Wśród zorganizowanych społeczeństw możemy odnaleźć wszystkie wymienione w poprzednim rozdziale rodzaje układów zorganizowanych.
Jako układ sterowny funkcjonować będzie na przykład kolonia lub społeczeństwo pod zaborem. Z reguły musi ono pracować na siebie, aby zapewnić sobie środki utrzymania, kolonialiści bowiem czy też zaborcy nie chcą dopłacać do utrzymania kolonii. Starają się sterować koloniami czy podbitymi przez nie narodami zgodnie z własnymi interesami, używając w tym celu odpowiednich bodźców, najczęściej w postaci represji fizycznych lub ekonomicznych; spełniają więc w stosunku do podbitego społeczeństwa rolę organizatora układu sterownego. Zaborcy starają się też na ogół nie dopuścić do rozwoju w społeczeństwach instytucji mogących spełniać funkcje korelatora, np. uczelni, na których prowadzone byłyby badania z zakresu nauk politycznych czy historii podbitego narodu itp.
Przykłady takiej działalności nietrudno znaleźć w historii naszego narodu. Sterowanie życiem narodu przez zaborców czy kolonialistów może często polegać na prowadzeniu w podbitym kraju gospodarki rabunkowej, prowadzącej do wyniszczenia zasobów naturalnych i osłabienia potencjału biologicznego podbitej ludności - będzie to więc przykład sterowania układu w
sposób niezgodny z jego interesami.
Układem samosterownym będzie społeczeństwo w stanie zależności neokolonialnej.
Posiada ono swoje organy gospodarcze zapewniającemu mu energię konieczną do funkcjonowania - a więc spełniające rolę akumulatora i zasilacza, posiada również swoje organy wykonawcze (efektory), kierownicze, naukowe itp. , które spełniają funkcje korelatora. Jest jednak w taki sposób powiązane z byłą metropolią lub innym krajem imperialistycznym, że w rzeczywistości funkcjonuje w interesie kraju, który nim steruje.
Kolonialiści zazwyczaj starają się o to, aby przed oficjalnym opuszczeniem kolonii i formalnym uzyskaniem przez nią niepodległości powiązać jej gospodarkę z gospodarką metropolii (powiązanie z torem energetycznym), a w strukturze władzy nowopowstałego państwa pozostawić swoje agentury za których pomocą będą mogli wywierać skuteczny wpływ na politykę swej byłej kolonii (wywieranie wpływu na tor informacyjny). W działaniach tego typu celowali zwłaszcza imperialiści angielscy; często jednak ich wpływ gospodarczy i agentury były wypierane przez kapitał i agentury Stanów Zjednoczonych.
Przykładem układu samodzielnego jest suwerenne państwo. Wprawdzie na jego działanie wywierają wpływ różne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, niemniej jednak steruje się ono zgodnie z własnym interesem.
W suwerennym państwie funkcję receptorów spełniają takie instytucje, jak agencje prasowe, instytuty badania opinii publicznej, organy wywiadu i kontrwywiadu itp.; funkcje zasilacza i akumulatora spełnia gospodarka; funkcje korelatora - wszelkie instytucje zajmujące się gromadzeniem i przetwarzaniem informacji - archiwa, biblioteki, określone instytucje naukowe, administracyjne itp. Natomiast efektorami są wszelkie organy wykonawcze (produkcyjne, wojskowe itp), a funkcje homeostatu spełniać może opinia publiczna, organy kierownicze państwa, instytucje religijne, prawne organizacje społeczne o odpowiednim autorytecie moralnym itp.
Jeżeli stan państwa mierzyć będziemy np. odpowiednimi wskaźnikami produkcji, to wówczas stan równowagi funkcjonalnej państwa będzie stanem, w którym wskaźniki produkcyjne są dostatecznie wysokie, aby zapewnić państwu egzystencję na odpowiednim poziomie i określone tempo rozwoju, ale z drugiej strony nie będą tak wysokie, aby np.
doszło do zniszczenia środowiska naturalnego człowieka, zalania rynku towarami, na które nie ma żadnego zapotrzebowania, lub obniżenie stopy życiowej ludności wskutek nadmiernych inwestycji. W związku z tym zadaniem instytucji pełniących w państwie rolę homeostatu może być zarówno stymulowanie rozwoju jednych dziedzin produkcji, jak też hamowanie zbyt wysokiego tempa rozwoju innych.
Trzeba jednak podkreślić, że w społeczeństwie zorganizowanym funkcje poszczególnych organów układu mogą spełniać nie tylko odpowiednie instytucje oficjalne, ale również i instytucje nieoficjalne, a ponadto określone klasy, warstwy społeczne czy nawet poszczególni ludzie. Może też w związku z tym dochodzić do kolizji interesów poszczególnych instytucji, warstw społecznych czy wreszcie poszczególnych osób.
Spróbujmy to zanalizować na przykładzie takiego układu samodzielnego, jakim jest naród, przy czym skupimy swoją uwagę na odbywających się w narodzie procesach homeostazy społecznej.
W układzie samodzielnym, jakim jest naród, funkcje homeostatu mogą spełniać nie tylko określone instytucje, ale także określone klasy czy warstwy społeczne, przy czym w różnych okresach historii warstwy te mogą się zmieniać, np. w okresie feudalizmu funkcje homeostatu spełniają w narodzie przede wszystkim szlachta, w okresie kapitalizmu -burżuazja, a w okresie socjalizmu rolę tę spełnia klasa robotnicza.
Naturalnym dążeniem klasy społecznej spełniającej funkcję homeostatu jest stworzenie i popieranie odpowiednich instytucji społecznych - zarówno oficjalnych, jak i nieoficjalnych - które służyć będą jej interesom.
Klasa społeczna spełniająca aktualnie funkcje homeostatu jest więc organizatorem społeczeństwa i steruje nim zgodnie ze swoim interesem, który nie zawsze musi być zgodny z interesem innych klas społecznych; w wypadku takiej niezgodności powstają warunki do walki klasowej.
Jeżeli w jakimś okresie historii zabraknie w narodzie klasy społecznej, która na danym etapie rozwoju społecznego spełniać może funkcję homeostatu, albo też taka klasa społeczna istnieje, ale jest zbyt słaba, by mogła spełniać swe funkcje, wówczas powstają warunki, w których bardzo łatwo dany naród może zostać podporządkowany jakiemuś innemu układowi samodzielnemu - np. w drodze zaboru.
Przykładów historycznych tego rodzaju procesów nie brakuje. Po wyniszczeniu w czasie wojny trzydziestoletniej prawie całej szlachty czeskiej naród popadł na kilka wieków w zależność od Austrii i nie potrafił wyłonić z siebie odpowiedniej siły społecznej, która by rozpoczęła skuteczną walkę o niepodległość narodową.
Dopiero w okresie ukształtowania się kapitalizmu, kiedy funkcje homeostatu zaczęła pełnić burżuazja, powstały w narodzie czeskim warunki do prowadzenia skutecznej walki o niepodległość. Nieprzypadkowo właśnie w połowie XIX wieku rozpoczęła się w Czechach walka narodowo - wyzwoleńcza. Jednak w miarę rozwoju klasy robotniczej w coraz większym stopniu pełni ona rolę homeostatu, natomiast burżuazja zaczyna stopniowo
wyrzekać się dawnych haseł, popadając w zależność od obcego kapitału. Podstawową siłą walki narodowo - wyzwoleńczej staje się wówczas klasa robotnicza.
Analogiczne procesy można zaobserwować również w historii narodu polskiego. W okresie feudalizmu mieliśmy silną szlachtę, i wówczas pełniła ona funkcje homeostatu.
Jednakże w okresie rozwoju kapitalizmu słabnąca szlachta coraz mniej była zdolna pełnić w narodzie funkcje homeostatu, natomiast polska burżuazja nie była jeszcze na to dostatecznie silna. Nieprzypadkowo też właśnie w tym okresie państwo nasze zostało podzielone przez zaborców - brak dostatecznie silnej klasy społecznej, która wówczas mogłaby pełnić funkcje homeostatu w narodzie i państwie, zwiększał prawdopodobieństwo upadku państwa - chociaż oczywiście nie był tego upadku jedynym powodem.
Zaznaczyć trzeba jednak, że brak w danym okresie historii klasy społecznej, która mogłaby spełniać funkcje homeostatu w narodzie jako układzie samodzielnym - chociaż uniemożliwia prowadzenie skutecznej walki narodowo - wyzwoleńczej - to jednak nie musi wcale oznaczać, że naród przestaje istnieć. Homeostaza społeczna związana z istnieniem narodu może się nadal odbywać niejako na niższym poziomie organizacji społecznej - np. w rodzinie czy na wsi, prowadząc w końcu nawet do powstania określonych instytucji, np.
samokształceniowych, wychowawczych itp. , których zadaniem jest rozwijanie kultury narodowej. Dzięki tego typu homeostazie społecznej mogły przetrwać wielowiekową niewolę różne narody - np. Bułgarzy, Czesi, Grecy, a i nasz naród zawdzięcza jej przetrwanie okresu zaborów.
Jeżeli w narodzie istnieje klasa społeczna, która spełnia rolę homeostatu społecznego, a naród ten znajduje się w stanie zależności od jakiegoś obcego organizatora - np. jest pod zaborem lub okupacją - i w związku z tym oficjalne formalno - prawne instytucje, którym podporządkowane jest życie narodu, działają w interesie obcego organizatora, wówczas powstają warunki do walki narodowo - wyzwoleńczej. Posługując się pojęciami cybernetycznej teorii układów samodzielnych cel walki narodowo - wyzwoleńczej można określić jako walkę o stworzenie odpowiednich instytucji (przede wszystkim formalno -prawnych), które działałyby zgodnie z interesem narodu jako układu samodzielnego (albo przynajmniej w interesie klasy społecznej, pełniącej funkcje homeostatu społecznego), zwłaszcza zaś walkę o stworzenie odpowiednich instytucji, które spełniałyby funkcję homeostatu. Chodzi tu oczywiście o zinstytucjonalizowany homeostat, mający swe oparcie w odpowiednich normach prawnych, a nie o homeostat społeczny, który funkcjonuje i bez tego oparcia, a nawet wbrew istniejącemu porządkowi formalno - prawnemu, stając się podstawowym czynnikiem dynamizującym walkę narodowo - wyzwoleńczą.
Zazwyczaj w takiej sytuacji powstają najpierw nieoficjalne instytucje, które stopniowo zaczynają sterować działaniami własnego społeczeństwa, wbrew obcym ośrodkom kierowniczym. Instytucje tego rodzaju mogą czasami przybierać formę podziemnego rządu narodowego, kierującego całą organizacją podziemnego państwa. Rozpoczyna się walka przeciwko obecnemu organizatorowi, która przybierać może różne formy - czasem formę walki politycznej, czasem walki partyzanckiej, a czasem zbrojnego powstania, które zyskuje poparcie innych państw. Walka taka bardzo często trwa długo, może przygasać i wybuchać znowu. Jeżeli doprowadza do powstania własnego państwa, wówczas zazwyczaj rozpoczyna się nowy etap walki o uniezależnienie od dawnego zaborcy czy dawnej metropolii, chodzi bowiem wówczas o zwalczanie wpływów obcego kapitału i obcych agentur (pozostawionych przez byłego zaborcę lub kolonizatora), za których pośrednictwem obcy organizator może wywierać wpływ na życie nowo powstałego państwa.
Walka polityczna w rozumieniu cybernetycznej teorii układów samodzielnych polega na dezorganizowaniu toru energetycznego, toru informacyjnego, homeostatu oraz efektora.
Jeżeli chodzi o oddziaływanie na tor energetyczny, to może tu wchodzić w grę:
a dezorganizowanie źródeł, z których przeciwnik czerpie środki energetyczne - np.
zwalczanie państwa, które finansuje i zaopatruje w sprzęt przeciwnika;
b dezorganizowanie zasilaczy układu - np. osłabienie zdolności wydobywczych poprzez utrzymywanie niskiego poziomu górnictwa;
c dezorganizowanie akumulatora - np. poprzez dezorganizowanie produkcji, przyczynianie się do marnowania rezerw ekonomicznych itp.;
d dezorganizowanie przepływów w torze energetycznym - np. poprzez dezorganizowanie komunikacji.
Oddziaływanie na tor informacyjny polegać może na:
a dezorganizowaniu dopływu informacji do receptorów przeciwnika - np. poprzez izolowanie i dezinformowanie jego agentów;
b dezorganizowaniu receptorów - np. przez niszczenie agentury przeciwnika
c dezorganizowanie korelatora - np. przez dezorganizowanie pracy instytucji naukowych, administracyjnych itp;
d dezorganizowanie przepływu informacji w torze informacyjnym - np. poprzez niszczenie sieci łączności.
Dezorganizowanie homeostatu to np. demoralizowanie członków klasy panującej, niszczenie organizacji społecznych mających wpływ na opinię publiczną itp. Wreszcie
-dezorganizowanie efektorów polegać może np. na osłabianiu armii przeciwnika.
3 CYBERNETYCZNA INTERPRETACJA ZACHOWANIA LUDZI W