Sposoby wykonania kary œmierci w relacjach Tacyta i Swetoniusza

Istniej¹ dwa powody, dla których podjê³am niniejszy temat. Pierwszy, sposoby wykonywania kary œmierci stanowi¹ obszar moich zainteresowañ badawczych. Po wtóre, dotychczasowe poszukiwania nie przynios³y efektu w postaci publikacji w polskiej literaturze przedmiotu, w której w sposób kompleksowy zosta³yby zebrane i zestawione ró¿ne sposoby wykonania kary

œmierci w pañstwie rzymskim w I w. p.n.e. i I w. n.e. Niestety, na prze³omie ostatniego stulecia p.n.e i pierwszego stulecia naszej ery nie powsta³y ¿adne wypowiedzi pochodz¹ce od ówczesnych prawników odnoœnie problematyki wykonania kary œmierci. Dopiero w II i III w. n.e. rzymscy juryœci zaintere-sowali siê kwestiami zwi¹zanymi ze sposobami wykonania kary g³ównej.

Nieocenione Ÿród³o wiedzy z tego zakresu stanowi¹ w omawianym okresie

Ÿród³a nieprawnicze, g³ównie Annales Korneliusza Tacyta i De vitae Caesa-rum Trankwiliusza Swetoniusza. Celem mojego artyku³u jest skatalogowa-nie sposobów wykonania kary œmierci w oparciu o relacje zawarte w dzie³ach obydwu autorów oraz próba odpowiedzi na pytanie, na jakiej podstawie orzekano karê œmierci, a wiêc czy ju¿ wówczas istnia³y uregulowania prawne dotycz¹ce sposobów wykonania kary œmierci, czy te¿ tê kwestiê regulowa³ np. zwyczaj b¹dŸ by³y wynikiem powszechnie stosowanej praktyki.

Katalogi sposobów wykonania kary œmierci w dzisiejszym znaczeniu zosta³y sformu³owane dopiero w nastêpnych dwóch stuleciach po powsta-niu Roczników i ¯ywotów Cezarów. Pierwsza wzmianka dotycz¹ca tej mate-rii przypisywana jest ¿yj¹cemu w II w. n.e. Paulusowi, który podaje

ukrzy-¿owanie (crux), spalenie (crematio) i œciêcie (decollatio) jako sposoby wykonania najwy¿szej kary (summum supplicium¹) oraz jako rodzaj „kary

1 Por. Pauli Sententiae 5.17.2: Summa supliccia sunt crux crematio decollatio: medio-crium autem delictorum poena sunt matallum ludus deportatio: minimae relegatio exilium opus publicium unicula. Sane qui ad gladium dantur, intra annum cosumendi sunt.

Wyra-¿enie summum supplicium oznacza najwy¿sz¹ spoœród kar, czyli karê œmierci.

œredniej”, który mo¿e doprowadziæ do œmierci, walka podczas igrzysk (na arenie – ludus). Z kolei Callistratus (II/III w.) dokonuje gradacji sposobów wykonania kary œmierci i wymienia w kolejnoœci od najwy¿szej: karê wide³ (powieszenie na wid³ach – ad furcam), spalenie ¿ywcem (vivi crematio), a tak¿e œciêcie g³owy (capitis amputatio). Ponadto wskazuje na deportacjê i skazanie do pracy w kopalni jako najbli¿sze karze g³ównej². W wypowie-dzi Ulpiana, który równie¿ wymienia karê wide³ i spalenie ¿ywcem, przed-stawione s¹ ró¿nice w stosowaniu tych kar wynikaj¹ce z kondycji spo³ecz-nej skazanego³. Osoby nale¿¹ce do wy¿szych warstw spo³eczeñstwa (honestiores) mog³y unikn¹æ kary œmierci poprzez udanie siê na wygnanie.

Kwestiê tê regulowa³ edykt cesarza Hadriana⁴.

Inne sposoby wykonania kary œmierci znane Rzymianom to: przezna-czenie do walki ze zwierzêtami (damnatio ad bestias)⁵, kara worka (poena cullei) orzekana za zabójstwo osoby bliskiej⁶, zrzucenie ze Ska³y Tarpej-skiej, wbicie na pal, rozrywanie przez wozy pêdz¹ce w przeciwne strony, uduszenie przez kata, spalenie po zakopaniu do po³owy cia³a, zamurowanie

¿ywej westalki w grobie⁷, samobójstwo jako sposób wykonania kary œmierci (libera facultas mortis) oraz w przypadku ¿o³nierzy dziesi¹tkowanie

(decy-2 Por. Call. D. 48.19.28pr. Capitalium poenarum fere isti gradus sunt, summum supli-cium esse videtur ad furcam damnatio, item vivi crematio: quod quamquam summi supplici apellatione merito continentur, tam eo, quod posta id genus poenae adinventur est, item capitis amputatio. Deinde proxima morti poena metalli coercitio. Post deinde in insulam deportation.

3 Ulp. D. 48.19.9.11: Istae fere sunt poenae quae iniugi solent, sed enim sciendum est discrimina esse poenarum neque omnes eadem poena adifici posse. Nam in primis decurio-nes in metallum damnari non possunt nec in opus metalli, nec furcae subici vel vivi exuri.

4 D. 48.28.13–14. Zob. P. Garnsey, Social status and legal privilege in the Roman Empi-re, Oxford 1970, s. 122–125.

5 D. S³apek, ‘Damnatio ad bestias’ w rozwoju ‘venationes’ okresu republiki rzymskiej, w: Kara œmierci w staro¿ytnym Rzymie, red. H. Kowalski, M. Kury³owicz, Lublin 1996, s. 127–142; M. Klementowski, Zaostrzenie kar œmierci z udzia³em zwierz¹t w œredniowiecz-nych i wczesnonowo¿ytœredniowiecz-nych pañstwach europejskich, w: „Rejent”, r. 15, nr 3(167), marzec 2005, s. 151–155; K. Sójka-Zieliñska, Drogi i bezdro¿a prawa. Szkice z dziejów kultury prawnej Europy, Wroc³aw – Warszawa – Kraków 2000, s. 72.

6 A. Dêbiñski, ‘Poena cullei’ w rzymskim prawie karnym, PK 37, 1994, nr 3–4, s. 133–146; K. Amielañczyk, ‘Parricidium’ i ‘poena cullei’, [w:] Religia i prawo karne w staro¿ytnym Rzymie, red. A. Dêbiñski, M. Kury³owicz, Lublin 1998, s. 139–150;

Ch. Bukowska-Gorgoni, Die Strafe des Säckens – Wahrheit und Legende, [w:] Forschun-gen zur Rechtsarchäologie und Rechtlichen Volkskundes, s. 145–162; R. Düll, Zur Be-deutung der ‘poena cullei’ im römischen Strafrecht, [w:] Atti dell Congresso Internazionale di Diritto Romano, vol. II, Roma – Pavia 1933–1935, s. 363–408; S. Godek, Kara worka w prawie dawnej Rzeczpospolitej, [w:] ‘Contra leges et bonos mores. Przestêpstwa oby-czajowe w staro¿ytnej Grecji i Rzymie, red. H. Kowalski, M. Kury³owicz, Lublin 2005, s. 91–92.

7 W. Mossakowski, Gericht über Vestalinnen, [w:] Au-delà des Frontières. Mèlanges de droit romain offerts à W. Wo³odkiewicz, Varsovie 2000, s. 613–627; W Mossakowski, Sa-kralne zbrodnie westalek, [w:] Religia i prawo karne w staro¿ytnym Rzymie, red. A. Dêbiñ-ski, M. Kury³owicz, Lublin 1998, s. 103–125.

macja)⁸. Nie nale¿y równie¿ zapominaæ o swego rodzaju „uprzywilejowa-nych” sposobach zwi¹zanych z unikniêciem kary œmierci, dotycz¹cych

wy-³¹cznie wy¿szych warstw spo³eczeñstwa. Zaliczamy do nich ró¿ne formy wygnania, czyli exilium: relegatio i deportatio oraz interdictio aquae et ignis⁹. Warstwy ni¿sze, humiliores, mog³y zachowaæ ¿ycie (choæ w praktyce tylko je przed³u¿yæ) w wypadku skazania na ciê¿k¹ pracê publiczn¹ lub w kopalniach (ad metallum).

W œwietle dotychczasowych uwag, mo¿na przypuszczaæ, ¿e wskazane powy¿ej sposoby wykonania kary œmierci stanowi¹ rodzaj katalogu zbudo-wanego w oparciu o Ÿród³a prawnicze z okresu II i III w. Czy jednak uprawnione jest twierdzenie, ¿e tak¿e Tacyt oraz Swetoniusz w swoich relacjach przedstawili wykaz obowi¹zuj¹cych we wczesnym pryncypacie sposobów wykonania kary g³ównej? Czy mo¿na z ca³¹ stanowczoœci¹ twier-dziæ, ¿e taki „oficjalny” katalog wówczas ju¿ istnia³? A jeœli tak, to pojawia-j¹ siê kolejne kwestie do rozstrzygniêcia: Czy obaj autorzy przedstawiapojawia-j¹ wszystkie znane w omawianym okresie sposoby wykonania kary œmierci?

Byæ mo¿e przyk³ady zawarte w Annales i De vitae Caesarum stanowi¹ przegl¹d powszechnie stosowanych w praktyce metod egzekwowania poena capitalis. Istnieje tak¿e prawdopodobieñstwo, ¿e kryterium doboru przy-k³adów zawartych w dzie³ach annalistów stanowi³y np. spektakularnoœæ danego sposobu, pozycja spo³eczna skazanego i jego osoba czy te¿ rodzaj najczêœciej pope³nianych przestêpstw, za które grozi³a utrata ¿ycia.

Najobszerniejszego materia³u badawczego dostarczaj¹ obydwaj autorzy w zakresie libera facultas mortis, czyli samobójstwa na polecenie cesarza, dlatego w³aœnie ten sposób otwiera katalog sposobów wykonania najsurow-szej kary. Tylko w Annales Tacyta znajduj¹ siê 43 przypadki samobójstwa

8 Por. katalogi sposobów wykonywania kary œmierci przedstawione przez: Th. Momm-sen, Römisches Srafrecht, Leipzig 1899 (Nachdruck Graz 1955), s. 916 i n.; E. Cantarella, I suplizi capitali in Grecia e a Roma, Milano 1991, s. 171–303; B. Santalucia, Diritto e pro-cesso penale nell antica Roma, Milano 1989, s. 116–117; C. Vismara, Sensibilita antica e sensibilita moderna, [w:] Il supplizio come spectacolo, Roma 1990, s. 19–26; E. Costa, Crimini e pene da Romolo a Giustiniano, Bologna 1921, s. 94; M. Kury³owicz, Prawo i obyczaje w staro¿ytnym Rzymie, Lublin 1994, s. 188–191; E. ¯ak, Prawnicy rzymscy o spo-sobach wykonywania kary œmierci, [w:] Kara œmierci w staro¿ytnym Rzymie, red. H. Kowal-ski, M. Kury³owicz, Lublin 1996, s. 110; Jeœli chodzi o kwestiê kary œmierci wykonywanej na ¿o³nierzach por. G. Kuleczka, Studia nad rzymskim wojskowym prawem karnym, Po-znañ 1974, s. 101–102; S. Ducin, Stosowanie kary œmierci w armii rzymskiej w okresie wojen punickich, w: Kara œmierci w staro¿ytnym Rzymie, red. H. Kowalski, M. Kury³owicz, Lublin 1996, s. 153–165. Problematykê przestêpstw pope³nianych przez ¿o³nierzy podj¹³ równie¿ G. Ferrucio Falchi, Diritto penale romano, Padova 1932, s. 248 i n.

9 Relegatio polega³o na nakazie opuszczenia samego Rzymu lub te¿ prowincji. W przy-padku deportatio skazany nie tylko musia³ siê udaæ do odleg³ych od Rzymu miejsc, ale tak¿e traci³ prawa obywatelskie i ca³y maj¹tek, który ulega³ konfiskacie. Zakaz wody i ognia oznacza³ wykluczenie ze spo³ecznoœci i wyjêcie spod prawa. (Wygnany pod groŸb¹ utraty ¿ycia nie móg³ wróciæ na terytorium rzymskie).

jako z³agodzonej formy wykonania kary œmierci. Swetoniusz podaje tych przyk³adów zdecydowanie mniej, ale i tak stanowi¹ one najwiêksz¹ grupê, bo jest ich 13. Najczêstszymi powodami pope³niania samobójstwa jako spo-sobu wykonania kary œmierci by³y podejrzenia b¹dŸ rzeczywiste spiski, obraza majestatu, przestêpstwa o charakterze obyczajowym (chocia¿by utrzymywanie stosunków kazirodczych) oraz utrata cesarskiej ³aski¹⁰. Naj-czêœciej odbierano sobie ¿ycie przez za¿ycie trucizny, otwarcie ¿y³ lub prze-bicie mieczem czy sztyletem. Rzadziej np. przez powieszenie czy zag³odze-nie. Warto nadmieniæ, ¿e w liczbie wydawanych poleceñ targniêcia siê na

¿ycie przodowali Tyberiusz, Neron oraz Klaudiusz – powszechnie uwa¿ani przez im wspó³czesnych za osoby o zaburzonej psychice a tak¿e przedsta-wieni przez obu historyków jako postaci negatywne¹¹. Libera facultas mor-tis – by³ to sposób zarezerwowany w³aœciwie tylko dla osób pochodz¹cych z wy¿szych warstw spo³eczeñstwa, senatorów i ekwitów¹².

Kolejny sposób – wskazany zarówno przez Tacyta, jak i Swetoniusza – to zarezerwowane, co do zasady, dla niewolników ukrzy¿owanie (crux)¹³. Najbardziej kojarzy siê ono jednak z przeœladowaniami chrzeœcijan za cza-sów Nerona. W ten sam sposób ginêli równie¿ wyzwoleñcy i osoby wolno urodzone spoœród plebsu¹⁴. W De vita Caesarum autor odnotowa³ nastêpu-j¹ce przypadki tego rodzaju kary œmierci:

– ukrzy¿owanie piratów przez Juliusza Cezara (Div. Iul. 74);

– ukrzy¿owanie opiekuna za zabójstwo pupila w celu przyw³aszczenia jego maj¹tku (Gal. 9);

– ukrzy¿owanie kopistów za przepisanie ksi¹¿ki zawieraj¹cej treœci o charakterze krytycznym w stosunku do cesarza (Dom. 10).

10 Por. np. Suet. Tib. 53 (podejrzenie spisku); Tac. Ann. VI 9 (obraza majestatu); Ann.

VI 40 (nie³aska cesarza).

11 Por. A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich, Iskry 1995, s. 38–45, 61–67, 68–84;

A. Krawczuk, Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry 2001, s. 48–62.

12 Bardziej szczegó³owe omówienie tego zagadnienia por. A. Paw³owska, Samobójstwo na polecenie cesarza jako sposób wykonania kary œmierci na podstawie przyk³adów z dzie³ Tacyta i Swetoniusza – referat przygotowany na konferencjê prawa rzymskiego Lublin 2007 (w druku).

13 O tym, ¿e ukrzy¿owanie by³o sposobem wykonania kary œmierci g³ównie na niewol-nikach i wyzwoleñcach, œwiadcz¹ nastêpuj¹ce przyk³ady pochodz¹ce z Historiae Tacyta:

Hist. IV11: Asiaticus (is enim libertus) malam potentiam servilii supplicio expiavit. („Azja-tyk, jako ¿e by³ wyzwoleñcem, szkodliwe swe wp³ywy odpokutowa³ kaŸni¹ niewolnicz¹”.) oraz Hist. IV 3: Solacio fuit servus Vergilii Capitonis, quem proditorem Tarraciniensium diximus, patibulo adfixus in isdem anulis quo acceptos a Vitelliogestabat. („Jedyn¹ ich by³o pociech¹ [tj. mieszkañców Terracyny oblê¿onych przez Lucjusza Witeliusza i bezskutecznie czekaj¹cych na pomoc], ¿e niewolnik Wergiliusza Kapitona, o którego zdradzie wobec mieszkañców Terracyny opowiedzia³em, zosta³ do krzy¿a przybity, maj¹c na palcu ten sam z³oty pierœcieñ, który jako dar Witeliusza stale nosi³”).

14 A. Krawczuk, Neron, Iskry 2000, s. 265–268; M. Grant, Neron, PIW 1990, s. 112–121.

Tymczasem Tacyt podaje w Annales jeden przyk³ad – ukrzy¿owanie chrzeœcijan oskar¿onych o podpalenie Rzymu w 64 r.:

Tacyt Ann. XV 44

Sed non ope humana, non laritionibus principis aut deum placamentis decebat infamia, quin iussum incendium credetur.

Ergo abolendo rumori Nero subdidit reos et questissimis poenis affecit, quos per flagitia invisos vulgus Christianos appellabat. [...]

Igitur primum correpti qui fatebantur, deinde indicio eorum multitudo ingens haud proinde in crimine incendii quam odio humani generis convicti sunt. Et pereuntibus addita ludibria, ut ferrarum tergis contecti laniatu canum interirent aut crucibus adfixi atque flammanti, ubi defecisset dies, in usu(m) nocturni luminis urerentur¹⁵.

W powy¿szym fragmencie, autor wymienia wszystkie rodzaje kaŸni, ja-kim poddani zostali wyznawcy Chrystusa. Obok ukrzy¿owania pojawi³o siê równie¿ wydanie na walkê ze zwierzêtami (damnatio ad bestias), a w³aœciwie rozszarpanie przez psy (contecti laniatu canum interirent), oraz spalenie ¿ywcem (vivi crematur). Spektakularnoœci, widowiskowoœci wymie-rzanej chrzeœcijanom kary dodawa³o okrycie ich skórami zwierz¹t i podpale-nie ukrzy¿owanych. Owe dodatkowe „œrodki”, zastosowane ³¹czpodpale-nie z przybi-ciem do krzy¿a, mia³y na celu odstraszenie potencjalnych przestêpców.

Œmieræ zadan¹ przez zwierzêta przedstawia tak¿e Swetoniusz, podaj¹c,

¿e cesarz Klaudiusz „w stosunku do pods¹dnych, którym udowodniono wiêksze przestêpstwa, nie poprzestawa³ na wymiarze kary wyznaczonym przez prawo, lecz skazywa³ ich na rozszarpanie przez dzikie zwierzêta”

(restituit actiones et in maiore fraude convictos legitimam poenam regressus ad bestias condemnavit)¹⁶. W innym miejscu natykamy siê na rzucenie psom na po¿arcie jako przejaw okrucieñstwa Domicjana¹⁷. Podobnie rzecz

15 „Atoli ani pod wp³ywem zabiegów ludzkich, ani darowizn cesarza, ofiar b³agalnych na rzecz bogów nie ustêpowa³a hañbi¹ca pog³oska i nadal wierzono, ¿e po¿ar by³ nakazany.

Aby j¹ wiêc usun¹æ, podstawi³ Neron winowajców i dotkn¹³ najbardziej wyszukanymi kaŸ-niami tych, których znienawidzono dla ich sromot, a których gmin chrzeœcijanami nazywa³.

[...] A œmierci ich przydano to ur¹gowisko, ¿e okryci skórami dzikich zwierz¹t, ginêli roz-szarpywani przez psy albo przybici do krzy¿ów (albo przeznaczeni na pastwê p³omieni i), gdy zabrak³o dnia, palili siê, s³u¿¹c za nocne pochodnie”. Wszystkie t³umaczenia za: Tacyt, Dzie³a, t³um. S. Hammer, Czytelnik 2004.

16 Por. Suet., Claud. 14. Niestety Swetoniusz nie podaje co oznacza zwrot „wiêksze przestêpstwa”, co utrudnia okreœlenia katalogu przestêpstw, za które karano przeznacze-niem do walki ze zwierzêtami.

17 Por. Suet., Dom. 10: Patrem familias, quod Thraecem myrmilloni parem, munerario imparem dixeret, detractum e spectaculis in harenam, canibus obiecit cum hoc titulo: Impie locutus parmularis („Pewien ojciec rodziny wyrazi³ siê [w czasie igrzysk], ¿e tracki szer-mierz wart jest nie mniej ni¿ murmillon, ale nie tyle samo, ile sam organizator igrzysk. Za

siê ma w przypadku wyszukanych okrucieñstw Kaliguli, o których tak pisze Swetoniusz: Multos honesti ordinis deformatos prius stigmatum notes ad metalla et munitiones viarium aut ad bestia condemnavit aut bestiarium more quadripedes cavea coercuit aut medios serra dissecuit, nec omnes gra-vibus ex causis, verum male de munere suo opinatos, vel quod numque per genium suum deierasset¹⁸. („Wielu znakomitego rodu obywateli najpierw oszpeci³ piêtnem, póŸniej zes³a³ do kopalni kruszców, do naprawy dróg lub na po¿arcie dzikim zwierzêtom albo osadza³ w klatce, zmuszaj¹c do pozycji czworonogich zwierz¹t, albo rozcina³ ich pi³¹ na po³owê”). Niestety, ani u Swetoniusza, ani u Tacyta nie pojawia siê ju¿ ani razu ¿adna wzmianka na temat stosowania takich kar jak osadzenie w klatce czy rozciêcie pi³¹.

Byæ mo¿e powy¿szy fragment stanowi tylko przyk³ad okrucieñstwa Kaligu-li, a nie jest przedstawieniem kolejnych sposobów wykonania kary œmierci.

Innym, zgodnie relacjonowanym przez obu autorów, rodzajem kary

œmierci by³o stracenie, czyli œciêcie mieczem lub toporem. Jakkolwiek przy-k³adów jest wiele, to tylko w De vitae Caesarum pojawia siê jedna wzmian-ka o narzêdziu, za pomoc¹ którego dokonano dewzmian-kapitacji, czyli o toporze.

W³aœnie w ten sposób mieli gin¹æ ci, o których czytamy: Civitatem Romani usurpantes in campo Esquilino securi percussit¹⁹.

Ogólniejszy termin „œciêcie” lub „stracenie” pojawia siê w nastêpuj¹-cych fragmentach z dzie³a Tacyta:

– stracenie Klutoriusza Pryskusa (Ann. III 51);

– stracenie Winicji, Weskulariusza Flakkusa i Juliusza Marynusa (Ann. VI 10);

– œciêcie Konsydiusza Prokulusa (Ann. VI 18);

– œciêcie Tariusza Gracjanusa (Ann. VI 39);

– œmieræ licznych kochanków (i ewentualnych spiskowców) Messaliny (Ann. XI 35);

– stracenie Plaucjusza Lateranusa (Ann. XV 60);

– œciêcie Wejaniusza Nigra (Ann. XV 67);

– stracenie Lucjusza Witeliusza (Hist. IV 2);

– publiczne stracenie wyzwoleñca Marcjanusa Icelusa (Hist. I 46);

– stracenie Marykkusa (Hist. II 61).

to kaza³ go Domicjan porwaæ z widowni i rzuciæ psom na arenê z tym napisem: »Oto zwolennik tarczowych zapaœników, który wyrazi³ siê niegodnie«”. Wszystkie t³umaczenia podajê za: Swetoniusz, ¯ywoty Cezarów, t³um. J. Niemirska-Pliszczyñska, Ossolineum 2004). W œwietle powy¿szego fragmentu pojawia siê kilka kwestii, które trudno rozstrzy-gn¹æ w oparciu o relacjê Swetoniusza: Po pierwsze, czy damnatio ad bestias by³o kar¹ po-wszechnie stosowan¹ za przestêpstwo obrazy majestatu? Po wtóre, czy cesarz móg³ (mia³ tak nieograniczon¹ w³adzê) skazaæ obywatela rzymskiego bez przeprowadzenia procesu?

Wreszcie po trzecie, czy zdarzenie to by³o rzeczywiœcie przejawem okrucieñstwa ze strony w³adcy, czy jest to efekt stronniczoœci samego autora?

18 Suet., Cal. 27.

19 Suet. Claud. 25: „Winnych przyw³aszczenia sobie obywatelstwa rzymskiego œcinaæ kaza³ toporem na Równinie Eskwiliñskiej”.

W oparciu o terminologiê u¿ywan¹ przez obydwu staro¿ytnych autorów nasuwa siê nastêpuj¹cy wniosek: terminy „stracenie” oraz „œciêcie” s¹ to¿-same z dekapitacj¹, czyli œciêciem mieczem b¹dŸ toporem. Mo¿na przy-puszczaæ, ¿e dla wspó³czesnych Tacytowi i Swetoniuszowi u¿ycie ogólnych wyra¿eñ „stracenie” czy te¿ „œciêcie” by³o rozumiane jednoznacznie jako wykonanie kary œmierci za pomoc¹ miecza lub topora.

Innym sposobem, który mo¿na znaleŸæ u obydwu historyków, jest za-g³odzenie. Swetoniusz podaje, ¿e zag³odzeni zostali przez Tyberiusza jego dwaj wnukowie: Druzus i Neron:

Suet. Tib. 54:

Atque ex eo paterfacta interiore animi sui nata omnium criminationibus obnoxis reddidit variaque fraude inductos, ut et concitarentur ad conuicia et concitati proderentur, accusavit per litteras ammarissime congestis etiam probris et iudicatos hostem fame necavit, Neronem in insula Pontia, Drusum in ima porte Palatii²⁰.

Œmieræ Druzusa opisuje równie¿ Tacyt:

Tacyt, Ann. VI 23:

Drusus deinde extinguitur, cum se miserandis alimentis mandendo e cubili tomento, novum ad diem detinuisset²¹.

Ponadto katalog sposobów wykonania kary œmierci przedstawiony w An-nales uzupe³niaj¹ dwie wzmianki dotycz¹cych str¹cenia ze Ska³y Tarpej-skiej. Dotycz¹ one przypadku Lucjusza Pituaniusza pos¹dzanego o praktyko-wanie magii i astrologii²² oraz oskar¿onego o stosunki kazirodcze z córk¹ Sekstusa Mariusza²³. Podobnie rzecz siê ma z kolejnym sposobem, który wymienia wy³¹cznie Tacyt, tj. z uduszeniem przez kata. Jeœli chodzi o tê metodê, to w Rocznikach znajduj¹ siê trzy wzmianki dotycz¹ce uduszenia.

Pierwszy przyk³ad zwi¹zany jest ze œmierci¹ ekwity Tycjusza Sabinusa:

20 „Nastêpnie jako wrogów pañstwa g³odem zamorzy³: Nerona na wyspie Porcji, Druzu-sa w podziemiach Palatynu”.

21 „Potem gaœnie Druzus, który nêdzn¹ straw¹, mianowicie ¿uj¹c wys³anie materaca, a¿ do dziewi¹tego dnia swe ¿ycie przed³u¿y³”.

22 Por. Tac. Ann. II 32: Facta de matematicis magisque Italia pellendis senatus consul-ta; quorum e numero L. Pituanius saxo deiectus est [...] („Powziêto te¿ w senacie uchwa³y w sprawie wygnania astrologów i magów z Italii; jednego z nich, Lucjusza Pituaniusza, str¹cono ze Ska³y Tarpejskiej...”).

23 Por. Tac. Ann. VI 19: Post quos Sex. Marius Hispaniarum ditissimus defertur ince-stasse filiam et Saxo Tarpeio deicitur („Po nich Sestusa Mariusza, najbogatszego Hiszpana, oskar¿ono o kazirodztwo z córk¹ i str¹cono ze Ska³y Tarpejskiej”).

Tacyt Ann. IV 70:

Sed Caesar sollemnia incipientis anni kalendis Ianuariis epistula precatus, vertit in Sabinum corruptos quosdam libertorum et petitum se arguens, ultionemquehaud obscure poscebat. Nec mora quin decerentur; et trahebantur damnatus, quantum obducta veste et adstrictis faucibus nisi poterat, clamitans sic inchoari annum, has Seiano victimas cadere²⁴.

Wed³ug relacji annalisty, Sabinus – bli¿ej nie znany z innych przeka-zów rycerz rzymski – zosta³ skazany na œmieræ zgodnie z noworocznym

¿yczeniem Tyberiusza. Powodem wydania przez senat takiego wyroku sta³o siê oskar¿enie o przekupstwo niewolników i wyzwoleñców w celu dokona-nia zamachu na ¿ycie cesarza. Jednak¿e w zwi¹zku z interpretacj¹ powy¿-szego fragmentu pojawiaj¹ siê w¹tpliwoœci, czy jest to na pewno uduszenie.

Na ten sposób wskazywa³oby stwierdzenie dotycz¹ce zarzucenia mu na g³owê szat i liny œciskaj¹cej gard³o. Z drugiej strony, fakt wleczenia skazañ-ca przemawia za tym, ¿e Tacyt, relacjonuj¹c ten przypadek, ogranicza siê tylko do zasygnalizowania skazania ekwity, ale nie podaje sposobu wyko-nania kary. Prawdopodobna jest mo¿liwoœæ, i¿ Sabinus zosta³ powieszony, za czym przemawia zarówno wleczenie, jak i za³o¿enie liny na szyjê, acz-kolwiek móg³ w ten sposób zostaæ zawleczony na miejsce kaŸni, np. œciêcia czy str¹cenia ze Ska³y Tarpejskiej, o czym Tacyt ju¿ nie wspomina.

Natomiast kolejna wzmianka dotyczy œmierci dzieci Sejana, znienawi-dzonego prefekta pretorianów za panowania Tyberiusza²⁵. Bowiem histo-ryk tak oto relacjonuje tê egzekucjê:

Tacyt Ann. V 9: Placitum posthac, ut in reliquos Seiani liberos adverteretur,vanescente quamquam plebis ira ac

plerisque per priora supplicia lentis. Igitur portantur in carcerem filius imminentium intellegens, puella adeo traheretur; neque facturam ultra, et posse se puerili verbere moneri. Tradunt temporis eius auctores, quia triumvirali supplicio adfici virginem inauditum,

24 „Atoli Cezar z okazji pierwszego stycznia napisa³ do senatu, w którym po z³o¿eniu

¿yczeñ noworocznych przeszed³ do sprawy Sabinusa, obwiniaj¹c go, ¿e przekupi³ kilku jego wyzwoleñców i godzi³ na jego ¿ycie; ¿¹da³ wiêc niedwuznacznie jego ukarania, co te¿ bez-zw³ocznie uchwalono. Wleczono tedy skazañca, który ile mu tylko zarzucone na g³owê sza-ty i œciskaj¹ca gard³o lina na to pozwala³y, z ca³ym wysi³kiem raz po raz wo³a³, ¿e tak rozpoczyna siê nowy rok; oto ofiary, które na czeœæ Sejana padaj¹”.

25 M. Cary, H. H. Sculard, Dzieje Rzymu od czasów najdawniejszych do Konstantyna, PIW 1992, s. 73–75.

a carnifice laqueum iuxta compressam; exim oblissis faucibus id aetatis corpora in Gemonias abiecta²⁶.

Zamordowaniu córki Sejana, jak wynika z przekazu Tacyta,

poprzedzi-³o jej zgwa³cenie przez kata. Stapoprzedzi-³o siê tak dlatego, ¿e Rzymianie nie wyko-nywali egzekucji na dziewicach. Nastêpny opis uduszenia znajduje siê w ksiê-dze szóstej Roczników i zwi¹zany jest z osob¹ Sekstiusza Pakonianusa.

Tacyt Ann. VI 39: Nec dispares Trebellini Rufi et Sextii Paconiani exitus:

nam Trebellienus sua manu cecidit, Paconianus in carcere ob carmina illic in principatem factitata strangulatus est²⁷.

Sekstus Pakonianus zosta³ skazany z powodu swoich wierszy, sk¹din¹d

Sekstus Pakonianus zosta³ skazany z powodu swoich wierszy, sk¹din¹d