Problemy sterowania społeczeństwem łączą się ściśle z problemami walki politycznej;
można by nawet powiedzieć, że walka polityczna jest jedną z metod sterowania społecznego.
W poprzednim rozdziale omówiliśmy częściowo pewne swoiste problemy walki politycznej, która rozgrywa się między ruchami społeczno-politycznymi dążącymi do zmian struktury społecznej a obrońcami tej struktury dysponującymi aparatem państwowym. Obecnie zajmiemy się zagadnieniami walki politycznej toczonej między organizacjami o różnych programach, dążącymi jednak do zmiany struktury społecznej. Analogiczne prawidłowości występują również w wypadku walki politycznej między państwami, a nawet w wypadku walki wewnętrznej między władzą a ruchem społeczno-politycznym dążącym do zmian struktury społecznej. Można w związku z tym powiedzieć, że prawidłowości omawiane w niniejszym rozdziale mają charakter ogólny.
Zanalizujemy obecnie pewne ogólne problemy walki politycznej opierając się na cybernetycznej teorii układów samodzielnych oraz wyprowadzonym z niej modelu działań,
społecznych.
W a l k ą p o l i t y c z n ą nazywać będziemy w dalszym ciągu celowe oddziaływanie jednej organizacji politycznej na inną organizację polityczna, zmierzające do uniemożliwienia albo utrudnienia określonych procesów sterowniczych zachodzących w tej organizacji lub między tą organizacją a jej otoczeniem - oraz do obrony własnej organizacji przed analogicznymi działaniami ze strony innych organizacji. Oddziaływanie powyższe polega na niszczeniu organizacji przeciwnika (dezorganizowaniu go) w taki sposób, aby uczynić go niezdolnym do walki, oraz na obronie własnej struktury przed niszczeniem ze strony przeciwnika. Wielkość zniszczenia możemy mierzyć albo zmniejszeniem stopnia organizacji przeciwnika, albo zmniejszeniem wielkości jego działań społecznych (lub rezultatów tych działań).
Niszczenie może mieć charakter energetyczny lub informacyjny, przy czym mówimy o niszczeniu energetycznym i informacyjnym ze względu na sposób niszczenia oraz ze względu na obiekt niszczenia.
Z e w z g l ę d u n a s p o s ó b n i s z c z e n i a rozróżniamy niszczenie energetyczne -gdy zużywana jest energia celem niszczenia struktury przeciwnika (np. energia zawarta w pocisku), oraz niszczenie informacyjne - gdy do niszczenia struktury przeciwnika używa się bodźców informacyjnych, np. propaganda dezinformująca.
Problemy związane z niszczeniem energetycznym ze względu na sposób niszczenia wchodzą w zakres teorii walki zbrojnej, a nie właściwej walki politycznej, i w związku z tym nie będziemy się nimi zajmować. Walka polityczna może wprawdzie przechodzić w walkę zbrojną, ale wówczas zaczynają występować prawidłowości, których omówienie wymagałoby głębszego wniknięcia w zagadnienia wiedzy wojskowej.8
Nas interesować będzie głównie podział ze względu na obiekt niszczenia.
Ze względu na obiekt niszczenia rozróżniamy niszczenie energetyczne - gdy niszczeniu ulegają elementy wchodzące w skład toru energetycznego struktury przeciwnika, oraz niszczenie informacyjne - gdy niszczone są elementy wchodzące w skład toru informacyjnego.
W dalszym ciągu używać będziemy pojęć: niszczenie energetyczne i niszczenie informacyjne w tym drugim znaczeniu.
N i s z c z e n i e e n e r g e t y c z n e polega na:
a zmniejszaniu mocy zewnętrznej - źródła, z którego pobiera moc zwalczany
8 Czytelników interesujących się bliżej zastosowaniem metod cybernetycznych do problemów walki zbrojnej odsyłam do pracy znanego polskiego cybernetyka J. Konecznego. Cybernetyka walki, Warszawa 1970.
układ. W tym celu niszczy się przede wszystkim źródła energii przeciwnika oraz stara się uniemożliwić dotarcie do nich. Jeżeli np. jakaś organizacja polityczna czerpie środki energetyczne potrzebne do swego funkcjonowania z subwencji określonych przedsiębiorstw, wówczas zmniejszenie mocy zewnętrznej polegać będzie na dezorganizowaniu samych przedsiębiorstw oraz na uniemożliwianiu przekazywania tych subwencji (np. przez wydanie odpowiedniego zarządzenia);
b zmniejszanie mocy wewnętrznej układu przez utrudnianie lub uniemożliwianie pobierania mocy zewnętrznej (bez zmniejszania energii zewnętrznej). Środkiem prowadzącym do tego celu będzie dezorganizowanie zasilacza układu. Przykładowo, jeżeli zorganizowane społeczeństwo pobiera energię z otoczenia za pośrednictwem odpowiednio zorganizowanego przemysłu i rolnictwa, wówczas dezorganizowanie tego przemysłu i rolnictwa będzie równoznaczne z niszczeniem zasilacza;
c zmniejszanie mocy całkowitej układu przez dezorganizowanie akumulatora.
Może tu np. wchodzić w grę niszczenie, rozpraszanie lub marnowanie rezerw ekonomicznych, którymi dysponuje dane zorganizowane społeczeństwo, lub dezorganizowania instytucji zajmujących się przetwarzaniem i przechowywaniem środków energetycznych, jakimi dysponuje dane społeczeństwo lub dana organizacja społeczno-polityczna (np. dezorganizowanie pracy wydziałów finansowych);
d zmniejszanie mocy całkowitej układu przez dezorganizację przepływów energii w torze energetycznym. Chodzi tu o dezorganizację połączeń między zasilaczem a akumulatorem, między akumulatorem i efektorem, wreszcie między akumulatorem a organizatorem (homeostatem) i korelatorem. Może tu np. wchodzić w grę odcięcie kierownictwa od jego rezerw finansowych albo od instytucji, które zaopatrują dane społeczeństwo w niezbędne środki energetyczne, tak że dysponowanie nimi z konieczności pozostanie w gestii niższych organów terenowych.
e zmniejszenie swobody działań organizacji przez zwiększenie mocy, która musi zostać zużyta na utrzymanie samej organizacji. Jeżeli stworzymy takie warunki, że dana organizacja będzie musiała wszystkie swe środki energetyczne zużywać na zdobywanie środków swego utrzymania, albo też jeżeli zmusimy organizację do takiej rozbudowy jej aparatu etatowego (zwłaszcza administracyjnego), że utrzymanie tego aparatu pochłonie wszystkie środki energetyczne, jakimi dysponuje dana organizacja, wówczas zredukujemy swobodę działania tej organizacji do zera.
Zagadnieniami niszczenia energetycznego ze względu na obiekt zniszczenia zajmuje się teoria walki ekonomicznej.
Jeżeli chodzi o n i s z c z e n i e i n f o r m a c y j n e , to polegać ono będzie na takich działaniach, jak:
a dezorganizowanie dopływu z otoczenia komunikatów zawierających informacje o odpowiedniej wartości sterowniczej i wykonawczej. Może tu np. wchodzić w grę dezorganizowanie źródeł informacji przeciwnika przez izolowanie lub dezinformowanie jego informatorów albo, inaczej mówiąc, dezorganizację receptorów przeciwnika w sposób pośredni - poprzez dezorganizację dopływu informacji do receptorów;
b bezpośrednie dezorganizowanie pracy receptorów, np. przez niszczenie sieci szpiegowskiej przeciwnika, dezorganizowanie jego instytucji zajmujących się zbieraniem informacji itp.;
c dezorganizowanie procesów korelacji u przeciwnika przez niszczenie norm społecznych (przede wszystkim poznawczych i konstytutywnych) oraz dezorganizację instytucji zajmujących się przetwarzaniem i przechowywaniem informacji, np. przez demoralizowanie przeciwnika, dezorganizowanie jego instytucji naukowych, dezorganizowanie pracy instytucji zajmujących się opracowywaniem informacji dostarczanych przez wywiad;
d dezorganizacja procesów przepływu informacji w torze informacyjnym -między receptorami a korelatorem, -między korelatorem i organizatorem (homeostatem) oraz między korelatorem a efektorami, np. przez wydłużanie czasu lub uniemożliwianie podejmowania decyzji istotnych z punktu widzenia procesów sterowniczych organizacji przeciwnika lub z punktu widzenia interesów jego organizacji; wydłużanie czasu i dezorganizacja przepływu informacji między źródłami informacji w terenie a centralą (czasem niewysłanie na czas do centrali ważnej informacji może uniemożliwić przeciwdziałanie niebezpieczeństwu, jakie zagraża organizacji), przesyłanie zniekształconych informacji, które stają się przyczyną podejmowania błędnych decyzji itp.
Oczywiście omówione powyżej metody niszczenia energetycznego i informacyjnego to jeden aspekt walki politycznej - aspekt ofensywny (zaczepny); drugim aspektem walki politycznej jest aspekt defensywny (obronny), polegający na obronie struktury własnej organizacji przed ofensywnymi działaniami przeciwnika.
Jak wiemy, funkcjonowanie organizacji politycznej opiera się na sprzężeniach między kierownictwem (władzą) a wykonawcami (członkami organizacji) i otoczeniem (członkami społeczeństwa, którzy nie są członkami organizacji politycznej). Można w związku z tym rozpatrywać walkę polityczną jako dezorganizowanie tych sprzężeń oraz odpowiednich obiektów (tj. kierownictwa, wykonawców i społeczeństwa, które jest sterowane przez daną
organizację polityczną).
W walce politycznej organizacja atakująca dąży do takiego oddziaływania na strukturę organizacji przeciwnika oraz na społeczeństwo, aby zmniejszyć lub uniemożliwić wpływ organizacji przeciwnika na społeczeństwo oraz wpływ jego kierownictwa na organizację, a równocześnie uniemożliwić lub zmniejszyć analogiczne oddziaływanie przeciwnika skierowane przeciwko własnej organizacji. Z reguły chodzi również o zwiększenie własnego wpływu na społeczeństwo oraz wpływu własnego kierownictwa na własną organizację.
Problemy walki informacyjnej mają szczególne znaczenie dla procesów walki politycznej oraz łączą się ściśle z procesami kształtowania kultury społecznej. Dlatego też omówimy je obszerniej w następnym rozdziale.