Rolnictwo w Województwie Śląskiem przecho
dzi tak, jak i inne gałęzie życia gospodarczego ciężkie przesilenie gospodarcze. Przesilenie to w naszem województwie nabiera pewnych odmien
nych cech, wypływających z charakteru tego wo
jewództwa. Warunki, w jakich rolnictwo śląskie się rozwijało, pozwalało rolnikowi na pewne wy
magania i nastawienie jego trybu życia na nieco wyższym poziomie, niżeli się to działo w innych częściach Polski. Łatwy zbyt i wyższe ceny, otrzymywane za jego produkty rolne, stwarzały mu możność większych inwestycyj i wydatków na życie. Obecna sytuacja gospodarcza zmuszą rol
nika już nietylko do obniżenia jego stopy życiowej, lecz wymaga od niego niesłychanego wysiłku w kierunku zdobycia gotówki na opędzenie naj
skromniejszych potrzeb w gospodarstwie.
Na pogorszenie sytuacji rolnictwa w naszem województwie wpływa nietylko obecny stan gospo
darczy, lecz zachodzi tutaj jeszcze druga okolicz
ność, mianowicie bardzo silna konkurencja produk
tów rolnych, przywożonych z innych części Polski na nasze rynki zbytu. Jakkolwiek sprawa ta dla konsumenta, szczególnie przy dzisiejszym braku pracy przynosi pewną ulgę, to jednakowoż spycha -ona rolnictwo śląskie na coraz większą pochyłość, stawiając ten warsztat pracy coraz bardziej pod znakiem nieopłacalności.
Powodzenie rolnika zależnem jest od ustosun
kowania się cennika wszystkich tych artykułów przemysłowych, które rolnik potrzebuje, do pozio
mu cen produktów rolnych. Obecny stosunek cen wykazuje niesłychaną rozpiętość między produk
tami rolnemi i produktami przemysłowemi i jest powodem, że gospodarstwa rolne w większości sta
ły się nieopłacalnemu Gdyby ceny, płacone rolni
kowi za jego produkty podniosły się do poziomu cen wyrobów fabrycznych lub odwrotnie ceny wy
robów fabrycznych obniżyły się w stosunku do cen produktów rolniczych, słowo kryzys możnaby z sło
wnika rolnika usunąć. Byłoby obojętnem dla niego, czy obraca on ioo złotemi lub 1.000 zł., skoro efekt jego pracy pozostałby ten sam.
Głównym i stałym dochodem w rolnictwie Województwa Śląskiego jest sprzedaż mleka. Pro
dukcja mleka w ostatnich latach stale wzrastała i znajdowała swój zbyt przeważnie w okręgu prze
mysłowym na terenie powiatów katowickiego i świętochłowickiego. Tutaj producent śląski spo
tyka się z producentem poznańskim względnie kie
leckim i skutek jest ten, że Wojew. Śląskie zo
stało — że tak powiem — przemleczone. Wsku
tek silnej podaży ceny mleka spadły niepomiernie i ujawniają dalszą tendencję zniżkową. Poziom tych cen jest niższy przeciętnie o 50% od cen otrzymywanych przed wojną. Rolnik, oddalony od miejsca zbytu, otrzymuje 10 do 15 groszy za 1 litr mleka, za który konsument płaci 28 groszy, czyli że koszta transportu i pośrednictwa są nie
jednokrotnie wyższe, niżeli cena, którą otrzymuje producent.
W związku z wejściem w życie w najbliż
szym czasie obniżki opłat przewozowych dla pro
ducentów rolnych, między któremi przewidziana jest obniżka taryfy kolejowej dla przesyłek cało- wagonowych mleka o 48,1%, producenci mleka z poza Województwa Śląskiego otrzymują wielkie ułatwienie w dostępie mleka na nasz rynek zbytu z wielką szkodą dla tutejszego rolnictwa. W na
szych powiatach rolniczych niema większych zbior
nic mleka względnie mleczarń, które mogłyby ze
stawiać całowagonowe przesyłki mleka, lecz trans
port mleka na kolejach odbywa się od stacji do stacji, wedle położenia danego producenta. Do takich przesyłek zamierzona obniżka nie miałaby zastosowania i rolnictwo tutejsze poniosłoby bar
dzo dotkliwą stratę, tembardziej, że wobec blis
kiego- oddalenia rolnictwo nasze nastawiło się głównie na produkcję mleka, popieraną zresztą przez miarodajne czynniki, głównie Śląską Izbę Rolniczą. Przy tej sposobności chcę nadmienić, że produkcja mleka drobnej i średniej własności, prze
wyższyła już produkcję wielkiej własności. A za
tem szkodę, wyrządzoną przez niemożliwość ko
rzystania narówni z przesyłkami całowagonowemi, ponosiłby przeważnie drobny rolnik śląski. Dla orjentacji przytaczam kilka cyfr. Już dzisiaj przy przesyłkach całowagonowych z Poznańskiego kal
kuluje się opłata na 1 litr mleka na 2% grosza za
t litr, gdy tymczasem przewóz drobnicowy 1 litra SEJM ŚLĄSKI
Okres III.
mleka z doliny nadodrzańskiej wynosi 3% grosza, zatem już na 1 litrze mleka traci producent śląski 1 grosz Przy zamierzonej obniżce opłat produ
cent wysyłający mleko w całych wagonach z poza granicy naszego województwa uzyska dalszą ob
niżkę na 1 litrze w kwocie 1 % grosza. Nie ulega wątpliwości, że obniżenie taryfy kolejowej, dopływ mleka na Górny Śląsk spotęguje, który w rezulta
cie doprowadzi do dalszej obniżki cen mleka i w ostateczności do załamania się tak podstawo
wej gałęzi gospodarstwa, jaką jest produkcja mleka na Śląsku.
Celem uniknięcia wyżej opisanych następstw, oraz ratowania opłacalności produkcji mlecznej tu
tejszego rolnictwa, należy dążyć do tego, ażeby Ministerstwo Komunikacji przewidzianą obniżkę opłat przewozowych na mleko dla przesyłek cało- wagon owych, zechciało rozciągnąć także i na dro
bnicowy przewóz mleka w konwiach na kolejach w Województwie Śląskiem.
Do niezmiernie aktualnych spraw w rolnictwie w chwili obecnej zaliczyć należy, kwestję wyce
nienia ziemi za nabyte działki, oraz resztówki z parcelacji przeprowadzonej przez Okręgowy Urząd Ziemski w Katowicach. Oszacowanie ziemi nastąpiło w lątach dobrej konjunktury w rol
nictwie, w latach, kiedy rola przynosiła wyższe dochody, które stanowiły miernik przy oszacowa
niu. Nadmierny spadek cen w rolnictwie, jaki obecnie mamy do zanotowania, obniżył wartość gospodarczą ziemi, ziemia ta stała się drogą i na
bywcy nie są w stanie ponosić zobowiązań, połą
czonych z nabyciem ziemi. Masowy odruch, jaki wśród parcelantów zaobserwować się daje, dąży do obniżenia ceny ziemi i równocześnie do usta
lenia takich warunków spłat, które umożliwiłyby parcelantom utrzymanie się na roli. W szczegól
nie ciężkiem położeniu znaleźli się nabywcy, któ
rzy przystąpili do budowy domostwa za pożyczki, udzielane z różnych źródeł i funduszów niezawsze przeznaczonych na te cele. Takich parcelantów jest znaczna część i ci ludzie znajdują się dzisiaj w sytuacji bez wyjścia. Uzdrowienie tych sto
sunków zależnem jest od obniżenia ceny ziemi przy dostosowaniu jej do wartości gospodarczej, oraz przez ustalenie takich warunków spłaty rat, które nabywcy przy umiejętnej gospodarce po
trafiliby wygospodarować.
W związku z poruszonemi kwestjami uchwa
liła Komisja Budżetowo-Skarbowa załączone do sprawozdania generalnego rezolucje.
Przechodząc do poszczególnych paragrafów
części II, Dział VII pod tytułem ,,Kultura Krajo
wa“, rozpoczynam od dochodów:
Komisja Budżetowo-Skarbowa przy omawia
niu dochodów przyjęła w Dz. 7, par. 13 i 17 pre
liminowane kwoty bez zmian, natomiast w par.
19 uchwaliła pozycję pod tytułem „zwrot kredy
tu“ podnieść o 130.000 zł. do kwoty 330.000 zł., zaś następną pozycję pod tytułem b) oprocento
wanie, zł. 19.125, skreślić.
Wydatki:
W dziale r. par. r a, poz. 4, etaty admini
stracji rolnej wraz z uposażeniem oraz par. 2, poz. 2 przez 4, opłaty ubezpieczeniowe i Kasy Chorych, przyjęto bez zmian. Również bez zmian przyjęto w dziale 2. par. 3. poz. 4, par. 5. poz. 1.
A. przez 2, par. 6. poz. 1. przez 4, par. 6. poz. 2.
przez 5, par. 6. poz. 3. przez 4, par. 7. przez 4, par 8. B. przez 3. oraz par. 11. przez 4, które to pozycje dotyczą wydatków na opłaty rzeczowe, pocztowe, kancelaryjne i podróży służbowych.
W dziale 7. preliminowano jako cyfrę global
ną 710.686 zł. Po przeprowadzonej dyskusji kwo
ta ta ustalona została na kwotę 822.186 zł. przy zastosowaniu zmian w niektórych paragrafach.
I tak w par. 12. poz. 2. wstawiono jako subwencję dla Wydziału Powiatowego w Pszczynie na czę
ściowe pokrycie kosztów utrzymania instruktora rolnego 1.600 zł., dla Towarzystwa Rolniczego w Cieszynie 1.200 zł. Subwencję dla Lublińca w kwocie 2.800 zł. skreślono, co motywuje się zwolnieniem instruktora i przeniesieniem szkoły rolniczej z Tarnowskich Gór do Lublińca, wskutek czego obowiązki instruktora rolnego mogą speł
niać nauczyciele tej szkoły, którzy przez sześć miesięcy w roku wolni są od nauki.
W par. 13 poz. 2. „Zwalczanie szkodników leśnych, oraz popieranie pszczelnictwa i rybac
twa“ kwota podniesiona została z 500 na 2.000 zł.
Par. 14. 15, rń przyjęto bez zmian.
W par. 17 w objaśnieniach zastąpiono • słowa ..Tarnowskich Gór“ na słowo „Lublińcu“.
Par. t8 przyjęto bez mian.
Par. 19 „Bezzwrotny zasiłek dla Polskiego Banku Raiffeisena“ podniesiono o 75.000 zł. do kwoty 225.000 zł. i dodano
par. 19 a pod tytułem: „Bezzwrotny zasiłek dla Związku Spółek Rolniczych w Cieszynie z prze
znaczeniem na likwidację „Ziemi" zł. 35.000.
Par. 20 przyjęto bez zmian.
Dla orjentacji załączam wykazy i objaśnienia do par. 14, 15 i 17.
Załącznik do § t4. KULTURA KRAJOWA
Śląska Stacja Ochrony Roślin w Cieszynie.
Rok
budź. Cz Dz R. § Poz. Wypłacono netto Objaśnienia:
1922
23 Nie przewidziano
25 ii IV — 12. — 12 436,99
26 — IV. — 12. — nadzw. 100.000,00 ,. . ~-,Q nn
zwycz. 14.778.00 114.778,00 Zwalczanie chorób i szkodników
27 28 — IV — 12. — 7.479,07 roślinnych. Wyd. osobowe
28/29 — IV — 12. — 12.325,00 i rzeczowe
29/30 — IV — 12. — 11.116,80
30131 — IV — 12 — 16.169,10
31/32 — IV. — 14. 7 1.660 00+10.904,56 tylko rzecz. wyd.
32/33 IV. 14 12 502,71 wydatki osob. i rzeczowe
2
czanego w i2i gospodarstwach na obszarze 17,5 ha, z czego na sam powiat lubliniecki przypada 86 gospodarstw i 13,7 ha, a na pow. Rybnik 29 gospo
darstw i 2,3 ha, a 6 gosp. i 1,5 ha na inny powiaty.
Ten wielki postęp u gospodarstw włościańskich jest wynikiem usilnej pracy w kierunku nasycenia tych gospodarstw rakoodpornemi odmianami. Jest też on dowodem, że właściciele gospodarstw wło
ściańskich przekonali się o grozie zarazy i odpo
wiednie wyciągnęli konsekwencje.
Przemysł wykazuje raka ziemniaczanego u 471 użytkowników na obszarze 30,1 ha. Obszar prze
mysłowy jest bardzo trudny do zwalczania, ponie
waż przemysłowi pracownicy na ogół mniejszą ma
ją skłonność do stosowania się do zarządzeń, następnie zjadają zwykle całą produkcję ziemnia
ków, nie zostawiając sadzonek na rok przyszły, żądając w każdym roku subwencji na zakup no
wych sadzonek rakoodpornych. Przytem praco
wnicy przemysłowi otrzymują ziemniaki sprowa
dzone do konsumcji i te ziemniaki chętnie sadzą na swych parcelkach. Czynią to zwłaszcza bez
robotni, sadząc nieodporne ziemniaki konsumcyjne, otrzymane jako zasiłek.
Kryzys sprzyjał rakowi ziemniaczanemu głó
wnie w terenach przemysłowych z dużą ilością bezrobotnych, przedewszystkiem w powiecie ka
towickim.
Wielki wysiłek pracy dotychczasowej ilustru
ją następujące cyfry: Dotychczas w 9-letnim okre
sie zarejestrowano raka ziemniaczanego u ca. 5.000 gospodarstw na obszarze ca. r.ioo ha. W roku 4932 stwierdzono raka ziemniaczanego ponownie w tych samych gospodarstwach na tym samym terenie co w poprzednich latach w 107 gospodar
stwach na 9 ha, co czyni 21 % ogółu gospodarstw, a 0,9 ogólnego zarażonego obszaru. Oznaczałoby to opanowanie raka w r. 4932 u 98,9 gospodarstw na 99,1% obszaru.
Nie oznacza to, że praca skończona. Trzeba pilnować, aby dopływ nowych zarażonych gospo
darstw był jaknajmniejszy i aby rak ziemniaczany nie przerwał szczęśliwie usypanej dlań tamy obron
nej.
Rak ziemniaczany w Województwie Śl. nie wyszedł poza swój obszar pierwotny, obejmujący powiat Rybnik, północno-zachodnią część pszczyń
skiego, następnie powiaty Katowice, Świętochło
wice, Tarn, Góry i Lubliniec. Ognisko w Cie- szyńskiem (Hermanice) i ognisko w Bielskiem (Ja
sienica) nie wykazały pojawu choroby. Natomiast zaszedł i słabv przypadek choroby w Bystrej Śl., zawleczony ze silnie zarażonej Bystrej Małopol
skiej.
W pow. pszczyńskim jest bardzo duży postęp w walce z rakiem ziemniaczanym. Choroba poja
wiła się w 7 gminach w bardzo słabem nasileniu, a mianowicie w 6 gminach po i użytkowniku, a w i gminie u 3 użytkowników, razem 9 przypad
ków. Z tych 1 gospodarstwo jest włościańskie, a 8 pracowników przemysłu. Opanowanie powia
tu pszczyńskiego nie ulega kwestji.
W pow, rybnickim na ogólną ilość 44 gmin zarażonych choroba nie pojawiła się w 20 gmi
nach, a jedno ognisko przybyło nowe (Wodzisław).
Z największych ognisk choroby Brzezie trzyma się najlepiej, wykazując tylko 3 wypadki raka ziemniaczanego na obszarze 0,7 ha. Natomiast warunki pogorszyły się znacznie w dużych gmi
nach: Czerwionka, Godów, Knurów, Niedobczy-ce, Rój, Rydułtowy. Część tych gmin wobec do
brych wyników i dużego wysiłku w ubiegłych la
tach spoczęła na laurach.
Pow. katowicki na 19 zarażonych gmin nie wykazał choroby wprawdzie w 7 gminach, zresztą niewiele się poprawił.
Powiaty świętochłowicki i tarnogórski wyka
zały duży postęp.
Wreszcie w powiecie lublinieckim dotychczas beznadziejnym, rak ziemniaczany doznał zasadni
czo silnego przełomu. Podczas gdy w r. 1930 za- • notowaliśmy 52 t zarażonych gospodarstw i 115,5 ha zarażonego obszaru, to w r. 1932 liczba zara
żonych gospodarstw wynosiła 133, a obszar za
rażony 17,5 ha.
Ogółem stwierdzono raka ziemniaczanego w 82 gminach u 613 użytkowników na 50% ha obszaru. Nasilenie choroby obniżyło się znacznie.
Rak ziemniaczany bowiem został stwierdzony w 15 gminach u 1 użytkownika, w 41 gminach u 2—5 użytkowników, w 15 gminach u 6—10 użytkowni
ków, a w 15 gminach u ponad 10 użytkowników.
Wielka własność, i to teren dworski, jest wol
na od raka ziemniaczanego, natomiast w 3 wypad
kach choroba wystąpiła u pracowników rolnych.
Własność leśna wykazuje raka ziemniaczanego u 17 użytkowników leśnych.
Załącznik do § 15. KULTURA KRAJOWA.
Śląski Fundusz Meljoracyjny.
Rok
budź. Cz. Dz R § Poz Wypłacono netto: Objaśnienia:
1922
23
(
Nie przewidziano24
)
600 000,00 Dotacja Skarbu Śląskiego
30/31 — IV. — 13. — 420 000,00
31/32 — IV — 15. — 200 000,00
32/33 — IV. — 15. — 61 000,00
3
ŚLĄSKI FUNDUSZ MELJORACYJNY.
Daty z lat ubiegłych:
Rok Dotacje
Wypłacono tytułem Korzystało z fund. Wykonano meljor.
ha pożyczki subwencji spółki pojed. wJaścic.
1925/26 200 000 107527 32611 8 16 350
1926/27 229878 135635 66 878 12 24 500
1927/28 150 000 231 526 133953 24 30 750
1928/29 450000 144422 167099 30 22 730
1929/30 600 000 208559 102722 34 31 760
1930/31 420000 367235 355218 28 50 720
1931/32 200 000 98598 116131 21 35 540
razem 2249878 1 293494 974614 157 208 4350
Sztuczne pastwiska założono w roku 1927/28... 35 ha 1928/29... 34 ha i929/30 ... 45 ha 1930/31... 50 ha 193V32... 30 ha
Celem zadośćuczynienia potrzebom rolnictwa śląskiego objęto programem Śląskiego Funduszu Meljoracyjnego i Biura Melioracyjnego popieranie i wykonanie w każdym roku budżetowym roboty meljoracyjne na obszarze iooo ha. Z powodu zmniejszenia się dotacji program powyższy w zu
pełności nie mógł być wykonany.
Wzmaganie się kryzysu gospodarczego zmu
sza do dalszego obniżenia ilości wykonać się ma
jących robót. Z powodu jednak rozporządzalnych funduszów Śl. Funduszu Meljoracyjnego będzie można w dalszym ciągu przeprowadzić roboty meljoracyjne, które w czasie kryzysowym szcze
gólnie ze względu na rozszerzające się bezrobocie mają duże znaczenie, bo wydatki na roboty meljo
racyjne składają się w 90% z wydatków na robo
ciznę.
WIDOKI NA ROK BUDŻETOWY 1933/34. Stan majątku Śl. Funduszu Meljoracyjnego
w dniu 1 marca 1933 r.
Pożyczki udzielone na meljorację gruntów...
Pożyczka udzielona Kom. Kasie Oszczędności w Lublińcu
Na popieranie meljoracji rolnych . Fundusze rozporządzalne wynoszą Papiery wartościowe ....
948.083,76 zł.
21.000,— „ 268.856,88 „ 228.487,50 „ Razem: x.466.428,14 zł.
Fundusze, będące do dyspozycji na cele mel
joracji rolnej w roku 1933/34:
Przypuszczalna pozostałość kaso
wa na końcu roku budź. 1932/33 400.000,— zł.
Własne dochody:
a) procenta depozytowe x . b) odsetki z pożyczek długoter
minowych ...
c) zwroty pożyczek Dotacja Skarbu Śląskiego Pozostaje do dyspozycji
20.000,— zł.
Szkoły Śląskiej Izby Rolniczej wykazały w r.
1932 niezmienioną siłę, mimo kryzysu, a nawet wobec roku 1931 frekwencja się powiększyła, wy
nosząc we wszystkich szkołach razem 202 uczniów wzgl. uczenie wobec 169 uczniów, wzgl. uczenie w r. 1931. Frekwencja podniosła się o 33 uczniów.
Trzy szkoły rolnicze męskie posiadają łącznie 152 uczniów, z czego przypada na Międzyświeć 34, Rybnik 62, Lubliniec 56 uczniów. Międzyświeć posiada jeszcze letni kurs gospodarczy żeński, na którym uczęszczało 32 uczenice wobec 18 w r. 1931.
Ogólna ilość uczniów wzgl. uczenie w szkole rol
niczej w Międzyświeciu wynosi 66. Szkoła Ogro
dnicza w Strumieniu wykazuje niezmienioną ilość uczniów, czyli 18.
Na 202 uczniów i uczenie pochodzi ze Śląska 191, z poza Śląska 11. Z rolnictwa pochodzi 121, z innych zawodów 81. Uderza duża ilość nierolni- ków. Wynosi ona w Lublińcu 62,5%, w Rybniku 4,2%, w Międzyświeciu 24,2%, w Strumieniu 22%, czyli na ogół 202 uczniów 40,2%. Cyfry nierolni- ków są stosunkowo duże w okręgach przemysło
wych, w których przechodzenie z jednego zawodu do drugiego jest dość silne. Objaw ten nie powi
nien nas tak bardzo niepokoić, ponieważ rolnicy mają pierwszeństwo w szkołach rolniczych, a na
stępnie szkołom wolno przyjmować tylko taką ilość uczniów, w ramach której możliwa jest racjonalna nauka.
Na frekwencję w szkołach rolniczych zimo
wych wpływa silnie dobra komunikacja kolejowa, z której korzysta 118 uczniów na ogólną ilość 152.
W Rybniku dojeżdża 88,7% uczniów, w Lublińcu 89,3%. Poziom szkół jest pod względem pedago
gicznym wysoki.
Biorąc pod uwagę szkoły rolnicze w innych dzielnicach Polski, podkreślić należy, że szkoły rolnicze na Śląsku wykazały najsilniejszą frek
wencję. _________
Przekładając budżet Kultury Krajowej (Cz. 2 Dz. 7) z ogólną sumą wydatków w kwocie 822.186 zł. w dochodach 337.100 zł.
Komisja Budżetowo-Skarbowa wnosi:
Wysoki Sejm uchwalić raczy:
preliminarz budżetowy Kultury Krajowej (Cz. 2 Dz. 7) na rok 1933/34 z poprawkami Komisji Budżetowo-Skarbowej.
Katowice, dnia 20 marca 1933 r.
Przewodniczący Komisji Budżetowo-Skarbowej: Sprawozdawca:
Poseł Czesław Wieniawa-Chmielewski. Poseł Karol Palarczyk.
4
SEJM ŚLĄSKI
Okres III. x
Sprawozdanie
dot. dr. Nr. 241 /III.
Załącznik u.