Ryzyko organizacyjne w systemach produkcyjnych

4.7 Ryzyko organizacyjne w systemach produkcyjnych

W myśl definicji ryzyka przyjętej w r. 4.1 system produkcyjny, jako całość zorganizowana, jest narażony na ryzyko. W kontekście strategicznym zagrożenie stwarza kompozycja elementów systemu, która może okazać się nieadekwatna do bieżących zadań. Rozdzielenie procesów pomiędzy składowe systemu produkcyjnego oraz określenie kolejności lub współbieżności realizacji procesów oraz ich skoordynowania w czasie i przestrzeni, odbywa się na taktycznym poziomie zarządzania. Organizacja pracy w rozumieniu ich rozdzielenia pomiędzy stanowiska w krótkim horyzoncie czasowym wiąże się z poziomem operacyjnym zarządzania. Działania te podejmuje się w tzw. „przestrzeni organizacyjnej” (rysunek 14.), wykorzystując obowiązujące w przedsiębiorstwie reguły priorytetu realizacji zadań (zasady sterowania operacyjnego). Istotnym elementem procesu odnoszonym nie tylko do stanowiska, ale także do przedmiotu pracy jest operacja - czyli wydzielony fragment procesu technologicznego, który powinien być wykonywany w przestrzeni i bez przeplatania innymi robotami we wskazanych warunkach.

Pracochłonność operacji oraz czas jej realizacji (długotrwałość) to podstawowe normatywy umożliwiające bilansowanie obciążeń (stanowisk, środków pracy, wykonawców) oraz określenie cyklu realizacji zlecenia. Stanowią one podstawę zarządzania operacyjnego [Wyrwicka M.K., 2013, s. 17-18].

Rysunek 14. Uproszczony schemat przestrzeni organizatorskiej Źródło: [opracowanie własne] na podst. [Boszko J., 1999, s. 31]

W efekcie tej alokacji - w sensie organizatorskim, należy nie tylko zapewnić zasoby niezbędne do wykonania zadania, ale również skojarzyć je tak, aby osiągnąć:

 funkcjonalność - zadania trafiały na stanowiska zdolne do jego wykonania,

 harmonię - zadanie będzie wykonywane w sposób ciągły, możliwie bez przerw dla środków pracy i kadry (w produkcji wysokoskastomizowanej za zadowalający można uznać efekt koordynacji),

 optymalność - mierzonej najkrótszym czasem realizacji zadań,

 synergię - określającej uzyskanie wzmocnienia w efekcie współdziałania elementów.

Brak powyższych efektów świadczy o pojawieniu się zagrożeń w sferze organizacji.

Przykłady zagrożeń obecnych w wysokoskastomizowanym systemie produkcyjnym zostały przedstawione na rysunku 15.

MIKROOTOCZENIE SYSTEMU (niezgodne z 7W (7R)- KARY!) - uszkodzenie gotowego produktu - za duży % odpadów

- niespełnienie wymagań kontraktu - inne -błędnie oszacowany czas realizacji zlecenia

- chaos decyzyjny

- zarządzanie przez miejsce wykrycia kosztów (strat!, a nie ich powstanie) - brak podejścia systemowego - brak stosowania nauk organizatorskich -inne

OTO CZE NIE

Jak opisano w rozdziale 4.1 ryzyko operacyjne związane z bieżącą działalnością wskazuje, w jakim stopniu przedsiębiorstwo jest przygotowane organizacyjnie i rzeczowo do realizacji swoich celów, również w sytuacji, gdy wystąpią zakłócenia w trakcie normalnych działań operacyjnych [Zawiła-Niedźwiecki J., 2010, s. 153-154]. Ryzyko operacyjne stanowi obszar zainteresowań autorki, jednak postanowiła ona wyodrębnić obszar ryzyka zarówno związany z fazą zarządzania, jak i jego poziomem. Organizując proces alokacji zasobów oraz komponując obciążenia powinno dążyć się do osiągnięcia celów, dla których system produkcyjny został powołany. Ta działalność (organizatorska) związana jest jednak z wieloma czynnikami, które mogą generować powstawanie zakłóceń. W pracy systemu produkcyjnego chcąc osiągnąć założone efekty końcowe (zrealizować przydzielone zadania), należy przeciwdziałać zakłóceniom lub likwidować ich skutki. Dlatego za istotne uznano wprowadzenie pojęcia ryzyka organizacyjnego i opracowanie metodyki zarządzania nim.

Autorka zakłada, że można na ryzyko organizacyjne spojrzeć przez pryzmat opóźnień w systemie produkcyjnym, ponieważ świadczą one o niedostatkach cech całości zorganizowanej.

Ryzyko organizacyjne jest związane z tworzeniem: struktur (przydzielaniem Zadań, Uprawnień i Odpowiedzialności) oraz przygotowaniem procesów (czasu związanego z określeniem pracochłonności, długotrwałości i terminowości; przestrzeni, informacji dla zarządzania oraz doboru metod pracy), a także z zaistnieniem zagrożeń i zakłóceń, będących efektem braku koordynacji działania elementów lub funkcjonalności, optymalności, harmonii i synergii całości systemu. Ryzyko organizacyjne można wyrazić jako iloczyn częstości, wymiaru następstw i prawdopodobieństwa wystąpienia negatywnego zdarzenia związanego z racjonalizacją zapotrzebowania i komponowania zasobów niezbędnych do wytworzenia wyrobu finalnego. Występuje ono współbieżnie względem ryzyka operacyjnego i związane jest z ustaleniem podstawowych zależności dotyczących działalności bieżącej (krótkoterminowej) systemu produkcyjnego w przestrzeni i czasie. Zdaniem autorki, zarządzanie ryzykiem organizacyjnym powinno zmniejszać niepewność podejmowania decyzji regulujących przebieg procesu produkcyjnego.

Przyjmuje się, że część awarii, zakłóceń, błędów będzie wynikiem nieadekwatnego przydziału zadań lub niewłaściwym tworzeniem procesów. Będą one efektem braku koordynacji w systemie produkcyjnym.

Ryzyko organizacyjne związane jest z powstawaniem zakłóceń związanych z racjonalizacją zapotrzebowania oraz komponowania zasobów niezbędnych dla wytworzenia produktu końcowego. W badanym obszarze stanowi ono czynnik odzwierciedlający w pewien

sposób działanie systemu produkcyjnego. Ryzyko organizacyjne, jak wspomniano uprzednio, dotyczy wszystkich poziomów funkcjonowania systemu, będąc niejako szerszym pojęciem niż ryzyko operacyjne. Niniejsze rozważania przedstawiono na rysunku 16.

Rysunek 16. Ryzyko organizacyjne w działalności systemu produkcyjnego Źródło: [opracowanie własne]

Uważa się, że luka planistyczna w tym zakresie może zostać wypełniona dzięki odpowiednio zaplanowanym rezerwom zmobilizowanym..

Uwierzytelnienie istnienia ryzyka organizacyjnego, ma miejsce przede wszystkim na poziomie operacyjnym, jednak uwarunkowania powstają na poziomie taktycznym i strategicznym. Oddziaływanie dotyczy przede wszystkim funkcji planowania oraz organizowania. Zostało to przedstawione na rysunku 17.

Funkcje zarządzania Poziomy

zarządzania

Planowanie Organizowania Motywacja Kontrola

Strategiczny Taktyczny

Operacyjny Zakres

występowania ryzyka organizacyjnego Stanowiska

Rysunek 17. Zakres występowania ryzyka organizacyjnego Źródło: [opracowanie własne] na podst. [Stasiuk-Piekarska A., 2017, s. 28]

POZIOM OPERACYJNY [jt = dzień]

Zarządzanie operacyjne

Skracanie jt Wrażliwość zarządzania

Techniczne przygotowanie produkcji

RYZYKO ORGANIZACYJNE

RYZYKO OPERACYJNE

rozdzielnia pracy

a,z t r konstrukcyjne

technologiczne organizacyjne

POZIOM TAKTYCZNY [jt = miesiąc]

POZIOM STRATEGICZNY

[jt = rok]

Zarządzanie ryzykiem organizacyjnym umożliwia przejście z poziomu strategicznego i taktycznego na operacyjny, przenosząc antycypowane założenia planistyczne na bieżąco organizowany system produkcyjny. zarządzanie ryzykiem organizacyjnym powinno zmniejszać niepewność podejmowania decyzji regulujących przebieg procesu produkcyjnego.

Ryzyko organizacyjne, jak każdy miara potencjalnych niepowodzeń, dlatego dąży się do minimalizacji jego wielkości (lub eliminacji, jeśli jest to racjonalne). Dążąc do tego powinno się uwzględniać aspekty zawarte na rysunku 18.

Rysunek 18. Kierunki zmniejszania poziomu ryzyka organizacyjnego w przedsiębiorstwie Źródło: [oprac. własne] na podst. [Stabryła A. i in., 2015, s. 219]

Rezerwy zmobilizowane opisywane w r. 4.6 mają stanowić zabezpieczenie na zidentyfikowane ryzyko organizacyjne. Ich zaplanowanie i utrzymanie nie powinno być traktowane jako strata w rozumieniu finansowym. Celowość ich utrzymania, zwłaszcza w systemach wysokoskastomizowanych, jest uzasadniona, skróconym czasem reagowania w przypadku wystąpienia zakłócenia. Wyznaczając wartości ryzyka organizacyjnego należy wykazać różne podejście związane z utrzymaniem rezerw zmobilizowanych dla różnych grup zagrożeń.

W sensie epistemologicznym autorka założyła, że ryzyko organizacyjne to ocena zakłóceń, które generowane są przez elementy systemu produkcyjnego oraz relacje między nimi i postanowiła sprawdzić czy w warunkach wysokoskastomizowanej produkcji jego

Informacja i komunikacja

Zasoby ludzkie Pomysły, decyzje,

przepływ inf.

Zakres zadania

Dostępność, wydajność, wiedza i doświadczenie Oczekiwania i wykonalność

RYZYKO ORGANIZACYJNE Harmonogram

Usługi, materiały,

efektywność, opłacalność Wymagania i standardy

Czas

Kontrakty i zaopatrzenie

Jakość

występowanie będzie dostrzegalne, oraz czy możliwe będzie zarządzanie nim w sposób metodyczny. Aby było to możliwe określono, że ryzyko organizacyjne w wysokoskastomizowanych systemach produkcyjnych związane jest z:

 ustaleniem parametru czasu i wielkością obciążeń;

 gospodarowaniem zasobami;

 działalnością ludzką integrującą elementy systemu zorganizowanego poprzez jej oddziaływanie na przedmioty pracy i wyposażenie stanowiska pracy;

 zdatnością elementów systemu na założonym poziomie oraz harmonią⁶⁶ ich kompozycji.

Ryzyko organizacyjne - jak wskazano uprzednio - obejmuje nie tylko poziom operacyjny, ale też pozostaje w układzie sprzężenia zwrotnego z poziomem taktycznym i strategicznym, a jego występowanie jest zależne od elementów składowych systemu i związane jest z brakiem zdatności elementów systemu na zaplanowanym poziomie.

Efektem związanym z występowaniem ryzyka organizacyjnego są zakłócenia rozumiane jako spóźnienia w dostawach materiałów/ półwyrobów/ wyrobów gotowych.

Zagrożenia wiążą się z opóźnieniami w przepływach informacji.

Podsumowując, działalność operacyjna, gwarantująca bieżące wykonywanie czynności ukierunkowanych na realizację indywidualnych zleceń klienta, jest związana z ryzykiem strat z powodu niewłaściwie lub nieprawidłowo wykonywanych procesów wewnętrznych, przejawiających się występowaniem opóźnień będących odstępstwem od założonego wzorca (planu). Zarządzanie ryzykiem organizacyjnym może stanowić wsparcie w zakresie eliminowania zagrożeń lub minimalizowania prawdopodobieństwa wystąpienia zakłóceń lub szybkiej reakcji na odstępstwa na poziomie operacyjnym, ponieważ wspiera decyzje dotyczące bieżącego angażowania zasobów w proces i zapobiegliwego tworzenia rezerw zmobilizowanych.

66 harmonią w rozumieniu K. Adamieckiego