NA SEJMIE PIOTRKOWSKIM,

A n n o D o m in i 1 5 4 8 ,

w o jsk ieg o w ło cła w sk ieg o .

Najaśniejszy, miłościwy króla! Gdyż Pan Bóg wszechmogący tak to mieć raczył, że nam świętej a sławnej pamięci króla, pana, dobrodzieja naszego, ojca waszej miłości, z tego świata do swej chwały wziąć raczył, a nas lud swój smutny a żałosny po jego z te­

go świata wzięciu mieć a uczynić raczył, nielza, ani się jednak godzi, jedno to od jego ś. miłości skromnie a z pokorą przyjmować a dziękować, że nas przez tak długi czas jego panowania mocą swą boską, a za sta­

teczn ą , mądrą i miłościwą sprawą jego w pokoju et in h o c s p le n d o r e zachować raczył. Nic jeszcze nie wątpimy, a owszem tent się cieszymy, że jako nas jego miłość do tych czasów na pieczy mieć raczył, tak nas i do końca Indu swego opuścić nie raczy. A gdyż też i to je g o święta miłość tak przejrzeć raczył, że waszą kró- 1 ewską miłość królem a panem naszym i zrządzić i dać nam raczył, czegochmy wszyscy od Pana Boga wdzię­

czni; tedy aczkolwiek od powinności tej, którejeś nam jeszcze wasza królewska miłość (?), jakoż to pana swe­

go, swem i wszego rycerstwa korony polskiej imie­

niem witamy, zalecając swoje i braci swej wszystkiej

11 wielkie i powolne posługi, w łaskę w. k. m ci,.żądając u P. Boga i tego prosząc, aby jego święta miłość po­

szczęścić i błogosławić raczył początek panowania w.

k. mci, kn czci a chwałę swojej, ku pociesze naszej, a ku pożytku naszemu i zachowaniu w całości rzeczy­

pospolitej , aby z pomocą boską przez wszystek czas panowania swego tak nam panować raczył, jakoby nas lud boski, w. k. mci od Boga zwierzóny, w pokoju, w sprawiedliwości , w dobrych cnotach, w dobrym rzą­

dzie, bez skwierku a bez drapiestwa, mieć 1 zachować raczył; co wszystko dalibóg będzie, gdy w. k. miłość jako król a głowa nasza, k’temu się sam naprzód mieć,

a z siebie nam poddanym swym do wszystkiego po- chop i przykład dawać będziesz raczył; na którym to wstępie a początku panowania swego, aczkolwiek nie wątpimy, że w. k. mość na to pamiętać raczysz, co naj- pierwej przedsiębrać a obaczać pilnie jesteś powinien;

wszakże braci naszej, wszystkiemu rycerstwu koron­

nemu zdało się za potrzebne, przez nas posły swe nieco o tern tak nakrótce przed w. k. mość przełożyć a p r y pominąć; co aby w. k. miłość łaskawie a miłości­

wie słyszeć raczył, pokornie prosimy miłości waszej.

Mądrze a opatrznie to w rzeczy pospolitej przez przodki nasze jest zrządzono i postanowiono, aby w niej zawsze jeden król był, u któregoby wszyscy światłość wszystkę być w yznaw ali; a ten aby zawsze in repubłi- ca był auktorem pokoju, patronem i obrońcą praw ⁱ swobód naszych, stróżem i szafarzem sprawiedliwości, każdemu poddanemu swemu i wszem dobrej sprawy przyczyną. Zaprawdę, wielkie a ważne to rzeczy są, które się w powinności w. k. m. pochodzić mają, jest na co pomyślać a częstokroć przedsiębrać; ale jeszcze przed tem jest naprzód potrzeba tego, abyś w. k. m.

uznać a obaczyć raczył, w jakiej rzeczypospolitej pa­

nować, jakim ludziom a jakim poddanym rozkazować w. k. m. masz. Panować a królem być w. k m. rzeczy­

pospolitej masz w wielkiem a szerokiem państwie, a tak panować, jakoś przy siądź raczył; zgromadzać to zasię ku koronie, co kiedy odpadło, nie umniejszać nic,

12

ale owszem w całości zachować et pro posse dilatare rozkazować.

Item w. k. m. masz poddanym ludziom rycerskim wolnym a swobodnym, którym nie inak w. k. m. rozka­

zowa ć masz, jedno tak jakoby żadne rozkazanie wol­

nościom naszym a prawom koronnym nie przeciwiło się: albowiem to rycerstwo w swobodzie a w wolności się rodzi, niewoli się nie nałożyło, ani jej z przyrodze­

nia ma; toć są wszystkie skarby nasze, nad które więt- szych nie mamy; to jest serce nasze, bez którego żywi być nie clicemy, ani możemy.

Prawa też koronne, ty są jako dusza rzeczypospo- litej, bez których jako ciało bez dnsze, żadna rzeczplta stać nigdy nie może, albowiem każdy z nas z wolności swej weseli się, a rzeczplta prawie bywa w rządzie

a w dobrej sprawie postawiona, a odjąwszy wolności, coby inszego ostało, jedno żałosna a okrutna pogańska niewola. Odjąwszy prawa, tamby już rządu żadnego, sprawy dobrej żadnej, sprawiedliwości nie było, jedno sprosna a szkarada confusio nostra, rzeczpospolita ża­

dna. Przeto prosim, aby w. k. m. to wszystko dobrze u siebie uważyć raczył, to zawżdy przed oczyma miał, a na to pamiętać raczył, co na osobę w. k. m. zależy, i coś nam jest poddanym powinien; a naprzód prosimy:

aby w. k. m. wziąć przed się raczył powinność swą, którąś nam jest w. k. m. podle przysięgi swej i podle przywileju swego wypełnić i dosyć uczynić powinien, to jest: gdzieby się wystąpiło z prawa, gdzieby się wolnościam naszym co też ubliżyło, jakoż to jednak w.

k. m. czasu swego ukazano będzie, aby w. k. miłość raczył wszystko w swojej mierze postanowić, w exymią przywieść i naprawić, naprawiwszy potwierdzić według powinności sw ej, potwierdziwszy, nas w tern zachować i bronić, jakoś to poprzysiądz raczył, a potem aby o pokoju od postronnych sąsiad a nieprzyjaciół naszych radzić raczył, a tu w koronie swej między poddanymi rząd i pokoj wnętrzny postanowić raczył.

Lecz najaśniejszy, miłościwy królu, jako to są wielkie rzeczy, których rzeczpospolita w w. k. m. pa­

nie swym potrzebuje, tak też to przodkowie naszy

13

mądrze byli pizejrżeli, tak wielkim, ważnym a trudnym rzeczam jedna osoba, sam jeden król, nawiętszą pracą, nawiętszą pilnością swą dosyć uczynić nigdy nie może, ą też się im nigdy nie zdało, aby na jednę osobę wszyst- ki rzeczy swe, wszystki sprawy koronne przełożyć byli m ieli, aby tak przy jednej osobie królewskiej absoluta potestas nie ostawała.

Przeto przydane są rady kn królowi, którym rzecz­

pospolita swych wszystkich wolności i praw w stróża- nie (?) ich zwierzyła, z których każdy przysięgą swą na to obowiązan bywa, aby oni przodkiem królewskie wszystkie sprawy, jego przedsiębrania, radami a sen- teneyami swemi moderowali, przestrzegając, aby król

•za niedobrem baczeniem swem czego rzeczypltej szko­

dliwego przed się nie brał, przy tern aby strzegli, aby się nic przeciw prawu nie działo, a bronili też tego, aby wolności w niebezpieczeństwa nie przychodziły.

Gdyż to tak jest, a Pan Bóg na rzeczpospolitą zrzą­

dzoną i postanowioną w. k. miłość królem a panem być przejrzał, jest rzecz słuszna i potrzebna, i o to prosimy:

aby w. k. m. jako głow a, na tę radę koronną jako na członki swe osobliwie mieć wzgląd raczył, jako na tych, na których wiele zależy, a bez nich nic nie czynić, nic przedsiębrać nic raczył, albowiem to jest ich własny urząd, że ony wszystki sprawy waszej k. miłości z po­

winności radami swemi moderować są powinni. Aleć te­

go naprzód jest potrzeba, mali być ich rada w. k. m.

in republica pożyteczna, aby w. k. m. tę to radę swą raczył przywieść ku zgodzie, ku przyjaźni, a ku jedno- stajności, aby oni nie będąc żadną nieprzyjaźnią, ża­

dną waśnią jeden przeciw drugiemu, żadną niezgodą zabawieni, mogli w. k. m. zdrową, uprzejmą, pożyte­

czną radą podpierać, a koronę i nasze też potrzeby i doległości jednostajne obmyślać, której to zgody mię­

dzy pany ich tnościami nikt inszy przyczyną być nie m a, jedno w. k. m ., co my tak rozumiemy; abowiem czasów przeszłych, wiedząc co się też między ich moś- ciami dziewało, pytaliśmy się o to, coby za przyczyna bywała onych nieprzyjażni, onych waśni, o któryebeśmy między ich miłościami pany słychali, i tęchmy

nawięt-1 4

szą być rozumieli: że jeden nad drugim więcej sobie auctoritatis przywłaszczał, aby na nim więcej niż na drugim zależało, na co się jeden wspinając, musił dru­

giego. lżyć; bo to nigdy bez tego być nie może, a ztąd jaw ne i potajemne nieprzyjaźni rosły, et merite temu wszystkiemu w. k. ni. między radą swą nie inaczej za- bieżeć masz, jedno każdemu z nich jednako, jako na rady zależy, każdemu z nieb łaskę swą aequo ukazu­

j ą c , nie dawać tego na się znać, aby na jednym w ię­

cej niż na drugim w. k. m. zależeć w radzie m iało:

abowiem jednako wszyscy przysiągają, słusznie też jednako wszyscy ważeni być mają. Bo inaczej waśni rzeczypospolitej szkodliwe, nigdyby się nie uspokoiły, jakoż jednak wasza król, mość wszystkim jednostaj­

nie powinien łaskaw być, o ich zgodę i przyjaźń spól- ną pilnie się starać, abowiem cić to są panowie, a tać to jest rada koronua, z których ręku w. k. mość kró­

lestwo m asz; ci w. k. miłość dobrowolnie za pana w y ­ brali; nie podbiłeś nas mieczem, aniś mocą ku króle­

stwu przyszedł, ani też ten królem bywa w Polsce, który się królewiczem urodzi w Polsce, ale ten kró­

lem polskim byw a, którego ci panow ie, ta rada w szyst­

ka uznają być królestwa godnym , a z nami rycerstwem, bracią swą m łodszą, wespołek sobie za pana dobrowol­

nie obierają; przeto godni są tego wszyscy, aby w. k.

m. wszystkim jednostajnie łaski swej królewskiej uży­

czać, a wszystkich rad jednako używać raczył.

My takież prosimy, aby w. k. m. nam rycerstwu swemu łaskawym a miłościwym panem być raczył, przykładem przodków sw ych, którzy rycerstwo koronne uznawali zawżdy być robur et firmamentum, regni s u i;

toć i est skarb w. k. m. bez myta nieprzebrany, słudzy, żołnierze bez żołdu; czego wiele panów krześciańskich za pieniądze z trudnością dostają, to wasza k. mość

w k oron ie sw ej darm o m ieć raczysz.

A gdy my to uznam y— jako my w tern nic nie wątpimy, — że w. k. m. na to pam iętać, a takim się panem in hac republica podle powinności pokazować będziesz raczył, tedy zatem będziesz w. k. mość miał poddane swe takie, którzy miłując ciebie pana sw ego,

15