Scientific Content Analysis (SCAN)

Scientific Content Analysis (SCAN) do analizy zeznań aktowych użyto łącznie sto pięćdziesiąt razy, przy czym w 126 przypadkach analizie poddano zeznania prawdziwe, a w 24 przypadkach zeznania nieszczere. Częstość udanych identyfikacji prezentuje Tabela 17 (nast. str.).

180 Tabela 17. Częstość udanych klasyfikacji zeznań aktowych (SCAN)

Ocena wartości zeznania Analiza treściowa z zastosowaniem SCAN

n n

skumulowana

% %

skumulowany

Prawidłowa 101 101 67,33 67,333333

Nieprawidłowa 49 150 32,67 100,00000

Jedna trzecia analiz treściowych z zastosowaniem kryteriów SCAN doprowadziła do sformułowania prawidłowego wniosku o wartości dowodowej zeznania poddanego analizie, w 49 na 150 przypadków (32,67%) sędziowie kompetentni popełnili błędy.

Scientific Content Analysis umożliwiła potwierdzenie wartości dowodowej zeznań prawdziwych w 71,43% przypadków (90 na 126), sędziowie kompetentni w 36 przypadkach (28,57%) popełnili błąd uznając, że zeznanie nie jest prawdziwe.

Tabela 18. Częstość udanych klasyfikacji zeznań prawdziwych (SCAN)

Ocena wartości zeznania Analizy treściowa z zastosowaniem SCAN (zeznania prawdziwe)

n n

skumulowana

% %

skumulowany

Prawidłowa 90 90 71,43 71,42857

Nieprawidłowa 36 126 28,57 100,0000

Analizę aktowych zeznań fałszywych z zastosowaniem SCAN przeprowadzono 24-krotnie. Wnioski sformułowane w oparciu o analizę treściową były prawidłowe w 11 przypadkach (45,83 %), w ponad połowie przypadków (13 na 24) analiza zeznań fałszywych zastosowaniem kryteriów SCAN prowadziła do sklasyfikowania zeznania jako prawdziwego.

181 Tabela 19. Częstość udanych lasyfikacji zeznań fałszywych (SCAN)

Ocena wartości zeznania Analiza treściowa z zastosowaniem SCAN (zeznania fałszywe)

n n

skumulowana

% %

skumulowany

Prawidłowa 11 11 45,83 45,83333

Nieprawidłowa 13 24 54,17 100,0000

Ze zgromadzonych danych wynika, że poziom błędów I rodzaju (błędna identyfikacja) dla Scientific Content Analysis wyniósł 8,67% (13 przypadków na 150 analiz), a poziom błędów II rodzaju (polegających na błędnej eliminacji zeznań wiarygodnych) dla SCAN wyniósł 24% (36 przypadków na 150 przeprowadzonych analiz).

Wskaźnik wiarygodności SCAN, obliczony jako iloraz prawidłowych wskazań i błędnych wskazań wynosi dla wszystkich zeznań 2,06 (0,6733/0,3267 = 2,0609121), dla zeznań prawdziwych to 2,50 (0,7143/0,2857 = 2,500175) i jest zdecydowanie niższy dla zeznań fałszywych, albowiem wynosi 0,85 (0,4583/0,5417 = 0,8460402). Ocena wartości dowodowej zeznania z zastosowaniem SCAN będzie prowadziła do błędów w co trzeciej analizie, ale dla zeznań prawdziwych istnieje ryzyko popełnienia błędów w jednej czwartej przypadków, zaś podczas analizy zeznań fałszywych z zastosowaniem SCAN bardziej prawdopodobne jest uznanie za prawdziwe zeznania nieszczerego, niż ustalenie jego rzeczywistej fałszywości.

Z pomocą równania Bayesa, stosowanego zgodnie z dotychczasowym modelem, możliwe jest określenie prawdopodobieństwa warunkowego dla zeznań prawdziwych przy analizie metodą SCAN. Wskaźnik ten będzie równy stosunkowi: iloczynu prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania prawdziwego (126/150 = 0,84) i wskaźnika udanych identyfikacji zeznań prawdziwych dla SCAN (90/126 = 0,7142857), do sumy iloczynów prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie

182 zeznania prawdziwego i skuteczności SCAN przy ustalaniu prawdziwości zeznania oraz iloczynu współczynnika błędów w wykrywaniu zeznań fałszywych (13/24 = 0,5416666) i współczynnika prawdopodobieństwa, że oceniane będzie zeznanie fałszywe (24/150 = 0,16).

Równanie Bayesa dla zeznań prawdziwych analizowanych metodą SCAN:

𝑝(𝑃) = 0,84 x 0,7142857

0,84 x 0,7142857 + 0,5416666 x 0,16 = 0,8737864 ≈ 87,38 %

Istnieje 87,38% prawdopodobieństwo, że będzie prawidłowy wniosek, sformułowany po przeprowadzeniu analizy treściowej, iż zeznanie jest prawdziwe.

Prawdopodobieństwo warunkowe sformułowania w oparciu o analizę SCAN prawidłowego wniosku, że zeznanie jest fałszywe, równe będzie stosunkowi: iloczynu prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania fałszywego (24/150 = 0,16) i skuteczności SCAN w ustalaniu fałszywości zeznań (11/24 = 0,4583333), do sumy iloczynów prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania fałszywego i skuteczności SCAN przy ustalaniu fałszywości zeznania oraz iloczynu współczynnika błędów dla SCAN w wykrywaniu zeznań prawdziwych (36/126 = 0,2857142) i współczynnika prawdopodobieństwa oceniania zeznań prawdziwych (126/150 = 0,84).

Równanie Bayesa dla zeznań fałszywych analizowanych metodą RM:

𝑝(𝐹) = 0,16 x 0,45833333

0,16 x 0,45833333 + 0,2857142 x 0,84 = 0,2340425 ≈ 23,40 %

Z powyższego wynika, iż jeżeli na podstawie analizy SCAN zostanie sformułowany wniosek, że zeznanie jest fałszywe, istnieje 23,40% prawdopodobieństwo, że konstatacja ta będzie słuszna.

183 9.1.1.5. Model Wielozmiennowej Analizy Zeznań Świadków Dorosłych

Model Wielozmiennowej Analizy Zeznań Świadków Dorosłych (MASAM) w badaniach aktowych był wykorzystany 148-krotnie. Częstość udanych identyfikacji prezentuje Tabela 20.

Tabela 20. Częstość udanych klasyfikacji zeznań aktowych (MASAM)

Ocena wartości zeznania Analiza treściowa z zastosowaniem MASAM

n n

Jak wynika z przedstawionych danych, w blisko 90% przypadków (133 na 148 przypadków) analiza treściowa zeznań aktowych z użyciem MASAM doprowadziła do słusznych wniosków.

MASAM pozwolił na potwierdzenie wartości niemal wszystkich, to znaczy 124 na 128 zeznań prawdziwych (96,87%), błędnie uznano za pozbawione wartości dowodowej jedynie 4 na 128 przeanalizowanych zeznań.

Tabela 21. Częstość udanych klasyfikacji zeznań prawdziwych (MASAM)

Ocena wartości zeznania Analizy treściowa z zastosowaniem MASAM (zeznania prawdziwe)

Zeznania fałszywe z zastosowaniem MASAM analizowano dwudziestokrotnie.

Omawiana metoda analizy treściowej ujawniła jednak daleko idącą nieprzystawalność do oceny wartości dowodowej zeznań fałszywych – jedynie w 45% przypadków (9 na 20)

184 trafnie ustalono z jej pomocą, że zeznanie jest nieszczere; w 11 na 20 przypadków (55%) zeznaniom fałszywym przypisano walor wiarygodności.

Tabela 22. Częstość udanych klasyfikacji zeznań fałszywych (MASAM)

Ocena wartości zeznania Analiza treściowa z zastosowaniem MASAM (zeznania fałszywe)

n n

skumulowana

% %

skumulowany

Prawidłowa 9 9 45,00 45,0000

Nieprawidłowa 11 20 55,00 100,0000

MASAM charakteryzuje się poziomem błędów I rodzaju wynoszącym 7,86% (11 przypadków na 140 analiz), natomiast poziom błędów II rodzaju (błędna eliminacja zeznań wiarygodnych) ustalony na podstawie zgromadzonych danych wynosi 2,86% (4 przypadki na 140 analiz).

Wskaźnik wiarygodności MASAM, czyli stosunek prawidłowych wskazań i błędnych wskazań wynosi dla wszystkich zeznań łącznie 8,86 (0,8986/0,1014 = 8,86), dla zeznań prawdziwych jest zdecydowanie wyższy, gdyż wynosi 30,95 (0,9687/0,0313 = 30,948881), ale jest zdecydowanie niższy dla zeznań fałszywych i wynosi 0,82 (0,45/0,55

= 0,818181). Z powyższego wynika, iż ogólnie w niemal 9 na 10 przypadków analizy zeznań z pomocą MASAM sformułowany wniosek będzie prawidłowy, a wartości dowodowej zeznań prawdziwych nie uda się potwierdzić tylko raz na trzydzieści przeprowadzonych analiz, ale większość zeznań fałszywych nie zostanie właściwie sklasyfikowana z pomocą MASAM.

Prawdopodobieństwo warunkowe dla zeznań prawdziwych ocenianych metodą MASAM można ustalić odwołując się do równania Bayesa, w którego liczniku znajdzie się iloczyn prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania prawdziwego (128/148 = 0,8648648) i wskaźnika udanych identyfikacji zeznań prawdziwych MASAM

185 (124/128 = 0,96875), a w mianowniku znajdzie się suma iloczynów prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania prawdziwego i współczynnika celności MASAM przy ustalaniu prawdziwości zeznania oraz iloczynu współczynnika błędów w wykrywaniu zeznań fałszywych (11/20 = 0,55) i współczynnika prawdopodobieństwa, że oceniane będzie zeznanie fałszywe (20/148 = 0,1351351).

Równanie Bayesa dla zeznań prawdziwych analizowanych metodą MASAM:

𝑝(𝑃) = 0,8648648 x 0,96875

0,8648648 x 0,96875 + 0,55 x 0,1351351 = 0,9185185 ≈ 91,85 %

Analiza prawdopodobieństwa warunkowego dla zeznań prawdziwych przy ich ocenie metodą MASAM prowadzi do wniosku, że jeżeli w wyniku analizy treściowej z zastosowaniem tej techniki zostanie sformułowany wniosek, że zeznania są prawdziwe, to 91,85% przypadków takie ustalenie będzie zasługiwało na uwzględnienie.

Prawdopodobieństwo warunkowe dla zeznań fałszywych, analizowanych z zastosowaniem MASAM stanowi równowartość stosunku: iloczynu prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania fałszywego (20/148 = 0,1351351) i skuteczności MASAM w wykrywaniu zeznań fałszywych (9/20 = 0,45), do sumy iloczynów prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania fałszywego i współczynnika udanych identyfikacji zeznań fałszywych oraz iloczynu współczynnika błędów MASAM przy ocenie zeznań prawdziwych (4/128 = 0,03125) i współczynnika prawdopodobieństwa poddania ocenianie zeznania prawdziwego (128/148 = 0,8648648).

Równanie Bayesa dla zeznań fałszywych analizowanych metodą MASAM:

𝑝(𝐹) = 0,1351351 x 0,45

0,1351351 x 0,45 + 0,03125 x 0,8648648 = 0,6923075 ≈ 69,23 %

186 Przy ocenie wartości zeznań z użyciem metody MASAM, istnieje blisko 70%

prawdopodobieństwo, iż zaliczenie danego zeznania do kategorii „fałszywe” będzie prawidłowe.

9.1.1.6. Samodzielne oceny zeznań aktowych sędziów kompetentnych

Sędziowie kompetentni dysponowali możliwością samodzielnej, niezależnej od wyników analizy treściowej, oceny wartości dowodowej zeznań aktowych. W przypadku, gdy sędzia kompetentny uznawał, że metoda analizy treściowej nie sprawdza się w określonym przypadku i nie podzielał wniosków płynących z analizy treściowej, mógł wyrazić własne zdanie na temat tego, do jakiej kategorii należy zaliczyć zeznanie.

W odniesieniu do zeznań aktowych, sędziowie kompetentni skorzystali z możliwości wyrażenia autonomicznego, odmiennego od wyników analizy treściowej zdania w 94 przypadkach na 614 przeprowadzonych analiz (15,31%).

Ogólną częstość udanych identyfikacji sędziów kompetentnych przy ocenie wartości zeznań aktowych prezentuje Tabela 23.

Tabela 23. Częstość udanych klasyfikacji zeznań aktowych sędziów

Ocena wartości zeznania Ocena sędziów kompetentnych

n n

skumulowana

% %

skumulowany

Prawidłowa 519 519 84,53 84,5277

Nieprawidłowa 95 614 15,47 100,0000

Przedstawione dane wskazują na to, iż sędziowie kompetentni dokonali prawidłowej oceny wartości dowodowej zeznań w blisko 85% przypadków (519 na 614 przeprowadzonych analiz), błędne decyzje co do oceny wartości dowodowej zeznania zostały podjęte w 95 przypadkach na 614 analiz (15,47%).

187 Zauważyć można istotne różnice pomiędzy poziomem prawidłowej oceny zeznań prawdziwych i zeznań fałszywych. Zeznania prawdziwe były poddane analizie w 518 przypadkach i blisko 90% ocen było celnych (466 prawidłowych klasyfikacji na 518 przeprowadzonych analiz). Wyrażając samodzielne zdanie, sędziowie kompetentni mylili się oceniając zeznania prawdziwe jedynie w 1 na 10 przypadków (52 na 518 analiz).

Tabela 24. Częstość udanych klasyfikacji sędziów kompetentnych (aktowe zeznań prawdziwe)

Ocena wartości zeznania Ocena sędziów kompetentnych (zeznania prawdziwe)

n n

Sędziowie kompetentni przeprowadzili analizę 96 aktowych zeznań fałszywych i przy ocenie ich wartości dowodowej nie pomylili się w 53 przypadkach (55,21%), natomiast błędnie uznali za posiadające wartość dowodową 43 fałszywe zeznania (44,79%).

Tabela 25. Częstość udanych klasyfikacji sędziów kompetentnych (aktowe zeznania fałszywe)

Ocena wartości zeznania Ocena sędziów kompetentnych (zeznania fałszywe)

n n dowodowej fałszywym zeznaniom), przy samodzielnej ocenie wartości dowodowej zeznań przez sędziów kompetentnych, niezależnie od wyników analizy treściowej wynosi ogólnie

188 7,00 % (43 przypadki na 614 analiz), zaś poziom błędów II rodzaju (polegających na błędnej eliminacji, czyli uznaniu za fałszywe zeznań prawdziwych) wynosi ogólnie 8,47 % (52 przypadków na 614 analiz).

Wskaźnikiem wiarygodności ocen sędziów kompetentnych, obliczony jako iloraz prawidłowych wskazań i błędnych wskazań wynosi: dla wszystkich poddanych przez sędziów kompetentnych ocenie zeznań 5,46 (0,8453/0,1547 = 5,46412), dla zeznań prawdziwych 8,96 (0,8996/0,1004), ale dla zeznań fałszywych jest wyraźnie niższy, gdyż wynosi 1,21 (0,5521/0,4579). Sędziowie kompetentni dokonując autonomicznej oceny wartości dowodowej zeznania popełniają błędy ogólnie w około jednym na 7 przypadków analizy, wtedy gdy ich ocena dotyczy zeznań prawdziwych błędna jest co dziesiąta ocena, ale nie są zdolni do wykrycia niemal połowy zeznań fałszywych – prawie na każdy przypadek wykrycia zeznania fałszywego, przypada uznanie za wartościowe zeznania nieszczerego.

Z pomocą równania Bayesa można ustalić stopień prawdopodobieństwa wykrycia przez sędziego kompetentnego przy ocenie wartości dowodowej zeznań prawdziwych i zeznań fałszywych. Prawdopodobieństwo, że zeznanie prawdziwe będzie jako takie sklasyfikowane przez sędziego kompetentnego, dokonującego oceny niezależnie od wyników analizy treściowej, stanowi stosunek: iloczynu prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania prawdziwego (518/614 = 0,8436482) i skuteczności analizy treściowej przy ustalaniu prawdziwości zeznania (466/518 = 0,8996138), do sumy iloczynów prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania prawdziwego i skuteczności sędziów w ocenie prawdziwości zeznania oraz iloczynu współczynnika błędów popełnianych przez sędziów przy wykrywaniu zeznań fałszywych (43/96 = 0,4479166) i współczynnika prawdopodobieństwa oceniania zeznań fałszywych (96/614 = 0,1563517).

189 Równanie Bayesa dla zeznań prawdziwych (samodzielne oceny sędziów):

𝑝(𝑃) = 0,8436482 x 0,8996138

0,8436482 x 0,8996138+ 0,4479166 x 0,1563517 = 0,9155206 ≈ 91,55 %

Biorąc powyższe pod uwagę stwierdzić można, że jeżeli sędzia kompetentny wyraził stanowisko, iż zeznanie jest prawdziwe, istnieje 91,55% szansy na to, że wyrażając swoją ocenę odnośnie wartości dowodowej zeznania nie pomylił się.

Prawdopodobieństwo warunkowe dla zeznań fałszywych, ocenianych samodzielnie przez sędziów kompetentnych będzie stanowiło wynik ilorazu, gdzie w liczniku znajdzie się: iloczyn prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania fałszywego (96/614 = 0,1563517) i współczynnika celności sędziów kompetentnych przy ustalaniu fałszywości zeznania (53/96 = 0,5520833), a w mianowniku suma iloczynów prawdopodobieństwa występowania w badanej grupie zeznania fałszywego i skuteczności sędziów kompetentnych przy ustalaniu fałszywości zeznania oraz iloczynu współczynnika błędów w wykrywaniu zeznań prawdziwych (52/518 = 0,1003861) i współczynnika prawdopodobieństwa oceniania zeznań prawdziwych (518/614 = 0,8436482).

Równanie Bayesa dla zeznań fałszywych (samodzielne oceny sędziów):

𝑝(𝐹) = 0,1563517 x 0,5520833

0,1563517 x 0,5520833 + 0,1003861 x 0,8436482 = 0,5047617 ≈ 50,47%

Analiza prawdopodobieństwa warunkowego w odniesieniu do zeznań fałszywych ocenianych przez sędziów kompetentnych niezależnie od przeprowadzonej analizy treściowej prowadzi do wniosku, że w sytuacji gdy sędziowie kompetentni będą wyrażali samodzielny pogląd, iż zeznanie złożone przez świadka jest fałszywe, w niemal połowie przypadków popełnią błąd.

190 9.1.1.7. Analiza porównawcza skuteczności analizy treściowej i samodzielnych ocen sędziów kompetentnych przy ocenie zeznań aktowych

Dla lepszego zobrazowania różnic pomiędzy analizą treściową i jej poszczególnymi technikami (SVA, RM, SCAN i MASAM) oraz sądami wydawanymi samodzielnie przez sędziów kompetentnych przy ocenie wartości dowodowej zeznań aktowych, uzyskane w dotychczasowych analizach wyników wskaźniki można przedstawić w formie tabeli zbiorczej.

191 Zgromadzone w Tabeli 26. dane pozwalają na sformułowanie wniosku ogólnego, że zastosowanie analizy treściowej będzie prowadziło do większej liczby poprawnych identyfikacji zeznań aktowych, niż ocena wartości dowodowej zeznania dokonana samodzielnie przez sędziego kompetentnego. Metodą, która charakteryzuje się najwyższym poziomem poprawnych identyfikacji jest Model Wielozmiennowej Analizy Zeznań Świadków Dorosłych (MASAM), który pozwala na prawidłową klasyfikację w niemal 90% przypadków i cechuje się wskaźnikiem wiarygodności wynoszącym 8,86.

Trzeba przy tym zauważyć, że prawidłowych klasyfikacji zeznań prawdziwych z pomocą MASAM dokonano w 96,87% przypadków, a współczynnik wiarygodności dla zeznań prawdziwych wynosi aż 30,95. MASAM odznacza się także czterokrotnie niższym poziomem błędów II rodzaju (błędna eliminacja zeznań prawdziwych), niż oceny formułowane przez sędziów kompetentnych samodzielnie.

Nie sposób nie dostrzec, iż przy ocenie zeznań fałszywych dla MASAM procent prawidłowych klasyfikacji jest najniższy, wyraźną przewagę przy ocenie zeznań nieszczerych daje sędziom kompetentnym zastosowanie Statement Validity Assessment.

Analiza treściowa zeznań fałszywych z zastosowaniem kryteriów treściowych SVA odznacza się najwyższym współczynnikiem wiarygodności (1,78) i prowadzi do popełnienia najmniejszej liczby błędów I rodzaju (5,66%), polegających na mylnym uznaniu zeznań fałszywych za posiadające wartość dowodową.

Prawdopodobieństwo warunkowe dla zeznań prawdziwych ocenianych z zastosowaniem MASAM jest jednak najwyższe (91,85%), niemal równe z prawdopodobieństwem warunkowym zeznań wiarygodnych przy samodzielnych ocenach sędziów kompetentnych (91,55%). W odniesieniu do zeznań fałszywych, także dostrzec można wyraźną przewagę prawdopodobieństwa warunkowego analizy treściowej z zastosowaniem MASAM (69,23%), i to zarówno nad samodzielnymi ocenami sędziów

192 kompetentnych (50,47%), jak i pozostałymi metodami analizy treściowej (najwyżej SVA – 25,81%).