekcjach podstaw przedsiębiorczości. W: Przedsiębior‑
czość a współczesne wyzwania cywilizacyjne. Red. Z. Zioło, T. Rachwał. „Przedsiębiorczość – Edukacja” 2005, nr 1.
Rudduck J.: Pupil voice is here to stay!, www.qca.org.uk/futures [dostęp 15.11.2011].
Tofler A.: Szok przyszłości. Przeł. W. Osiatyński, E. Grabczak ‑Ryszka, E. Woydyłło. Poznań 1998.
Uniwersytet Śląski