6 spraw (0,26%) kara pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania
1567 spraw (67,75%)
1825 spraw (79,69%) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej.
50 Art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 k.k.
Magdalena Ślusarczyk, Mariusz Grążawski
kara grzyw ny kara ograniczenia w olności kara pozbaw ienia w olności nie przekraczające 6 miesięcy bez w arunkow ego zaw ieszenia jej
w ykonania
kara pozbaw ienia w olności pow yżej 6 miesięcy do roku bez
w arunkow ego zaw ieszenia jej pow yżej 3 lat bez w arunkow ego
zaw ieszenia jej w ykonania
Rys. 3. Wymiar orzeczoBych kar w latach 2006-2007 (w %)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej.
Należy zatem zwrócić uwagę, że zdecydowana większość kar orzekanych za prze-stępstwa osądzone w Sądzie Rejonowym w Bielsku-Białej to kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania. Wymierzenie takiej kary jest uzasadnione w przypadku, gdy sprawca nie był do tej pory karany, a przypisany mu czyn nie cechuje się wysokim stopniem społecznej szkodliwości. Jeżeli natomiast orzekane już były kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia ich wykonania, to w największej części były to kary nie przekraczające 6 miesięcy pozbawienia wolności, a zatem kary krótkoterminowe. Tymczasem w nauce prawa karnego podnosi się, że krótkotrwałe kary pozbawienia wolności wykazują najwięcej cech ujemnych51. Nie są one bowiem ani w stanie odstraszyć sprawców zdemoralizowanych, ani też nie pozwalają na prawidłową resocjalizację sprawców wymagających takiego oddziaływania. Być może to jest jedną z przyczyn, że społeczeństwo wskazuje potrzebę surowszego karania. Nie wynika to ze znajomości przepisów prawa i ich krytycznej oceny, ale raczej z doświadczanego poczu-cia bezradności, gdy kara właściwie niczego nie zmienia, bowiem sprawca wkrótce znaj-dzie się znowu na wolności. Prawnicy komentują, że poziom przestępczości spada, a pol-ski system więzienny i tak ma trudności z zapewnieniem wykonania kary wszystkim
51 K. Buchała, A. Zoll: Polskie prawo karne, Warszawa 1995, s. 364 i nast.
Wysokość kar 45
zanym52. Mimo to sądzimy, że podniesienie wysokości kar, zwiększyłoby nasze bezpie-czeństwo, a nawet jeżeli nie popieramy zaostrzenia przepisów, to rzadko zasugerujemy ich złagodzenie. W świetle nagłaśnianych przez media aktów agresji postulat zaostrzenia kodeksu karnego staje się niejako politycznie poprawny, zmiana przepisów jako pana-ceum na poczucie bezpieczeństwa obywateli53. Należy przy tym zwrócić uwagę, że za-ostrzenie przepisów jest najtańszym i najłatwiejszym sposobem zwalczania przestępczo-ści, a przynajmniej wykazania woli jej zwalczania. Zmiana ustawy jest bowiem znacznie mniej kosztowna, niż szeroko zakrojone akcje społeczne, odpowiednie wychowanie dzie-ci i młodzieży, organizowanie prac społecznie użytecznych w ramach kary ograniczenia wolności, czy też wybudowanie kolejnego zakładu karnego. Jak wyżej wskazano można mieć jednak poważne wątpliwości, czy jest to środek najwłaściwszy. Elliot Aronson ar-gumentuje, że byłby właściwy, gdyby dałoby się zachować warunki idealne, a więc kara następowałaby nieuchronnie i niezwłocznie. W naszych (i nie tylko naszych) realiach prawdopodobieństwo, że osoba popełniająca przestępstwo zostanie aresztowana, oskarżo-na, skazana i odbędzie karę nie jest w gruncie rzeczy zbyt wysokie, zwłaszcza, gdy doło-żymy warunek, że ma się to odbyć sprawnie54.
Kary pobawienia wolności przekraczające 3 lata występują natomiast jednostkowo.
Zwraca uwagę również bardzo niewielka liczba orzeczeń skazujących na karę ogranicze-nia wolności, która w założeniu miała zastąpić właśnie krótkoterminowe kary pozbawie-nia wolności. Powodem takiego stanu rzeczy są praktyczne trudności przy wykonywaniu tej kary. Wynikają one z braku podmiotów zainteresowanych wykonywaniem na ich rzecz pracy przez osoby skazane na karę ograniczenia wolności, które muszą zapewnić nadzór nad skazanymi. Dość niewielki odsetek stanowią również kary grzywny orzekane jako kary samoistne, a zatem nie obok kary pozbawienia wolności. Na podstawie powyż-szych danych można stwierdzić, że kary orzekane za przestępstwa osądzone w Sądzie Re-jonowym w Bielsku-Białej są karami łagodnymi w stosunku do zagrożeń przewidzianych za poszczególne przestępstwa. Zupełnie sporadycznie orzekane są bowiem kary przekra-czające 3 lata pozbawienia wolności, pomimo tego, że górne granice ustawowego zagro-żenia pozwalałby orzekać kary wielokrotnie wyższe niż faktycznie orzekane.
52 Tamże.
53 M. Agnosiewicz, Czy należy karać surowiej? 2002, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,1984.
54 E. Aronson, T. D. Wilson, R. M. Alert: Psychologia społeczna. Serce i umysł, Poznań 1997.
6. SprawBość działaBia orgaBów ścigaBia i wymiaru sprawiedliwości
Poczucie bezpieczeństwa obywateli bowiem kształtowane nie tylko przez faktycznie występujące zagrożenia, ale również przez skuteczność działania organów powołanych do ich zapobiegania i zwalczania. W przypadku zagrożenia przestępczością do organów tych należą policja, prokuratura i sądy. Ważną rolę ma zatem społeczna ocena funkcjonowania tych organów, która w istotny sposób rzutuje na zaufanie do ich pracy, a tym samym wpływa na poziom bezpieczeństwa obywateli. Alternatywą dla proponowanego zaostrze-nia prawa karnego jest oczekiwanie, że obecne przepisy będą stosowane konsekwentnie, co w podtekście daje obawę, że tak nie jest. 44,2% respondentów popiera zaostrzenie kar, ale więcej, prawie 47% sugeruje, by właściwie wykorzystywać już istniejące instrumenty.
Tab. 20. Poglądy Ba ograBiczeBie przestępczości
Co Bależy zrobić, aby przestępczość w Polsce była mBiejsza? Odpowiedzi (w %)
Należy zaostrzyć przepisy prawa 44,2
Wystarczy koBsekweBtBie i staBowczo karać według istBiejącego prawa 46,9
Nie wiem / TrudBo powiedzieć 7,6
Brak daBych 1,3
Ogółem 100,0
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
6.1. OceBa fuBkcjoBowaBia policji
W przypadku oceny działań policji można zauważyć tę samą prawidłowość, jak przy ocenie poziomu bezpieczeństwa w miejscowości i zagrożenia swojego oraz rodziny.
W skali kraju wzrasta poziom wykrywalności przestępstw przez policję (obecnie jest to 64,6%, dla porównania w 2001 r. 53,8%)55. Ponad połowa respondentów źle ocenia sku-teczność policji w walce z przestępczością (tylko 35,6% respondentów jest przeciwnego zdania, to znacząco niżej w porównaniu z wynikami ogólnopolskimi – 58%,56), 66%
55 Źródło: Komenda Główna Policji, http://www.policja.pl/portal/pol/3/1/Przestepstwa_stwierdzone_podejrzani _ wykrywalnosc_ogolem_w_latach_19902007.html.
56 Badanie „Aktualne problemy i wydarzenia” (203) zrealizowano w dniach od 30 marca do 2 kwietnia 2007 roku na liczącej 937 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski CBOS, Oceny funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, Warszawa 2007, www.cbos.pl.
Magdalena Ślusarczyk, Mariusz Grążawski 48
uznaje liczbę policjantów patrolujących miasto za niewystarczającą. Równocześnie jed-nak prawie 45% jest zdania, że policja zapewnia wystarczający poziom bezpieczeństwa miejscowości (zob. tab. 21). Wydaje się zatem, że taka ocena działań policji wynika z te-go, że oczekiwania wobec tej służby są bardzo wysokie, natomiast sam wpływ jej działal-ności na bezpieczeństwo aż tak wysoko oceniany nie jest. Ponadto część respondentów – nie posiadając osobistych doświadczeń, które pozwoliłyby im odnieść się do pracy policji, bazuje na potocznych opiniach, przedstawiających policjantów jako zainteresowanych wyłącznie wyłapywaniem kierowców przekraczających prędkość. Innym, wielokrotnie tu wskazywanym źródłem kształtującym opinię publiczną, są media Podobna zależność do-tyczy również pracy prokuratury i sądów.
Tab. 21. OceBa działań miejscowej policji (w %)
Czy policja jest
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
Jednym z celów badania było także zrekonstruowanie społecznego wizerunku poli-cjantów. Ocenie poddano takie cechy jak: uczciwość i skorumpowanie policjantów, ich zaangażowanie w pracę, kompetencje, sumienność, gotowość do pomocy i wreszcie uprzejmość.
Uczciwość oraz niepodatność na korupcję to cechy, których oczekujemy od poli-cjantów. Tematy te wzbudzają niezmiennie liczne dyskusje i budzą gorące emocje. Anali-zując wyniki naszych badań, możemy stwierdzić, że w społecznej ocenie policja nie jest godna zaufania. Zaledwie niecała 1/3 badanych ocenia policjantów jako uczciwych, a tyl-ko 4,6% stwierdza to beż żadnego wahania. 37,1% uznaje ich za nieuczciwych. Na tak ostrą ocenę z pewnością wpływa fakt nagłaśniania przez media wszelkich wykroczeń i przestępstw popełnianych przez policjantów. Nie jest natomiast szerzej relacjonowana codzienna praca funkcjonariuszy policji, czy też przypadki, gdy takiemu funkcjonariu-szowi proponowano przyjęcie korzyści majątkowej i spotkało się to z odmową takiego funkcjonariusza.
Sprawność działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości 49
Tab. 22. OceBa uczciwości policjaBtów
Czy policjaBci są ludźmi uczciwymi?
Odsetek odpowiedzi ProceBt skumulowaBy
Uczciwi 4,6 4,6
Raczej uczciwi 7,6 12,2
Czasem uczciwi 17,6 29,8
TrudBo oceBić 33,2 63,0
Czasem Bieuczciwi 19,1 82,1
Raczej Bieuczciwi 6,9 88,9
Nieuczciwi 11,1 100,0
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
Dla porównania zadano pytanie dotyczące podatności na korupcję, ponieważ sposób zadania pytania także wpływa na udzielana odpowiedzi (zob. tab. 23). Ponieważ temat ko-rupcji jest często obecny w mediach, nie dziwią jeszcze wyższe odsetki odpowiedzi nega-tywnych. Nawet jednak uwzględniając wspomniany wpływ relacji medialnych, obraz, jaki wyłania się z odpowiedzi respondentów, budzi niepokój. Prawie połowa badanych zakłada, że przekupienie policjanta nie jest problemem, tylko 26,5% jest przeciwnego zdania.
Odnosząc się do danych ogólnopolskich dotyczących sfery praktyk korupcyjnych, interesująca jest analiza deklaracji respondentów, komu oni wręczali łapówki. Dominuje sfera służby zdrowia (52%), następnie właśnie policja (18%) i urzędy (17%). W pozosta-łych dziedzinach życia społecznego wskazania są bardzo niskie, w tym 1% przypada na wymiar sprawiedliwości57. Należy pamiętać, że odsetki te dotyczą wyłącznie osób (a tyl-ko niewielu respondentów ujawnia ten fakt), które przyznały się do wręczania łapówek, niemniej można przypuszczać, że w interesującym nas obszarze korupcja dotyczy przede wszystkim groźby otrzymania mandatu. Potwierdza to m.in. badanie poziomu korupcji z roku 2006, gdy określając instytucje, w których wręczają łapówki, respondenci w odnie-sieniu do policji wskazywali właśnie kontrolę drogową. W tym przypadku badani też naj-częściej twierdzili, że dano im do zrozumienia, że łapówka byłaby wskazana, co kore-sponduje z naszymi ustaleniami58.
Tab. 23. OceBa poziomu skorumpowaBia policjaBtów
Czy policjaBci są ludźmi podatBymi Ba korupcję?
Odsetek odpowiedzi ProceBt skumulowaBy
NieskorumpowaBi 4,2 4,2
Raczej BieskorumpowaBi 9,6 13,8
Czasem BieskorumpowaBi 12,7 26,5
TrudBo oceBić 25,4 51,9
57 Barometr korupcji 2007. Raport z badań. Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2007, www.batory.org.pl.
58 Anna Nowak Codzienne doświadczenia korupcyjne Polaków. Barometr korupcji 2006. Raport z badań., Fundacja im. Stefana Batorego, www.batory.org.pl.
Magdalena Ślusarczyk, Mariusz Grążawski 50
Czasem skorumpowaBi 16,9 68,8
Raczej skorumpowaBi 17,3 86,2
SkorumpowaBi 13,8 100,0
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
Kolejnym zagadnieniem jest zaangażowanie policjantów w wykonywanie obowiąz-ków. W tym przypadku odpowiedzi są nieco bardziej pozytywne. Tylko 35,6% badanych pozytywnie ocenia podejście policjantów do pracy, ale zarazem też 1/3 jest przekonana, że nie angażują się. Respondentom z pewnością nie są jednak znane warunki pracy funk-cjonariuszy policji. Standardem są bowiem pomieszczenia, których stan kwalifikuje je do natychmiastowego remontu, kilkunastoletnie i starsze meble, korzystanie z własnych komputerów, jak również płace nieadekwatne do odpowiedzialności i zadań funkcjona-riuszy policji. W takich warunkach trudno wymagać pełnego zaangażowania w pracę, a nawet przy takim zaangażowaniu warunki te skutecznie uniemożliwiają efektywną pra-cę. Dodatkowo ilość obowiązków związanych z prowadzeniem postępowań karnych sku-tecznie uniemożliwia bezpośrednie zwalczanie przestępczości poprzez wykrywanie sprawców przestępstw.
Tab. 24. OceBa zaaBgażowaBia w pracę policjaBtów
Czy policjaBci wykoBują swoją pracę z zaaBgażowaBiem?
Odsetek odpowiedzi ProceBt skumulowaBy
ZaaBgażowaBi 4,5 4,5
Raczej zaaBgażowaBi 9,1 13,6
Czasem zaaBgażowaBi 22,0 35,6
TrudBo oceBić 30,3 65,9
Czasem BiezaaBgażowaBi 16,3 82,2
Raczej BiezaaBgażowaBi 10,6 92,8
NiezaaBgażowaBi 7,2 100,0
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
Nieco lepiej wygląda sytuacja w przypadku oceny kompetencji. Prawie 40% bada-nych dobrze ocenia przygotowanie policjantów. Podobnie jest w przypadku sumienności, być może w obu przypadkach większy wpływ miały tu doświadczenia własne, a nie moc-no zakorzenione w społeczeństwie stereotypy dotyczące policjantów. Należy też zwrócić uwagę, że obecne wymagania ustawowe co do kwalifikacji kandydatów do służby są określone dość wysoko, co sprzyja naborowi do pracy w Policji osób kompetentnych.
Z pewnością gdyby warunki pracy oraz uposażenie uległy poprawie, to do Policji trafiał-by osotrafiał-by o jeszcze wyższych kwalifikacjach.
Sprawność działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości 51
Tab. 25. OceBa kompeteBcji policjaBtów
Jak oceBia PaB / PaBi kompeteBcje policjaBtów?
Odsetek odpowiedzi ProceBt skumulowaBy
KompeteBtBi 6,4 6,4
Raczej kompeteBtBi 10,9 17,2
Czasem kompeteBtBi 21,7 39,0
TrudBo oceBić 31,5 70,4
Raczej BiekompeteBtBi 19,1 89,5
Czasem BiekompeteBtBi 5,2 94,8
NiekompeteBtBi 5,2 100,0
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
Tab. 26. OceBa sumieBBości policjaBtów
Czy policjaBci są ludźmi sumieBBymi?
Odsetek odpowiedzi ProceBt skumulowaBy
SumieBBi 2,8 2,8
Raczej sumieBBi 10,7 13,4
Czasem sumieBBi 25,3 38,7
TrudBo oceBić 35,2 73,9
Czasem BiesumieBBi 19,0 92,9
Raczej BiesumieBBi 5,1 98,0
NiesumieBBi 2,0 100,0
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
Kolejnym zagadnieniem jest gotowość do pomocy. Niepokojący wydaje się fakt, że ponad 27% respondentów uznało, że policjanci nie pomagają obywatelom, w sytuacjach, gdy ci ostatni tego potrzebują. Należy mieć jednak na uwadze, że oczekiwania społeczeń-stwa w stosunku do funkcjonariuszy policji znacznie przekraczają ich ustawowe obo-wiązki. Również w zakresie współpracy policji z sądami funkcjonariusze policji są często ponad miarę obciążani obowiązkami. Przykładem takich sytuacji są zlecenia sądu doty-czące korespondencji w sprawach karnych, a czasem nawet w sprawach cywilnych. Tego rodzaju czynności odrywają funkcjonariuszy policji od realizacji ich zadań.
Tab. 27. OceBa policjaBtów pod względem gotowości do pomocy Czy policjaBci są chętBi do pomocy obywatelom?
Odsetek odpowiedzi ProceBt skumulowaBy
PomocBi 7,5 7,5
Raczej pomocBi 15,7 23,1
Czasem pomocBi 21,6 44,8
Magdalena Ślusarczyk, Mariusz Grążawski 52
TrudBo oceBić 28,0 72,8
Czasem mało pomocBi 12,7 85,4
Raczej mało pomocBi 8,2 93,7
Mało pomocBi 6,3 100,0
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
Jako ostatnią oceniano uprzejmość policjantów. Uznano, że jest to istotne, ponieważ podejście policjantów wpływa na ocenę ich pracy. Nawet jeżeli policjanci poprawnie wy-konują swoje zadania, a związane ze sprawą osoby traktują przedmiotowo, to trudno, by zostali wysoko ocenieni.
Tab. 28. OceBa uprzejmości policjaBtów
Czy policjaBci są ludźmi uprzejmymi?
Odsetek odpowiedzi ProceBt skumulowaBy
Uprzejmi 7,0 7,0
Raczej uprzejmi 17,9 24,9
Czasem uprzejmi 24,9 49,8
TrudBo oceBić 30,0 79,9
Czasem Bieuprzejmi 10,3 90,1
Raczej Bieuprzejmi 5,5 95,6
Nieuprzejmi 4,4 100,0
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
Prawie połowa respondentów uważa, ze podczas pełnienia obowiązków policjanci zachowują się w sposób uprzejmy. Natomiast przy analizie negatywnych wskazań należy wziąć pod uwagę, że wśród odpowiadających najprawdopodobniej znajdowały się osoby, które zostały z jakiegoś powodu zatrzymane. Niekorzystna dla nich sytuacja mogła rzu-tować na udzielenie odpowiedzi niepochlebnej dla policji. Praktyka sądowa wskazuje przy tym, że jednym z podstawowych sposobów obrony oskarżonych, którzy w postępo-waniu przygotowawczym przyznali się do popełnienia zarzucanego im czynu i złożyli ob-ciążające ich wyjaśnienia, jest twierdzenie, że zostali do tego zmuszeni przez funkcjona-riuszy policji, bądź to poprzez bicie, bądź też groźby czy zastraszanie.
Podsumowując obraz wyłaniający się z wypowiedzi badanych, nie wydaje się ko-rzystny. Z jednej strony bowiem rozumiemy ograniczenia w pracy policji, znane są też problemy finansowe, lokalowe i kadrowe. Z drugiej strony jesteśmy bardziej wyczuleni na nieprawidłowości i mamy wysokie oczekiwania w stosunku do pracy policjantów.
Najbardziej niekorzystnie oceniamy te aspekty działań policji, w odniesieniu do których istnieją mocno zakorzenione obiegowe sądy, bądź problem jest nagłaśniany, jak to jest np.
podatności na korupcję. Gdy pytano o inne cechy, większe znaczenie miały osobiste do-świadczenia badanych i notowania policji były znacznie lepsze.
Sprawność działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości 53
6.2. OceBa fuBkcjoBowaBia prokuratury i sądów
Sądy i prokuratura są oceniane znacznie surowiej niż policja (ponownie surowiej niż w skali całej Polski, gdzie prokuratura uzyskała 38% ocen pozytywnych, a sądy 43%;59).
Tab. 29. OceBy fuBkcjoBowaBia prawa oraz działalBości sądów i prokuratury (w %) Czy polskie sądy fuBkcjoBują
prawidłowo? Wartość
Czy prokura-tura działa
sku-teczBie?
Wartość
Polskie sądy wydają właściwe wyroki 14,2 ZdecydowaBie
tak 2,0
Na ogół są pobłażliwe wobec przestępców,
mimo iż prawo pozwala karać surowiej 60,1 Raczej tak 28,1 Na ogół są zbyt surowe, wydają za
wyso-kie wyroki 2,0 Raczej Bie 43,2
Nie wiem / TrudBo powiedzieć 22,8 ZdecydowaBie
Bie 8,6
Brak daBych 1,0 Nie wiem /
Trud-Bo powiedzieć 17,2
Brak daBych 1,0 Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
Oceny działalności prokuratury są mocno skorelowane z płcią respondenta, zwłasz-cza w przypadku wypowiedzi skrajnych. Kobiety przeważają w przypadku ocen pozy-tywnych, mężczyźni w krytycznych opiniach.
Tab. 30. OpiBie o skuteczBości działaBia prokuratury (w %)
Płeć respoBdeBta Ogółem Czy prokuratura działa
skuteczBie? MężczyźBi Kobiety 100%
ZdecydowaBie tak 16,7 83,3 100%
Raczej tak 43,5 56,5 100%
Raczej Bie 53,4 46,6 100%
ZdecydowaBie Bie 65,4 34,6 100%
Nie wiem / TrudBo powiedzieć 30,8 69,2 100%
Brak daBych 0.3 0,7 100%
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
59 Badanie „Aktualne problemy i wydarzenia” (203) zrealizowano w dniach od 30 marca do 2 kwietnia 2007 roku na liczącej 937 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski CBOS, Oceny funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, Warszawa 2007, www.cbos.pl.
Magdalena Ślusarczyk, Mariusz Grążawski 54
Jako najważniejsze czynniki utrudniające zwalczanie przestępczości respondenci wskazują zbyt długi czas, jaki mija od chwili ujęcia sprawcy do wydania wyroku (72,8%), zbyt niskie kary wymierzane przestępcom (57,1 %) oraz nadmierne uprawnienia sprawców w trakcie śledztwa i postępowania sądowego (42,9%). W tych opiniach, podobnie jak we wskazaniu korupcji jako najpoważniejszego problemu wymiaru sprawiedliwości postrzega-nie wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania łączy się z mocnym przekonapostrzega-niem o postrzega- nie-równości wobec prawa60. W świadomości społecznej jeden z filarów ładu społecznego, a więc system prawny, nie realizuje swoich zadań. Przekonanie to jest jednak elementem wiedzy potocznej, w niewielkim stopniu mającej zakorzenienie we własnych doświadcze-niach Polaków, ponieważ niewielu z nich miało bezpośrednie kontakty z organami wymia-ru sprawiedliwości, niewiele osób też zna osobiście ludzi biorących łapówki61.
Tab. 31. PrzyczyBy BieskuteczBego działaBia wymiaru sprawiedliwości
PrzyczyBy Wartości* (w %)
Złe prawo 53,7
Korupcja i łapówkarstwo 72,1
Obawy przed zemstą przestępców 37,9
Zbyt małe zaangażowanie w pracę 30,9
Braki kadrowe i niedofinansowanie 21,7
Niedostateczne kwalifikacje 14,0
Inne 3,3
Źródło: Badanie „Bezpieczny powiat” czerwiec – sierpień 2007, N=303.
*Wartości nie sumują się do 100 %, ponieważ respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość.
Podobnie jak w innych przypadkach widać tu echo sensacyjnych relacji medialnych, donoszących o kolejnych aferach bądź zaniedbaniach Nie da się jednak ukryć, że one też kształtują nasze poczucie bezpieczeństwa lub jego brak. Mimo tego, że osobom zatrud-nionym w organach wymiaru sprawiedliwości często wydaje się, że zarzuty te są nie-prawdziwe, to jednak znajdują one potwierdzenie w przeprowadzonych badaniach. Postę-powania karne są bowiem postęPostę-powaniami długotrwałymi, a orzekane kary są relatywnie niskie. Z pewnością konieczne są zmiany w tym zakresie, przy czym powinny one doty-czyć nie tylko rozwiązań ustawowych, ale przede wszystkim praktyki, w tym praktyki są-dowej. Długotrwałość postępowań karnych jest widoczna zwłaszcza w przypadku aseso-rów sądowych, którzy nie tylko nie mają doświadczenia zawodowego, a częstokroć także życiowego, ale podlegając ocenie także z punktu widzenia ilości uchylonych wyroków, po prostu obawiają się często zakończenia kontrowersyjnego postępowania, licząc się właśnie z możliwością uchylenia zaskarżonego wyroku. Problemy decyzyjne w znacznej mierze przyczyniają się do przedłużania się postępowania sądowego. W związku z tym pozytywnie należy ocenić stanowisko przyjęte przez Trybunał Konstytucyjny, którego
60 W badaniach realizowanych przez Fundacje im. Stefana Batorego 86 % respondentów negatywnie odpo-wiedziało na pytanie, czy w Polsce wszyscy są równi wobec prawa., A. Kubiak: Opinia publiczna i prokura-torzy o korupcji. Raport z badań, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2005, www.batory.org.pl.
61 Tamże.
Sprawność działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości 55
konsekwencją jest odsunięcie asesorów od orzekania. Gorzej jednak, że ustawodawca do tej pory nie rozwiązał problemu modelu zawodu sędziego, co może spowodować, że w najbliższym czasie sądownictwo czeka zapaść, wynikająca z zaprzestaniem orzekania przez asesorów sądowych oraz odchodzenia wielu sędziów do innych, lepiej płatnych za-wodów prawniczych, co staje się faktem coraz bardziej powszechnym. Na podstawie praktyki sądowej można również stwierdzić, że w wielu przypadkach regulacje ustawowe dają podejrzanym i oskarżonym zbyt duże możliwości przedłużania postępowania karne-go. Akademickim wręcz przykładem jest w tym zakresie nadużywanie przez oskarżonych instytucji wyłączenia sędziego i składania kolejnych, bezzasadnych wniosków w tym przedmiocie. Z kolei obawa przed zemstą przestępców, wskazywana przez niemal 40%
badanych, jako jedna z przyczyn nieskutecznego działania wymiaru sprawiedliwości, w praktyce nie stanowi czynnika faktycznie wpływającego na prawidłowe działanie tych organów. Przypadki takiej zemsty w praktyce zresztą właściwie się nie zdarzają.
6.3. Długość postępowań karBych
Warunkiem skutecznego oddziaływania kary jest także szybkość postępowania
Warunkiem skutecznego oddziaływania kary jest także szybkość postępowania