Społeczno-demograficzne uwarunkowania poczucia zagrożenia prze-

Poczucie zagrożenia przestępczością to trzeci z analizowanych przez nas wymia-rów. W tym przypadku zastosowano dane z Wykresu V.12. Wykazały one, że naj-większe znaczenie w wyjaśnieniu zróżnicowania poziomu poczucia zagrożenia

178

przestępczością mają takie zmienne demograficzne, jak płeć oraz kategoria za-wodowa (osoba bezrobotna). W ramach charakterystyk społecznych, istotne sta-tystycznie są zmienne dotyczące zadowolenia z własnego sąsiedztwa oraz po-czucia związku z miejscem zamieszkania.

Tabela V.13. Społeczno-demograficzne uwarunkowania

poczucia zagrożenia przestępczością – wynik analiz regresyjnych

Zmienne ^{Współczynnik*}_β Charakterystyki demograficzne Płeć [mężczyzna = 1] –0,621 Wiek –0,094 Wykształcenie 0,125 Dochód –0,036

Kategoria zawodowa – osoba pracująca –0,163

Kategoria zawodowa – uczeń / student 0,152

Kategoria zawodowa – rencista / emeryt – kategoria referencyjna –

Kategoria zawodowa – osoba zajmująca się domem 0,095

Kategoria zawodowa – osoba bezrobotna –1,086

Charakterystyki społeczne

Siła więzi sąsiedzkich 0,003

Zadowolenie z własnego sąsiedztwa –0,367

Poczucie związku z miejscem zamieszkania –0,247

Sąsiedzki kapitał społeczny 0,075

Stowarzyszeniowo-obywatelski kapitał społeczny 0,039

Samoocena sytuacji materialnej 0,077

Ocena zadowolenia z warunków mieszkaniowych –0,069

Natężenie problemów zdrowotnych 0,061

* wyróżniono współczynniki istotne statystycznie

Kobiety charakteryzuje zdecydowanie wyższy poziom poczucia zagrożenia przestępczością w stosunku do mężczyzn. Koresponduje on z niższym poczu-ciem bezpieczeństwa u tej kategorii badanych. Wartość współczynnika β jest też w obu przypadkach na podobnym poziomie (jeśli wziąć pod uwagę wartości bezwzględne). W porównaniu do kategorii referencyjnej – emerytów i rencistów – osoby bezrobotne charakteryzuje zdecydowanie niższy poziom poczucia za-grożenia przestępczością. W obu przypadkach istotnych statystycznie zależności

w  ramach  charakterystyk  społecznych,  są  one  odwrotnie  proporcjonalne.  Po-czucie zagrożenia przestępczością jest zatem mniejsze wśród badanych, którzy  w pozytywny sposób oceniają sąsiedztwo swojego miejsca zamieszkania. Analo- giczna sytuacja ma miejsce wśród osób, które czują się związane ze swoim miej-scem zamieszkania.  Tabela V.14. Demograficzne uwarunkowania poczucia zagrożenia przestępczością  – wartości regresji średnich dla poszczególnych kategorii demograficznych

Zmienne Wartości Średnia

Płeć ^{Mężczyzna 0,33} Kobieta 0,55 Wiek do 25 lat 0,37 26 – 35 0,46 36 – 45 0,41 46 – 55 0,43 56 – 65 0,44 pow. 65 lat 0,80 Dochód do Q1 0,31 do Me 0,49 do Q3 0,53 pow. Q3 0,33 Kategoria zawodowa Osoba pracująca 0,46 Uczeń / student 0,34 Rencista / emeryt – kategoria referen-cyjna 0,52 Osoba zajmująca się domem  0,59 Osoba bezrobotna  0,22 Dane zawarte w powyższej tabeli pokazują, w jak dużym stopniu różnią się  kobiety od mężczyzn pod względem odczuwanego poziomu poczucia zagroże-nia. Wskaźnik poczucia zagrożenia przestępczością przyjmuje dla kobiet wartość  0,55 oraz 0,33 dla mężczyzn. Osoby powyżej 65 roku życia wyróżniają się spo-śród  innych  kategorii  bardzo  wysokim  poziomem  poczucia  zagrożenia  (0,80),  nieporównywalnym z pozostałymi zanotowanymi wartościami. W ramach pozo- stałych kategorii wartości te utrzymują się na porównywalnym poziomie. Nie-co niższy poziom poczucia zagrożenia charakteryzuje jedynie osoby do 25 roku  życia  (0,37).  Najniższy  poziom  poczucia  zagrożenia  odczuwają  respondenci

180

Tabela V.15. Społeczne uwarunkowania poczucia zagrożenia przestępczością

– wartości regresji średnich dla poszczególnych kategorii o podłożu społecznym

Zmienne Wartości Średnia

Siła więzi sąsiedzkich

Nie utrzymuje kontaktów z sąsiadami 0,45

Niski poziom więzi sąsiedzkich 0,31

Przeciętny poziom więzi sąsiedzkich 0,58

Wysoki poziom więzi sąsiedzkich 0,40

Poczucie związku z miejscem zamieszkania 0 – brak związku 0,76 1 – niski poziom 1,12 2 0,43 3 – przeciętny poziom 0,49 4 0,36 5 – wysoki poziom 0,41

Sąsiedzki kapitał społeczny

0 – bardzo niski 0,59 1 0,46 2 0,28 3 0,48 4 – wysoki 0,47 Stowarzyszeniowo- -obywatelski kapitał społeczny 0 – bardzo niski 0,39 1 0,43 2 0,58 3 0,31 4 0,62 5 – wysoki 0,19 Samoocena sytuacji materialnej

1 – żyjemy bardzo biednie 0,53

2 0,25

3 – żyjemy przeciętnie 0,50

4 0,44

5 – żyjemy bardzo dobrze 0,81

Natężenie problemów zdrowotnych 0 – brak problemów 0,34 1 – niskie natężenie 0,77 2 0,55 3 0,57 4 0,69 5 – wysokie natężenie 0,25

najbiedniejsi (0,31) oraz najbogatsi (0,33). Znacznie wyższy jest on dla drugiego (0,49) i trzeciego (0,53) kwartyla dochodowego. Wśród kategorii zawodowych, które wykazują największe obawy związane z przestępczością znalazły się oso-by zajmujące się domem (0,59), emeryci / renciści (0,52) oraz pracujący (0,46). Znacznie niższy poziom poczucia zagrożenia odczuwają osoby uczące się (0,34), zdecydowanie najniższy zaś bezrobotni (0,22).

U badanych, którzy utrzymują przeciętny poziom więzi sąsiedzkiej wartość wskaźnika poczucia zagrożenia jest najwyższa (0,58). W pozostałych katego-riach ma on znacznie niższe wartości, które utrzymują się na podobnym pozio-mie w przypadku osób nie utrzymujących kontaktów z sąsiadami (0,45) oraz o wysokim poziomie więzi sąsiedzkiej (0,40). Osoby o niskim poziomie więzi są-siedzkich czują się w najmniejszym stopniu zagrożone przestępczością (0,31).

Niski poziom poczucia związku z miejscem zamieszkania oraz jego brak wy-raźnie wpływają na poziom poczucia zagrożenia przestępczością. W pierwszym przypadku wskaźnik przyjmuje wyjątkowo wysoką wartość (1,12). Dla osób, które nie odczuwają w ogóle związku z miejscem zamieszkania jest on znacznie niższy (0,76), ale wciąż świadczy o bardzo wysokim poziomie poczucia zagro-żenia przestępczością. Respondenci z pozostałych kategorii w dużo mniejszym stopniu obawiają się perspektywy bycia ofiarą czynu zabronionego, a zróżnico-wanie wartości wskaźnika jest przy tym znacznie mniejsze i utrzymuje się w gra-nicach 0,36 do 0,49 wartości skali.

W ramach kategorii wyróżnionych ze względu na sąsiedzki kapitał społecz-ny, największe obawy związane z przestępczością (0,59) mają osoby z bardzo niskim poziomem tego kapitału. W pozostałych kategoriach na obrzeżach ze-stawienia wartości skali są znacznie niższe i porównywalne (w granicach 0,46 do 0,48). Osoby o przeciętnym indeksie sąsiedzkiego kapitału społecznego wy-różniają się w zestawieniu wyjątkowo niskim poziomem obaw związanych ze zjawiskiem przestępczości (0,28). Poziom kapitału stowarzyszeniowo-obywa-telskiego nie wpływa na poczucie zagrożenia przestępczością w sposób regu-larny. Wartości skali w bardzo dużym stopniu się wahają, w sposób trudny do wyjaśnienia. Badani o najwyższym poziomie tego rodzaju kapitału odczuwają w niewielkim stopniu obawy związane ze zjawiskiem przestępczości (0,19). Re-spondenci z sąsiadującej kategorii (wartość 4 na skali kapitału stowarzyszenio-wo-obywatelskiego) wykazują natomiast najwyższy poziom poczucia zagrożenia przestępczością (0,62).

Osoby, które bardzo dobrze oceniają materialne warunki swojego życia czują się przy tym w największym stopniu zagrożone przestępczością. Skala przyjmuje dla tej kategorii wyjątkowo wysoką wartość – 0,81. Dla badanych deklarujących, że żyją bardzo biednie, przeciętnie lub dobrze wartości skali wahają się pomię-dzy 0,44 a 0,53. Respondenci żyjący skromnie, wyróżniają się zdecydowanie naj-niższym poziomem obaw (0,25).

182

Poziom poczucia zagrożenia przestępczością jest zdecydowanie najniższy u badanych, którzy mają wysokie natężenie problemów zdrowotnych (0,25) lub też nie mają tego typu problemów w ogóle (0,34). Najwyższe wartości przyjmu-je zaś u respondentów, u których natężenie problemów zdrowotnych przyjmu-jest niskie (0,77) lub dość wysokie (0,69).

V.3.4. Społeczno-demograficzne uwarunkowania poczucia bezpieczeństwa i zagrożenia przestępczością – podsumowanie

W ramach trzech omawianych wymiarów – poczucia bezpieczeństwa, podatności wiktymizacyjnej oraz poczucia zagrożenia – udało się stwierdzić pewne istotne statystycznie zależności, w zestawieniu ze zmiennymi o charakterze demogra-ficznym i społecznym. Jedynie zależności ze zmienną płeć można w ten sposób zaklasyfikować we wszystkich trzech przypadkach.

Jeśli chodzi o poziom poczucia bezpieczeństwa zależności istotne statystycz-nie stwierdzono dla takich zmiennych demograficznych, jak płeć i dochody, oraz następujących charakterystyk społecznych: zadowolenie z własnego sąsiedztwa, kapitał stowarzyszeniowo-obywatelski, ocena zadowolenia z warunków miesz-kaniowych oraz natężenie problemów zdrowotnych. Analizy regresyjne wykaza-ły, że kobiety czują się znacznie mniej bezpieczne niż mężczyźni. Poziom poczu-cia bezpieczeństwa zwiększa się natomiast wraz ze wzrostem dochodu na osobę w gospodarstwie domowym. Jeśli chodzi o charakterystyki społeczne, osoby, które nie są związane ze swoim miejscem zamieszkania albo odczuwają tego typu przywiązanie w słabym stopniu, charakteryzuje najniższy poziom poczucia bezpieczeństwa. Kapitał stowarzyszeniowo-obywatelski badanych nie różnicu-je wprawdzie ich poczucia bezpieczeństwa w sposób w pełni regularny, stwier-dzono jednak, że osoby z najwyższym jego poziomem czują się w największym stopniu bezpieczne. Poziom poczucia bezpieczeństwa poznaniaków wzrasta też – tym razem w sposób liniowy – wraz z ich samooceną materialnych warunków życia. Wzrost natężenia problemów zdrowotnych koresponduje z kolei ze spad-kiem poziomu poczucia bezpieczeństwa.

W ramach drugiego z omawianych wymiarów – podatności wiktymizacyjnej – stwierdzono istotną statystycznie zależność z takimi zmiennymi demograficz-nymi, jak płeć, wiek i wykształcenie. W przypadku charakterystyk społecznych, można tu zaliczyć jedynie natężenie problemów zdrowotnych. Z zestawienia zmiennych wynika, że mężczyźni częściej padają ofiarą czynów zabronionych niż kobiety. Podatność wiktymizacyjna zasadniczo spada też wraz z wiekiem bada-nych i jest najniższa w kategoriach powyżej 56 roku życia. Co ciekawe, zanotowa-no wzrost podatzanotowa-ności wiktymizacyjnej wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia respondentów. W przypadku natężenia problemów zdrowotnych, respondenci

o średnim i bardzo wysokim ich natężeniu są w największym stopniu narażeni na bycie ofiarą czynów zabronionych.

Jeśli chodzi o poczucie zagrożenia przestępczością, istotne statystycznie zależności stwierdzono w przypadku takich zmiennych, jak płeć, kategoria za-wodowa (osoba bezrobotna), zadowolenie z własnego sąsiedztwa i poczucie związku z miejscem zamieszkania. Przeprowadzone analizy wykazały, że ko-biety dużo częściej niż mężczyźni czują się zagrożone przestępczością, co kore-sponduje z niższym poczuciem bezpieczeństwa tej kategorii badanych. Wśród kategorii zawodowych osoby bezrobotne w najmniejszym stopniu obawiają się bycia ofiarą przestępstwa. W ramach charakterystyk o podłożu społecznym stwierdzono, że poczucie zagrożenia przestępczością zasadniczo spada wraz ze zwiększającym się poziomem zadowolenia z własnego sąsiedztwa. Wyjątko-wo wysoki poziom poczucia zagrożenia zaobserWyjątko-wowano u osób, które są słabo związane ze swoim miejscem zamieszkania. Badani, którzy w ogóle nie czują się z nim związani, również wykazują stosunkowo wysoki poziom obaw w tym zakresie.

V.4. Poczucie bezpieczeństwa i zagrożenia przestępczością

w opiniach i doświadczeniach młodzieży

Poczucie bezpieczeństwa jest w dużym stopniu związane z indywidualnymi doświadczeniami danej osoby oraz jej najbliższego otoczenia. Pewne kategorie społeczne wyróżniają się szczególnym rodzajem doświadczeń w tym zakresie, ze względu na charakterystyczny dla siebie tryb lub styl życia. Jedną z takich kategorii jest niewątpliwie młodzież, którą charakteryzuje m.in. specyficzny sposób spędzania czasu wolnego, przebywanie przez dużą część czasu w gru-pie rówieśniczej oraz w budynku szkoły, z którym związane są zagrożenia nieko-niecznie doświadczane na co dzień przez osoby dorosłe. Zagrożenia te i sposób ich postrzegania trudno byłoby uchwycić w ramach badań przeprowadzanych na szerokiej próbie respondentów. Z tych względów, badania przeprowadzone w ramach omawianego projektu obejmowały też problematykę poczucia bezpie-czeństwa u młodzieży licealnej. Zebrane dane pozwalają w pewnym stopniu na porównanie poczucia bezpieczeństwa, doświadczeń z nim związanych oraz spo-sobu postrzegania pewnych zjawisk u młodzieży oraz osób dorosłych (przeba-danych w ramach techniki PAPI). Należy jednak pamiętać, że w obu przypadkach dane były zbierane za pomocą dwóch różnych technik badawczych, także zesta-wianie ich ma przede wszystkim charakter poglądowy i nie pozwala na wyciąga-nie daleko idących wniosków.

184