Sprawozdanie Komisji Budżetowo-Skarbowej o Preliminarzu Budżetowym na Okres 1933/34

Druk nr.

dot. dr. nr. 241/III.

SEJM ŚLĄSKI

Okres III.

Sprawozdanie

Komisji Budżetowo - Skarbowej o preliminarzu budżetowym

na okres 1933/34 r.

Dot. druku nr. 241 /III.

SEJM ŚLĄSKI

Okres III.

Sprawozdanie Komisji Budżetowo-Skarbowej o preliminarzu budżetowym

na okres 1933/34

Sprawozdawca Generalny: Poseł Czesław W. Chmielewski.

Sprawozdawcy poszczególnych1 części i działów:

Sprawozdanie generalne... poseł Czesław W- Chmielewski Załącznik 1. Zmiany uchwalone

Skarbową 2. Rezolucje

3. Ustawa Skarbowa rok 1933/34

przez Komisję Budżetowo-

i preliminarz budżetowy na

Zał. 4. Cz. I. — Sejm Śląski... poseł Wojciech Sosiński 5. Cz. H. Dz. 111. — śląska Rada Wojewódzka poseł Józef Witczak r, 6. ,, II. TV. — Administracja Ogólna .... poseł Jan Kędzior

7. ,, II. V. — Wyznanie Religijne .... poseł Stefan Kapuściński 8. II. .. VI. — Poleją Województwa Śląskiego . poseł Władysław Wieczorek ,, 9. II. „ VII. —■ Kultura Krajowa... poseł Karoli Palarczyk

10. 11. „ VIII. ... Roboty Publiczne... poseł Jan Schmiege!

” 11. ” II. ix. Wojewódzki Zakład Badania Ży­

wności ... ... poseł Rudolf Kornke ,, 12. ,, 11. „ X. —- Wojewódzki Urząd Ubezpieczeń . poseł Rudolf Kornke ,, 13. ,, II. ,, XI. — Wyższy Urząd Ubezpieczeń poseł Rudolf Kornke

14. Ił. „ XII. - Wojewódzki Sąd Administracyjny poseł Jan Kowoll 15. ” 11. „ XIII. - Opieka Społeczna i. Wojewódzkie

Zakłady Humanitarne .... poseł Jan Brzeskot

” 16. II- XIV. - Administracja Domów Skarbowych

Mieszkalnych . . poseł Józef Mac hej

17. „ 11. .. XV. — Administracja Skarbowa poseł Czesław W. Chmielewski 18. ff II. .. XVI. — Administracja Szkolna:

R. 1. — Władze II-gieii instancji . poseł Józef Syska

„ 2. -- Nadzór Szkolny.

„ 3. Szkolnictwo Powszechne j> 4. — Zakłady Kształcenia Nau­

czycieli ...

19- „ LI. ,, XVI. R. 5. —■ Szkolnictwo średnie

„ 6. — Szkolnictwo zawodowe 20. „ II. „ 7. — Oddział Sztuki i Muzeum

Śląskie ...

21. „ II a Dz. I. — Urząd Kontroli Państwowej

22. „ Ha „ II. — Prokurato-rja Generalna R. P. Od dział w Katowicach

23. „ 111. „ I. — Emerytury i ■ Zaopatrzenia 24. „ 111. .. II. Ogólny Zarząd Skarbowy 25. „ HI. HI. — Daniny Publiczne ....

26. „ HI. „ IV. — Śląski Fundusz Gospodarczy . 27. n Hi. „ V. — Długi Województwa Śląskiego 28. Zakłady — Drukarnia Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego 29. Wojewódzki Fundusz Drogowy

poseł Józef Sysfca poseł Józef Sysfca poseł Józef Sysfca

poseł Dr. Włodzimierz Dąbrowski iposeł Dr. Włodzimierz Dąbrowski

poseł Rudolf Kornke poseł Jan Kowoll poseł Jan Kowoll

poseł Czesław W. Chmielewski poseł Czesław W. Chmielewski, poseł Czesław W. Chmielewski poseł Stanisław Breliński poseł Czesław W. Chmielewski poseł Józef Machej

poseł Stanisław Breliński

■

Sejm Śląski

Okres III.

ZMIANY

poczynione przez

Załącznik 1.

dot. dr. 241/III.

Komisję Budżetowo - Skarbową Sejmu Śląskiego w preliminarzu budżetowym na okres 1933/34 r.

przedłożonym przez Śląską Radę Wojewódzką.

Dochody.

Stronaprelimi­ narzaŚląskiej RadyWojew.

Cz. Dz.

Rozdz.

§

Nazwa części, działu, rozdziału i paragrafu

Przedłożenie Śląskiej Rady Wojewódzkiej

Zmiany

Uchwalono

Zwiększono Zmniejszono

I

Sejm Śląski

7 7 Oplata za karty bibljoteczne .--- — 1 400,— — 1 400 —

II

Administracja Śląska

VII Kultura krajowa

11 19 Zwrot i oprocentowanie kredytu roi-

f!0gO . —... ... ^{219125,- 110 875,—} — 330 000,—

Razem (112 275,— —

Wydatki.

I I

Sejm Śląski

19 1 Uposażenie... ^{136 320,— 16 058 —} 152 378.

2 Różne wydatki osobowe... ^{21 596,— 239 —} 21 835,- 8 Wydatki pocztowe, telegraficzne i tele-

foniczne... ^{3 Ó50,— — 1 559,—} 2091,—

10 Wydawnictwa... ^{18 900,— — 3 900,— 15 000,—}

12 Inne wydatki ... ^{30993 — — 6 268,— 24 725,—}

II

Administracja Śląska

I Wydatki

administracyjne — osobowe

21 la Uposażenie urzędników .... 28 920 160,— 8 600,- — 28 928 760 — 30 lb Uposażenie funkcjonarjuszów niższych ^{9443 825 — 7 000,-} ₆ 9 450 825 — 34 lc Personel specjalny... ^{866 585,—} — — LSL IW ^{24 798,—}

35 2 Różne wydatki osobowe... ^{763 029 — 2 000,—} — 765029,—

II Wydatki

administracyjne — rzeczowe

37 3 Podróże służbowe, delegacje i prze-

siedlenia . *... ^550159,— — 1 150,-— 542409,—

39 5 Pomieszczenie... 1 503 029,— 7 739,— — 1 510 768 —

40 6 Wydatki biurowe . ... ^{270191,— 6000} — — 276191,—

42 7 Inwentarz biurowy ... ^{140 485,—} 1 400 — — _{141 885,—}

45 _ITT Śląska Rada Wojewódzka

111

13 Pensje honorowe, dary pieniężne oraz

dary jubileuszowe... ^{10 000} — ^{4 500,—} — _{14 500,—}

14 Fundusz dyspozycyjny Śląskiej Rady

Wojewódzkiej... ^{12 000,—} — / 0UÜ,— 5 000,—

15 Subwencje... 1 326 000,— — 16500,— 1 309 500 — Administracja ogólna

46 IV ₁₃ Koszty postępowania administracyj- nego oraz postępowania karno-ad-

' ministracyjnego... ^{1 250,— 750,—} — 2 000,—

14 poz. 2 odszkodowanie wójtostw i urzę- dów gminnych za pracę w związku

z wystawianiem kart cyrkulacyjnych ^— 30000.— — 30000,—

47 23 Wydatki wojskowe... ²⁰ ÜÖÜ,— ¹5 000,— 41 080 —

Wydatki.

i

4 _§

Z m i any

Uchwalono

li £

Zwiększono Zmniejszono

II V Wyznania Religijne

12 Wyznania katolickie... 70 000,— 6000 — — 76 000.—

VI Policja Województwa

Śl.

49 15 Uzbrojenie... 100 280,-

—

17 Wydatki śledcze...■ 61 200,— 15 000 —

—

VII Kultura Krajowa

12 Popieranie wytwórczości rolnej i po-

zaszkolnej oświaty rolnej .... 79 600, - 400 — — 80 000 — 50 13 Popieranie wytwórczości leśnej, ry-

backiej i pszczelniczej... 2 500,— 1 500 —

—

19 Bezzwrotny zasiłek dla Polskiego

225 000.—

Banku Raiffeisena... 150 000 — 75 000 — ^— 19a Bezzwrotny zasiłek dla Związku Spo-

łek Rolniczych w Cieszynie z prze­

znaczeniem na likwidację spół­

dzielni „Ziemia“... 35000,— 35 000,—

VIII Roboty puliczne

51 14 Budowy wodne ... 700 000,— 40 000,— ^— 740000—

52

16

XIII Opieka Społeczna i Wojewódzkie

w

Zakłady Humanitarne 54 17 Utrzymanie i szkolenie dzieci głucho-

niemych i ociemniałych .... 75 720,— 3 000,— 78 720.—

XV Administracja Skarbowa

55 ¹² Wydatki połączone z przymusowem

ściąganiem podatków... 447 716 — 778 787

— —

56 15 Nagrody za wykrycie przekroczeń

skarbowych... 9 000,— 11 000,—

—

XVI

Administracja szkolna ■

56 ⁱⁱ Nadzór szkolny

12 Pomoce naukowe •... 640,— 160 —

—

XVI iii Szkolnictwo powszechne

57 13 Zasiłki i subwencje ... 78 350,— 25 000,— 103 350,—

14 Remont i budowa szkół powszechnych 503 220,—

—

15 Ogrody szkolne ... 1 000

—

—

IV Zakłady kształcenia nauczycieli

58 15 Ogrody szkolne... 1 000

—

— —

Razem |l 091133,- 938 784,—|

Zakłady Wojewódzkie.

II XIII 13 Preliminarz Zakładu psychiatry­

cznego w Lublińcu

71 ^{DOZ. 11}

Dochody

Inne dochody ...

74 100,— 200000 — — 274100,—

73 ^poz. 16

Wydatki

Pożyczka dla Wydziału Powiatowego w Lublińcu na cele elektryfikacji

powiatu lublinieckiego... 200000 — 200000,—

Dotyczy druku No. 241 /III.

Sejm Śląski Okres III.

Sprawozdanie

Komisji Budżetowo-Skarbowej

o preliminarzu budżetowym Województwa Śląskiego

na rok 1933/4.

Sprawozdanie generalne.

Sprawozdawca generalny:

Poseł Czesław W. Chmielewski.

Wysoki Sejmie!

Sprawozdanie, które dziś Wysokiej Izbie składam, ma charakter nieco inny niż składane zwykle z racji wniosku o uchwalenie ustalonego przez Komisję budżetu. Zawiera ono szereg dat statystycznych, oraz wnioski jakie z porównania tych cyfr się nasuwają. Przytoczenie tych cyfr zdaje mi się koniecznem choćby o tyle, że ułatwi członkom tej Wysokiej Izby dalszą ich pracę i oszczędzi trudu poszukiwania dat statystycznych, rozrzuconych w szeregu różnych wydawnictw, a częściowo dostępnych jedynie w drodze specjalnych ankiet.

Niepoślednie miejsce zajmie w mym referacie omówienie wpływu stosunków, panujących w rolnictwie, na całość życia gospodarczego państwa, a więc i nierozerwalnie z niem złączonego na­

szego województwa.

Wskaźnik produkcji przemysłowej w Polsce, według obliczeń instytutu Badania Konjunktur Gospodarczych, wynosił po usunięciu wahań sezonowych (rok 1928 — 100) :

W roku 1929... 100,0

w roku 1930 82,0

T. ₁₉₃₁... 73,5

IV. ₁₉₃₁... 7U4

VII. _T93I... ^7U5 X. ₁₉₃₁... 65,9

I. ^932 ... 51,8

IV. 1932 ... 54,5

VII. T932 ... 54-1

XII. 1932 ... 49,2

Z dóbr, objętych tym wskaźnikiem, spadła poniżej przeciętnej produkcja żelaza i cynku.

Wskaźnik produkcji żelaza w Polsce w listopadzie 1932 r. wynosił 4.8,9; produkcji cynku — 44,4;

wydobycia węgla — 73,1. Wskaźnik ogólny w listopadzie 1932 r. wynosił 56,7. Najsilniej dotknięty został przemysł budowlany. Wskaźnik tego przemysłu z listopada 1932 r. wynosi zaledwie 17,0, przyjmując jak wyżej rok 1928 za 100. W przybliżonych cyfrach oznacza to spadek wartości pro­

dukcji przemysłowej w roku 1932 w porównaniu z rokiem 1929 o przeszło 2 mil jardy złotych obec­

nej wartości. Uważam za celowe podać, że wskaźnik produkcji przemysłowej w Niemczech nie kształtował się w tym czasie o wiele lepiej. Wynosił on, przyjmując rok 1928 również za 100, w styczniu 1932 — 52,9; w kwietniu 1932 — 56,5; w lipcu 1932 — 53,1 ; w grudniu 1932 — 58,7.

Dążenie do autarkji (samowystarczalności), będące wyrazem koniecznej i zrozumiałej samo­

obrony państw, daremnie oczekujących pozytywnych wyników licznych międzynarodowych konfe- rencyj gospodarczych, znajduje wyraz w ciągle postępującem kurczeniu się obrotów handlu między­

narodowego.

Dotyka to, rzecz jn'osta, i nas, a to tem bardziej, żc eksport nasz o decydującej przewadze surowców względnie półfabrykatów, podyktowany względami walutowemi, ma charakter pionierski, w większości wypadków eksperymentalny i pozbawiony cech stałości. N. p. węgiel na rynki skan­

dynawskie, żelazo do Rosji sowieckiej itd.

To kurczenie się polskiego handln między narodowego znajduje wyraz w poniżej umieszczo­

ne tn zestawieniu:

HANDEL ZAGRANICZNY RZECZYPOSPOLITEJ (w miljonach złotych)

Rok Przywóz: Wywóz: Saldo:

1928 3-362,2 2.508,0 — 854,2

1929 3.111,0 2.813,4 — 297,6

1930 2.245,9 2-433,2 + 187,3

1.468,2 t.878,6 + 410,4

1932 862.0 1.083.8 + 221,8

jak widzimy, przywóz spadł do 25% stanu z roku 1928, wywóz niemal do 40%. Jest to sku­

tek zarówno spadku ilości jak i cen, uzyskiwanych w eksporcie. Spadkowi produkcji przemysłowej odpowiada spadek ilości zatrudnionych. Według danych Gł. Urzędu Statystycznego, liczba zatrudnio­

nych w zakładach, zatrudniających 20 i więcej robotników, wynosiła:

na koniec

miesiąca 1931 rok 1932 rok

I. 643.804 543-559

IV. 652.799 546.025

VIII. 671435 571691

XI. 643.696 564783

W latach ubiegłych na koniec roku cyfry te wynosiły (w tysiącach) 19261-. 1927 r. 1928 r. 1929 r. 1930 r.

674,0 766,0 880,0 797,0 666,0

Porównanie ilości zatrudnionych na koniec roku 1928 (880,0) z ilością zatrudnionych na ko­

niec grudnia roku ubiegłego (495,0) wykazuje, że w ciągu ostatnich 4 lat utraciło pracę 385 tysięcy robotników. Do tej cyfry należy doliczyć jeszcze kilkadziesiąt tysięcy zwolnionych przez zakłady, za­

trudniające poniżej 20 robotników, a więc nieobjęte wyżej podanemi datami statystycznemu Od tej cyfry bardzo daleko odbiega liczba oficjalnie zarejestrowanych bezrobotnych. Rejestry Państw.

Urzędu Pośrednictwa Pracy wykazują na koniec grudnia ub. roku tylko 220 tysięcy bezrobotnych.

Z cyfr powyżej przytoczonych wynika, że nie jest to więcej, niż zaledwie połowa rzeczywiście pozba­

wionych pracy.

W związku z obniżeniem się wartości produkcji i obrotów handlu wewnętrznego pozostaje obieg pieniężny.

Uwidocznione to jest w tabeli poniżej umieszczonej:

na dzień 31. XII. obieg w tern bilety w tern emisja emisja skarbowa złoto w Banku

roku pieniężny Banku Boisk. skarbowa w % obiegu Polskim

(w mil jonach złotych)

bankowego

1928 i 539,4 1295,4 244,0 18,8 621,08

1929 1 599,7 1340,3 259,4 19,3 700,52

1930 1569,2 1328,2 241,0 18,1 562,12

1931 i 459,7 1218,3 24b4 19,8 600,40

1932 1325,2 1 002,8 322,4 32,i 502,20

W związku z ostatniemi zmianami statutu Banku Polskiego, obniżającemi wymagalne pokry­

cie biletów bankowych do 30% w złocie, byłby Bank Polski w stanie wyemitować około 600 miljo- nów złotych w biletach bankowych. W celu uzupełnienia ważniejszych cyfr, ilustrujących stan go­

spodarczy Państwa, podać należy dane, dotyczące wydatków państwowych.

rok nadwyżka

budżetowy dochody wydatki lub deficyt (w miljonach ;dotych)

zamknięcie 1926/1927 2 135,3 1 974,7 ,+ 160,6

1927/1928 2 770,7 2556,0 ,+ 214,7

1928/1929 3008,3 2 841,1 + 167,2

1929/1930 3030,7 2 992,7 + 38,0

1930/1931 2 750,4 2813,9 — 63,5

tymczasowe zestawienie I93i/i932 2 262,1 2 466,1 — 204,0

1932/1933 1 529,4 1 680,0 — 150,6

(za 9 mieś.)

preliminarz 1933/1934 2 089,0 2 450,0 — 361,0

kiego wpływu na życie gospodarcze naszego województwa. Wyjaśnia się to niskim udziałem rolni­

ctwa i leśnictwa śląskiego w ogólnej wartości dóbr, wyprodukowanych na obszarze Województwa Śląskiego, jako okręgu wybitnie i zdecydowanie przemysłowego. Według przybliżonych obliczeń (dla r. 1929), wartość produkcji rolnej i leśnej Wcjew. Śląskiego stanowi około 9% wartości pro­

dukcji ogólnej tego województwa.

Gdy w rozważaniach tych przekroczymy granice naszego województwa, stanie się rzeczą jasną, że w kraju, liczącym ponad 70% ludności zawodowo-czynnej w rolnictwie, siła konsumcyjna rolnika decyduje o całem życiu gospodarczem państwa.

Jesteśmy w tej chwili bardzo dalecy od t. z w. otwarcia okręgów rolniczych dla przemysłu. Wystarczy wskazać na to, że z węgla, wydobywanego w okręgu kato­

wickiej dyrekcji P. K. P., po potrąceniu eksportu zagranicznego, mniej niż 50% wychodzi poza rynek lokalny. W Zagłębiu Dąbrowskiem poza okręg warszawskiej dyrekcji P. K. P. wysyła się zaledwie kilkanaście procent wydobycia. Około 35% żelaza pozostaje w Województwie Śląskiem i Kielec- kiem, a więc tam, gdzie je wyprodukowano.

Zużycie węgla, żelaza i cementu na jednego mieszkańca.

węgiel żelazo cement

walcowane 1930 r.

W Polsce 540,0 kg. 9.3 kg. 24,7 kg.

w woje w. wschodnich 44,0 kg. 2,4 kg. 9,5 kg.

1931 r.

w Polsce 479.0 kg. 6,0 kg. 16,3 kg.

w wo je w. wschodnich 38,0 kg. k.3 kg. 5,6 kg.

Spadek siły nabywczej ludności wiejskiej w sposób wymowny ilustruje porównanie cen kra­

jowych najważniejszych zbóż w latach ręay i 1933.

Ceny w złotych za q.

25—30. TV. 1927, 1—8. II. 1933.

pszenica żyto owies

T927 1933 1927 1933 1927 1933

Poznań .54.50 26,— 47,65 '5.03 39,— 13,16

w % 1927 r.

47.7% 3i,5% 33.8%

Berlin 55,2i 39,64 55,21 32,65 47.90 24,35

w % 1927 r. 71,7% 59J% 50,8%

Chicago 45,05 15,07 37.37 11,95 36,03 io,43

w % 1927 r. 334% 3P9% 29.0%

Ceny w Polsce obniżyły się niemal do V3 ich wysokości z roku 1927. Zachowały one aż do ostatnich tygodni zbyt ścisłą zbieżność z cenami światowemi, których wyrazem jest giełda w Chi­

cago. Zbieżność tą trudno przypisać jedynie i wyłącznie niedającym się zwalczyć wpływom rynku światowego na poziom cen zbożowych w Polsce. Nasz wywóz zbóż i innych produktów gospodar­

stwa wiejskiego, jest bardzo znikomy. Naogół waha się w granicach 2—3% produkcji, a łatwo mógł­

by być pochłonięty przez podwyższenie niskiej ilościowo i prymitywnej jakościowo konsumcji we­

wnętrznej. Spadek konsumcji spożywczej zaznacza się coraz silniej nietylko na wsi, ale szeroką falą przerzuca się na ludność miejską. W ogłoszonych w styczniu lir. uchwałach Z w. Izb Przęm.-Handl. czy­

tamy co następuje: „Stan olbrzymiej części warsztatów rolnych odbija się fatalnie na wszystkich dziedzinach życia gospodarczego. Rynek wewnętrzny zamiera z zatrważającą szybkością. Należ­

ności z tytułu dostarczonych rolnictwu przez przemysł i handel artykułów lub udzielonych przez in­

stytucje bankowe krótkoterminowych kredytów, zostały całkowicie unieruchomione, a liczne przed­

siębiorstwa w przemyśle, handlu i finansach znalazły sie naskutek tego w poważnych trudno­

ściach.“

Jesteśmy świadkami akcji zmierzającej do poprawy położenia w rolnictwie przez skonwerto- wanie i obniżenie oprocentowania długów rolniczych. Z natury rzeczy akcja ta dotyczy więk­

szej i średniej własności — jest zatem bez decydującego wpływu na poziom siły nabywczej szero­

kich mas rolniczych. Zadłużenie rolnictwa wynosi według obliczeń raczej skromnych niż przesad­

nych olbrzymią sumę 4 miljardów 600 mil jonów złotych. Jest to w 95% dorobek powojenny. Dla­

tego też całkowicie słuszną wydaje się ta część uchwał Związku Izb Przemysłowo-Handlowych, w której czytamy co następuje: „Okoliczność, iż rolnictwo mogło swego czasu zaciągnąć tak poważne sumy kredytów, nieodpowiadających naturalnemu cyklowi produkcji rolniczej, świadczy ujemnie o sprawności naszego rynku finansowego i potrzebie dokonania takich przemian w organi­

zacji tego rynku, któreby zapobiegły na przyszłość nadmiernemu i niewłaściwemu zadłużaniu się warsztatów pracy.“ Ciężaru uzdrowienia gospodarki narodowej nie będzie można nawet vv Przybliżeniu pokryć z różnicy cen art. przemysłowych. Obniżenie to, zwłaszcza jeśli dotyczy cen artykułów skartelizowanych, jest koniecznością dziś powszechnie znaną. Jednak rezultaty tej akcji,

3

nie zaważą w sposób decydujący na sile nabywczej 70% ludności naszego Państwa, a pozostałym 30% nie otworzą zamarłych warsztatów pracy.

Wydaje się, że akcja przywrócenia rentowności gospodarki rolnej pogłębiać się musi przede- wszystkiem przez podwyższenie cen prod, gospodarstwa rolnego. Zakończeniem tej akcji powinno być przywrócenie tego harmonijnego stosunku cen art. rolnych i przemysł., jaki istniał w TT. kwartale 1927 r. Wskaźnik cen hurtowych Gł. Urzędu Statystycznego w czasie od 25. IV. do 1. V. 1927 r.

kształtował się jak następuje: (przyjmując rok 1925 za 100). Wskaźnik ogólny: 87,8; wskaźnik cen artykułów rolnych: 88,4; wskaźnik cen artykułów przemysłowych: 86,2; dziś wskaźnik ten wykazuje bardzo poważne odchylenie. W procentach wskaźnika ogólnego sytuacja przedstawia się jak następuje:

1927 XII. 1932

wskaźnik cen artykułów rolnych 100,7% 79,7%

artykułów przemysłowych 98,2% 111,7%

Z tego porównania widzimy rozmiary naruszenia równowagi cen, wywołanego brakiem na­

leżytej interwencji na krajowym rynku zbożowym, oraz spóźnioną i nie zawsze skuteczną walką o obniżenie cen artykułów przemysłowych. Ceny niektórych art. przemysłowych, zwłaszcza skarteli- zowanych w tym czasie nietylko utrzymały swój poziom z roku 1927/28. lecz nawet uległy zwyżce, n. p. węgiel, o którym sprawozdawca budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu poseł Minkowski w swem przemówieniu z dnia 24 stycznia 1933 r. mówił: „węgiel ze stanowiska gospodarczego nie nadaje się do' wciągania w orbitę jakiejkolwiek akcji zniżkowej“ — dziś 121,2% ceny z roku 1927.

Przeprowadzona w ostatnich miesiącach obniżka niektórych cen sztywnych, 11. p. cukru o 12%, tytoniu o 1,4%, nawozów potasowych o 26%, szkła o 24%, cementu itp. nie wywarła zdecydowa­

nego wpływu na rozpiętość cen artykułów rolnych i przemysłowych. W cukrownictwie obniżka cen przerzucona została w lwiej części na producentów buraków. Należy nadmienić, że wskaźniki cen, o których tu mowa, dotyczą przeciętnych całej Polski. Dla niektórych okręgów gospodar­

czych państwa sytuacja rolnika pogarsza się jeszcze przez to, że ceny przemysłowe wzrastają po­

wyżej średniej z oddaleniem się od centrów produkcji przemysłowej w stosunku nieusprawiedli­

wionym warunkami naturalnego obrotu towarowego, natomiast ceny produktów gospodarstwa rol­

nego w tych okręgach, wykazują odchylenia w dół, przekraczające w niektórych wypadkach 50%.

Wskaźnik cen detalicznych wykazuje wprawdzie mniej znaczne odchylenia, ale nie korzysta z tego rolnik, a bardzo niewiele konsument. Głośna w swoim czasie akcja przeciwko zbędnym po­

średnikom i detalistom nie dała żadnych rezultatów. Bez głębszego znaczenia pozostaje również akcja przybliżenia konsumenta do producenta przez wprowadzenie t. z w. pocztowych przesyłek żywnościowych.

Wobec nieznacznych ilości zbóż eksportowych pomoc państwowa w postaci t. zw. premij eks­

portowych nie jest w stanie przyczynić się do podniesienia ich do poziomu gwarantującego rento­

wność pracy rolnika. Zresztą wzrastający na całym świecie protekcjonizm gospodarczy oraz wza­

jemne umowy kontyngentowe stawiają nasz eksport przed przeszkodami coraz trudniejszemi do pokonania. W pierwszych 3 latach istnienia' premij eksportowych Skarb Państwa wydał na ten cel 68,5 milj. zł., z czego przypada na r. 1929/30—23,304 milj. zł., na r. 1930/1—29,906 milj. zł., na r. 193H2 —- 15,291 milj. zł. Podniesienie cen produktów rolnych łączy się ściśle z zagadnieniem prze­

budowy systemu podatkowego w państwie, celem odciążenia uboższej ludności miejskiej i częściowo wyrównania w ten sposób ubytku realnej wartości zarobków, wywołanego podwyższeniem cen arty­

kułów rolnych do poziomu opłacalności.

Ostatnie notowania krajowych giełd zbożowych wykazują znaczną podwyżkę cen zbóż, przy niepomyślnej nadal konjunkturze dla pozostałych produktów gospodarstwa rolnego. Trudno przesą­

dzić charakter tej zwyżkowej tendencji. Przyczyny natury wyraźnie objektywnej nie tłómaczą tego zjawiska bez reszty.

Przechodząc do zagadnienia realnej wysokości zarobków w trzech podstawowych działach przemysłu śląskiego, pragnę zagadnienie to oświetlić, biorąc za punkt wyjścia nie rok 1927, jak to spotykamy we wszystkich niemal publikacjach tej sprawie poświęconych, lecz rok 1913.

Badanie cen artykułów nabywanych przez rodziny górnicze i budżetów tych rodzin *) po­

zwalają z bardzo znacznem przybliżeniem ustalić wartość marki niemieckiej z roku 1911/14 w bu­

dżecie rodziny górniczej w latach 1927/28. Wartość przedstawia się jak następuje:

’) Przy obliczeniach, których rezultatem jest wyżej podana relacja, brałem pod uwagę: a) budżet rodziny gór­

niczej, złożonej z 5 osób (2.388 jednostek konsultacyjnych), b) dla roku 1911-1914 przeciętne ceny środków żywnościo­

wych w mkn., płacone w Król. Hucie i Gliwicach w tych latach, c) dla lat następnych przeciętne roczne ceny w Ka­

towicach i Świętochłowicach, wreszcie d) założenie, że w budżecie takiej rodziny górniczej w latach 1927-1932 żywność i używki pochłaniały 67% wszystkich wydatków. Relacje te odzwierciadlają z bardzo znacznem przybliżeniem rzeczy­

wistą wartość ówczesnej marki niemieckiej, ale tylko w granicach budżetu rodziny robotniczej. Dla innych celów relacja ta nie może znaleźć zastosowania. Należy pamiętać, że porównywana jest marka niemiecka z lat 1911-1914, a więc posiadająca o wiele wyższą siłę nabywczą, niż marka obecna.

4

1937

1928 1 ^,, 19x1/14 = 2,74

1929 1 ^,, 1911/14 = 2,8r

T930 1 ,, 1911/14 = 2,6g

T93' 1 ^,, 1911/14 = 2,27

1932 1 ” ” 1911/14 = 2,17

Wprowadzenie tej relacji pozwala nam na porównanie ogólnej sumy zarobków wypłacanych w latach 1929 do 1932 przez przemysł górnośląski (węgiel, stal, żelazo, cynk i produkty uboczne) z ogólną sumą zarobków z roku 1913 w tych samych działach przemysłu. Porównanie to daje następujące rezultaty:

Węgiel i produkty pochodne:

rok 1913 mil jonów marek niem. 113,070 — 100,00%

rok 1929 ^W milj. zł. 267,190 ^W mkn. ^Z lat 1911/14 95,086 — 84,09%

rok 1931 w milj. zł. 210,816 w mkn. z lat 1911/14 92,870 ^— 82,13%

rok 1932 w milj. zł. 138,154') w mkn. z lat 1911/14 63,665 56,30%

Żelazo i stal:

rok 1913 miljonów marek niem. 30,225 == 100,00%

rok 1929 ^W milj. zł. 110,382 W mkn. z lat 1911/14 39.281 = 129,96%

rok 1931 w milj. zł. 78,150 w mkn. z lat 1911/14 34,430 = 113,91%

rok _<^{c tv;} w milj. zł. 25,293 w mkn. z lat 1911/14 n,655 = 38,56 Cynk, ołów, srebro i pochodne:

rok '913 miljonów marek niem. 22,060 = 100,00%

rok 1929 ^W milj. zł. 45,75i w mkn. z lat 1911/14 16,281 73,80%

rok 1931 w milj. zł. 31,045 w mkn. z lat 1911/14 13,676 61,99%

rok 1932 w milj. zł. 17,299') w mkn. z lat 1911/14 7,972 ⁼ 36,14%

Dla roku 1932 otrzymujemy następujące cyfry porównawcze:

rok 1913 w mil jonach marek niem. 165,355 rok 1932 w milj.mkn. z r. 1911/14 83,292

Widzimy więc, że w tych trzech działach produkcji przemysłowej górnośląskiej wartość realna wypłaconych w roku 1932 zarobków wynosiła zaledwie 50,37% realnej wartości tych zarob­

ków z roku 1913.

Należy nadmienić, że w Niemczech sytuacja w tych przemysłach nie przedstawia się o wiele lepiej, choć poziom płac jest w swej wartości realnej w Niemczech wyższy.

Przeciętna roczna ilość robotników zapisanych uległa zmianie, jak następuje:

węgiel i produkty uboczne żelazo i stal

cynk, ołów, srebro i produkty uboczne Razem

rok 1913 91,805 Z?,??*

20,663 140,386

rok 1932 61,823 16,916

6,200 4) 84,939

Ilość zatrudnionych w 1932 r. wynosiła 60,5% zatrudnionych w r. 1913. Różnica pomiędzy stosunkiem obniżenia się ogólnej wartości realnej wypłat, a stosunkiem spadku ilości zapisanych ro­

botników wskazywałaby na spadek realnej wartości przeciętnych płac w tych trzech działach prze­

mysłu w czasie 1913—1932. Brak porównalnych z sobą ilości przepracowanych dniówek z r. 1913 i 1932 uniemożliwia ustalenie tego spadku w cyfrach. Nie minę się z rzeczywistością, gdy stwier­

dzę, że dalsza obniżka płac robotniczych nie będzie bynajmniej ,,wyrównaniem" płac nadmiernie wygórowanych, jak to czytamy choćby w wspomnianej dalej publikacji p. G. S. Brooksa, lecz ze­

pchnie realną przeciętną wartość zarobku dniówkowego robotnika wszelkich kategoryj tych trzech działów przemysłu poniżej stanu z roku 1913. A przecież poziom płac z roku 1913 nie wydaje się nikomu z nas wygórowanym.

Należy zważyć, że suma, którą dysponuje robotnik, zmniejsza się jeszcze i ze względu na potrącania opłat socjalnych od pełnych tygodni, wzgl. miesięcy, bez względu na ilość przepraco­

wanych dni w tygodniu "lub miesiącu. Gdy przed wojną przy normalnem i stałem pełnem zatru­

dnieniu obciążenie płac robotniczych w górnictwie tego tytułu wynosiło ok. 7%, to obecnie w wielu wypadkach, obciążenie to wzrosło do 25%, a nawet i więcej.

-) Cyfra przybliżona. Brak dokładnych danych z koksowni, destyl. smoły, fabryk benzolu i brykietowni.

3) Cyfra przybliżona. Brak danych z kopalń rudy cynkowej i ołowianej.

4) Cyfra przybliżona. Brak danych z kopalń rudy cynkowej i ołowianej.

5

W przemówieniu wygłoszonem przez p. Wojewodę z racji wniesienia preliminarza budże­

towego na rok 1933/34 znajdujemy cyfry, dotyczące wysokości zadłużenia przemysłu górnośląskie"

Całkowite zadłużenie 15 przedsiębiorstw górnośląskich ocenia p. Wojewoda na sumę zł. 779 milj.

Jest to olbrzymia suma, której samo tylko oprocentowanie dosięgałoby 40% kwot wypłaconych przez cały przemysł górnośląski tytułem zarobków robotniczych w roku 1932. Z tego porównania wi­

doczny jest niedoceniany na ogół wpływ kosztów obsługi kapitału na sytuację finansową przemysłu, a cc za tern idzie, na poziom cen i zarobków robotniczych.

Podana przez p. Wojewodę suma 779 miljonów zdaje się wymagać starannej analizy, nim stanie się bezsporną przesłanką dalszej dyskusji. Zestawienie sporządzone na podstawie bilansów 8 spółek akcyjnych, reprezentujących 50% wydobycia węgla, oraz 100% produkcji żelaza, stali i cynku na Górnym Śląsku, wykazuje na dzień 31 grudnia 1930, wzgl. 31 marca 1931 całkowite zadłużenie, z wszelkich tytułów w kwocie 487,85 miljonów złotych.*) Rozbieżność pomiędzy tern i sumami jest mimo wszelkie możliwe w ciągu dwóch ostatnich lat zmiany, mimo niedokładności obliczenia przez brak danych dla połowy kopalń węgla zbyt wielka, aby nie budziła uzasadnionych wątpliwości co do rzeczywistego stanu sprawy. Analiza cyfr podanych przez p. Wojewodę dostar­

czyłaby nadzwyczaj ciekawych materjałów dla interesujących się zagadnieniem charakteru i struktury kapitałów obrotowych naszych przedsiębiorstw wielkoprzemysłowych. Niestety p. Wo­

jewoda nie podał nazw towarzystw, których dotyczyły przytoczone przez niego cyfry, choć idzie tu przecież o przedsiębiorstwa, mające obowiązek publikowania swych bilansów, a więc nie mogące otoczyć stanu swego zadłużenia tajemnicą.

Z zagadnieniem cen i płac łączy się zagadnienie wysokości opłat socjalnych.

Poniżej umieszczona tabela podaje sumy dochodów społecznych instytucyj ubezpieczenio­

wych działających na obszarze naszego województwa.

DOCHODY INSTYTUCYJ UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH działających na obszarze Woj. Śląskiego **)

(Składki i inne dochody. — W mil jonach złotych).

1928 1929 1930 193 L 1932

Ubezpieczenie chorobowe:

ogólno-miejscowe 14,603 18,203 17,584 14,776 10,791

wiejskie 0,456 0,505 0,525 0,470 0,364

górnicze 17,777 22,312 22,355 19,885 15,640

zakładowe 5,936 7,173 7,036 6,311 4,382

Razem: ##,772 4#, 79# 47,500 47,442 #7,777

Ubezpieczenie wypadkowe:

Zakład Król. Huta 11,580 13,816 16,154 16,881 15,782

Zakład Lwów ***) 1,000 1,170 1,540 1,561 1,420

Razem: 72,5#0 74,9% 76,694 77647 77#02

Ubezpieczenie na wyp. inwal.

i starości:

Zakłady górnicze 22,283 28,665 27,907 26,690 23,836

Zakład Król. Huta 17,996 21,672 21,272 19,279 16,635

Razem: 40,279 50,5#7 49,779 45,969 #9,477

Ubezpieczenie emeryt, pracown.

umysłowych:

Zakład Król. Huta ****) 72,790 76,000 7#,7#0 79,460 77,#90 Ubezpieczenie pracown. umysł,

na wypadek braku pracy

Zakład Król. Huta **+*) #,070 4,570 #,#70 #,670 2,#00

Fundusz Bezrobocia:

z 50 %-wą dopłatą Państwa 70,550 77,96# 72,776 70,76# 7977

Razem: 117,381 145,994 147,539 138,950 116,617

w % - ach dochodów instytucyj ubezp. społecznych całej Polski Wahania dochodów ubezpieczał-

2/,3 % 22,9 % 2# 7 % 2#, 7 % —

ni działających na obszarze

Woj. Śląskiego 100,0 % 124,8 % 126,5 % 118,8 % 99,9 %

*) Patrz zestawienie na str. 7.

**) Na podstawie wyników specjalnej ankiety, przeprowadzonej przez SI. Urząd Woj. w lutym br.

***) Liczby przybliżone.

****) Liczby przybliżone na skutek wyłączenia części dochodów przypadającej wg. szacunku na woj. Kieleckie.

6

łających na obszarze Województwa Śląskiego wynoszą ponad 20% tych dochodów w reszcie Pań­

stwa, a nietylkc dorównują wysokości budżetów rocznych wojewódzkiego związku samorządu tery- torjalnego, lecz ją znacznie przewyższają. Ich wysokość ma zatem duży wpływ na poziom ogólnego obciążenia publicznego w naszem województwie. Ze względu na przepis art. 7 Statutu Organicznego Województwa Śląskiego, oraz ograniczenia, wynikające z zobowiązań międzynarodowych, państwo­

wa ustawa scaleniowa (dot. ubezpieczeń społecznych) o ile chodzi o Województwo Śląskie, ograniczy się w swem działaniu jedynie do ubezpieczenia wypadkowego. Nie będzie to zresz­

tą rzeczą łatwą uzgodnić i zastosować przepisy państwowej ustawy scaleniowej do ubezpie­

czenia wypadkowego na Górnym Śląsku, a to wobec wzajemnego przenikania się różnych ubez­

pieczeń, a więc i tych, które nadal pozostaną regulowane ustawodawstwem Śląskiem i tych, które od tej chwili stały się przedmiotem ustawodawstwa państwowego. Ubezpieczenie górnicze wszelkiego rodzaju, chorobowe i emerytalne na Śląsku ustawą tą dotknięte nie jest, a to dlatego, że ustawa scaleniowa przewiduje dla tych działów ubezpieczeń świadczenia niższe w swej wartości ogólnej od obecnych świadczeń śląskich. W tej sprawie pragnę zwrócić uwagę członków tej Wysokiej Izby na pracę pp. Wacława Brunera :„Z zagadnień reformy ubezpieczeń społecznych"

oraz Romana Szymanka: ,,Ubezpieczenia górnicze", umieszczone w kwartalniku „Praca i Opieka Społeczna" rocznik XII. (1932), zeszyt 2-gi. Ponieważ trudno przypuszczać, aby na przestrzeni najbliższych choćby tylko 10 lat „ustawodawstwo państwowe zapewniło klasie robotniczej lepsze, lub przynajmniej takie same zaopatrzenie, co ustawy na Śląsku obowiązujące" (art. 7 Statutu Or­

ganicznego) sprawy ubezpieczeń społecznych górniczych chorobowych i emerytalnych regulowane będą przez długie jeszcze lata ustawami Sejmu Śląskiego. Przytoczone wyżej cyfry ogólnych do­

chodów instytucyj ubezpieczeniowych Województwa Śląskiego są miarą znaczenia, jakie dla życia gospodarczego i potrzeb społecznych większej* części ludności naszego Województwa mieć powinien ten dział ustawodawstwa śląskiego. Byłoby rzeczą pożądaną i celową, aby wydany został zbiór ustaw i rozporządzeń, które w dziedzinie ubezpieczeń społecznych obowiązują na obszarze nasze­

go Województwa i wyjaśniony został stosunek Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych w Królewskiej Hucie do ustawodawstwa śląskiego.

I o ostatnie jest konieczne ze względu na postanowienia ustawy śląskiej z dnia 9 marca 1927 r- (Dz. Ust. Śl. nr. 7, poz. 15), które dotychczas uchylone nie zostały. Mimo to w organizacji

tego zakładu dokonano zasadniczych zmian, przejętych obecnie przez nową.ustawę o scaleniu ubez­

pieczeń. Zmiany te są w widocznej i niespornej sprzeczności z przepisami wspomnianej ustawy śląskiej. Nie omawiam tych spraw pod względem merytorycznym, pozostawiając to tym członkom tej Wysokiej Izby, -którym zagadnienie to jest lepiej znane. Zwracam jednak uwagę na koniecz­

ność uzgodnienia rzeczywistości z formalnymi wymogami porządku prawnego. Nasuwa to koniecz- no>c ustalenia nieprzewidzianej w Statucie Organicznym, ani w projekcie ustawy ustrojowej, pro- cec uiy stwierdzania, czy dana ustawa państwowa daje „lepsze zaopatrzenie, lub przynajmniej takie same . Wydaje się, że o tern rozstrzygać winien Sejm Śląski uchwałą, lub zgoła ustawą.

Przy tej okazji wspomnieć należy o wydanych przed niedawnym czasem dwuch publika­

mi : „Naglące problemy społeczno-gosoodarcze górnośląskiego przemysłu węglowego“ (G. S.

brooks i inni) oraz „Świadczenia socjalne w hutn ctwie Żelaznem“ (wyd. Związek Polskich Hut Że­

laznych). Obie — pierwsza w sposób zupełnie zdecydowany, druga — z pewnemi zastrzeżeniami, wypowiadają się m. in. przeciwko działającej na obszarze górnośląskiej części naszego Wojewódz­

twa instytucji Komisarza Demobilizacyjnego. Pierwsza zaprzecza ponadto celowości t. zw. „fun­

duszu wyrównawczego“, przeznaczonego na pop eranie eksportu węgla, o którym słyszeliśmy tu tak wiele pochlebnych słów. Ze względu na aspołeczne uzasadnienie zawartych w niej postulatów moszura ta spotkała się z rzadko notowanem potępieniem niemal całej opinji publicznej na Śląsku.

Wątpić należy, czy tendencje autorów tej broszury uzyskają aprobatę opinji amerykańskiej, dla Zestawienie do str. 6 — (w miljonach złotych).

Wierzyciele wszelkiego

rodzaju

Kap'tal akcyjny

Kapitał

lez iwo wy Kapitał amortyzacyjny

Bilansowa war­

tość urządzeń fabrycz.nierucho- mości i ruchom.

G.esci e Sp Akr.

31. III. 1931... 104,38 172,00 43,77 74,03 328,69 Huta Pokój

30. VI. 1929 ... 105,05 70,00 4,75 ' — 94,13 G- SI. Zjedn. Hu‘y Król. i Laura

31 XII 1930 ... 80,16 84,00 11,99 39,82 130,87 Katowicka Sp. Akc Górn. i Hutn.

3i. XU. 1930 ... 92,87 100 30 18,10 15,28 117,99 Hohenlohe Sp. Akc.

31. III. 19 SI ... 16,30 24,25 22,82 33,81 65,79 Śląskie Kopalnie i Cy 'ko w nie Sp. Akc.

31. XII. 1930 ... ... 15,09 46,00 15,50 12,20 51,76

Wir.k Sp. Akc.

31. XI . 1930 ... 21,83 30,00 1,81 2,94 47,61 Godulla Sp. Akc.

3i. Xil. 1930 ... 52 17 24,00 7 69 4,68 44,02

Razem: 487,85 550,55 126,43 182,76 880,86

7

której zdaje się być przeznaczone angielskie jej tłómaczenie. Broszura jest oddźwiękiem poglą­

dów, które i w Ameryce uległy już daleko posuniętej zmianie.

Dam uapewno wyraz zapatrywaniu conajmniej większości tej Wysokiej Izby, wypowiadając się za koniecznością utrzymania instytucji Komisarza Detnobilizacyjnego.

Sądzę ponadto, że byłoby rzeczą celową i słuszną, aby postanowienia rozporządzenia o de­

mobilizacji gospodarczej, zawarte w §§ 12, 13 i 22 tego rozporządzenia (tekst z dnia to lutego 1920 r.) przejęte zostały przez państwowe ustawodawstwo o sądach pracy i znalazły w odniesieniu do większych zakładów pracy odpowiednie zastosowanie na obszarze całego Państwa.

Następne tabele zawierają materjał statystyczny, zezwalający na porównanie produkcji roku 1932 z produkcją roku 1913 w węglu i artykułów pochodnych, żelazie i stali oraz cynku, ołowiu, srebrze i art. pochodnych.

Czwarta tabela zawiera dane statystyczne, dotyczące produkcji, spożycia krajowego i eks­

portu węgla.

Węgiel kamienny (Górny Śląsk)

Uwaga: Dla r. 1913 — dane dot.

kopalń, znajdujących się na polskiej części Górnego Śląska.

1913 1929 1931 1932

Zatrudnionych robotników: I. półr. II. półr.

kopalnie węgla 88.581 86.529

73830

55154

koksownie 2.613 2.263 1-939 1878

dest. smoły i fahr, benzolu 1.911 410 363 344 336

brykietownie 313 . 256 224 157 154

Razem: 91805 89.808 76.680 66125 57.522 Suma zarobków rocznych:

Dla r. 1913—w milj. mk. niem.

następnie—w milj. złotych

Kopalnie węgla — milj. I TO.760

255706

133954

Koksownie 9 499 7262

dest. smoły i fahr, benzolu 2.017 1.265 1.045 za rok 1932 jeszcze

brykietownie

293

j

Razem: 113,070 267.190 210.816 Wartość pieniężna produkcji:

Uwaga: jak przy zarobkach, (przybliżona)

kopalnie węgla 3OI.954 660.835 489138 306.700

koksownie 119.622 70.706 37.900

dest. smoły i fahr, benzolu 20.768 31.608 17.206 15 300

brykietownie 3 766 9 637 8.464 5 300

Żelazo i stal (Górny Śląsk)

U w aga: Dla r. 1913 — dane dot.

zakładów, znajdujących się na polskiej części Górnego Śląska.

1913

tgzg

Zatrudnionych robotników: I. półr. II. półr.

wielkie piece 3003 2.171 1.064 737 702

odlewnie żel., stali i met. 1.166 2307 1.262 597 626 stalownie i walcownie 15.644 14.686 11983 5.423 4.683 zakłady wykończające 7 905 14.422 12.066 11.415

9859

Razem: 27.718 33 586 26.375 ^OC ić OC R Suma zarobków rocznych:

Dla r. 1913—w milj. mk. niem następnie—w milj. złotych wielkie piece

odlewnie żel., stali i met.

stalownie i walcownie zakłady wykończające

Razem:

3170 8.946 3*53 1.980

1.189 6791 3-039 i. 162

17689 51.476 35 500 7 351

8177 43169 35 752 10.740

30225 1 T 0.382 78. i so 25293

Uwaga: jak przy zarobkach,

wielkie piece 43.236 95.269 52.713 21.944

odlewnie żel., stali i met. 5-175 24054 14.860 5 572 stalownie i walcownie i3j.8o5 304.885 217.819 164.318 zakłady wykończające 44.107 200.743 113.496 69.760 Ogólna wartość utargu:

w miljonach złotych — 486.821 317.000 159 977

Cynk, ołów i srebro.

Uwaga: Dla 1913 r.

zakładów, znajdujących się na polskiej części Górnego Śląska.

u t Handlu

Zatrudnionych robotników: 1913 huty cynku i tlenku cynk. 8.492

walcownie cynku 784

prażalnie blendy cynk. 2-875 kopalnie rudy cynk. i ołow. 7.735 huty ołowiu i srebra 777 Razem: 20.663 Suma zarobków rocznych:

Rok 1913 — w milj. mk. niem.

następnie — w milj. złotych,

huty cynku i tlenku cynk. 9.445

walcownie cynku 842

prażalnie blendy 5.708

kopalnie rudy cynk. i ołow. 7.290 huty ołowiu i srebra 775 Razem: 22.060 Wartość pieniężna produkcji:

Uwaga: jak przy zarobkach,

huty cynku i tlenku cynk. 75.834 walcownie cynku ' 20.162

prażalnie blendy 3.670

kopalnie rudy cynk. i ołowiu 30.974 huty ołowiu i srebra 16.370

1929 1931 1932

7.218 6.107 I

512 383 47*6

2.83T 1.764 '

4913 2784 *)

707 592 166

16.201 11.630

21.091 16.228 1

1695 1105 I 12.883

8 393 5.154

12.514 6.907 *)

2058 1.651 416

45.751 31045

67.900 72.420 Wartość całk. prod.

20.168 9358 sprzedażnej w przy- 23928 12.657 bliżeniu:

39.899 15432 52.000

29.911 16.187

Wojewód-dostarczonych przez Unję Przemysłu Górniczo-Hutniczego i Wydział Przemysłu

Węgiel kamienny.

Rok

P r c d u k c j ^a Zbyt w kraju Zbyt licencyjny poza granice

kraju i do Gdańska Zbyt pozalicencyjny

Razem

w milj. t.

Razem

w milj. t.

Razem

w milj. t.

Razem

w nvlj. t.

z tego: _z tego : ^z tego i z tego:

G. Śl. Dąbrowa-

Kraków ^{O. Śl. Dąbrowa}Kraków G. Śl. ^Dąbrowa_Kraków O Śl. ^Dąbrowa_Kraków 1925 29,08 21,66 7,42 17,l6 II.18 5.98 7,27 6,82 0,45 o,95 0,92 0,03 1926 35,75 26,17 9,58 17,64 11,90 5.74 4,46 3.86 0,60 10,24 8,14 2,10

1927 38,08 28,00 IO,o8 22,19 15,37 6,82 4,62 3'92 0,70 6,94 5,74 1,20 1928 40,62 30,45 10,17 23,56 16,73 6,83 5.28 4,55 o,73 8,11 6,73 1,38 1929 46,24 34,44 n,79 27,12 19,29 7,83 5,60 4,84 0,76 8,73 7,00 i,73

1930 _37,51 28,39 9,12 20,29 14,48 5,81 3.69 3,22 o,47 9,12 7,58 i,54

1931 37,86 28,69 9,i7 18,66 13,17 5,49 3,34 2,89 o,45 %o,c)7 9,3i i,66 1932 -28,39 ^2i,45 6,94 14,76 10,40 4.36 2,12 1,84 0,28 8,24 ' 6,88 1,36

W miesiącu styczniu wywóz całkowity wynosił: r. 19.31 — 1.192.000 ton; r. 1932 — 953.000 ton; r. 1933 — 820.000 ton.

. . Koniunkturalny charakter budżetu Woj. Śląskiego znajduje potwierdzenie w cyfrach poni- zeJ umieszczonej tabeli. W ciągu ostatniego ośmiolecia dochód Skarbu Państwa z danin publicz­

nych w porównaniu z rokiem 1926/27, przyjętym za too, osiągnął maksimum 153,9 (w r. 1928/29) minimum 93,1 (budżet 1933/34).

. . . W Województwie Śląskiem maksimum było znacznie większe: 173,1 (w r. 1929/30), ale też ' minimum kształtowało się znacznie poniżej minimum przewidzianego w budżecie Rzplitej. Wv-

^ostło bowiem 78,5.

1 Urak danych.

9

Wpływy z danin publicznych (w mil jonach złotych) a) Budżet P a ńs t w a.

1926/27 1927/8 1928/9 1929/30 1930/1 1931/2

zamknięcie zamkni cie zamknięcie zamknięcie zamknięcie zamknięcie

1932/3

budżet

1933/4 pre eminarz

ii28,6 1494,6 1736,8 1735,7 1461,5 1177.3 1235,2 1050,3

w procentach: roo,o% 132,4% 153,9% 153,8% 129,5% ₁₀₄.3% 109,4% 93,1%'

b) Budżet Województwa Śląskiego.

89,15 100,81 130,80 154,37 139,42 101,21 77,2i 69,95 w procentach: 100,0% 113,1% 146,7% 173.1% 156.3% ii3Ó% 86.6% 78,5%'

Dalszy fragment obciążenia publicznego w Woj. Śląskiem stanowią wydatki samorządu po­

wiatowego i gminnego.

Wydatki samorządu terytorjalnego powiatowego i gminnego**) (w miljonach złotych)

1928/9 1929/30 1930/1 1931/2 I932/3 związki powiatowe 9.013 13 546 18.460 1 1.128 6.439

miasta 48.752 59 951 54 771 46.1 28 28.881

gminy wiejskie 32.083 42.994 41.215 39.626 24.961 Razem: 89.848 118.491 T T4.446 96.882 60.281 100,0% 131,9% 127,4% 107,8% 67,1%

Wydatki związków powiatowych i gmin podlegały naogół tej samej tendencji rozwojowej co wydatki Woj. Śląskiego z tern jednak, że wpływ przesilenia gospodarczego na poziom docho­

dów gmin ujawnił się szybciej i silniej niż to ma miejsce przy dochodach Skarbu Śląskiego. Dość znaczne zadłużenie naszych związków komunalnych przyczynia się do powiększenia przeżywa­

nych przez nie trudności finansowych. W poszczególnych wydatkach trudności te powiększone są znacznie przez ciężary nałożone na związki nieudolną, nieprzewidującą gospodarką zarządów tych związków. Wyrazem tych trudności są m. inn. wypadki przymusowych egzekucyj wierzytel­

ności na dochodach tych związków.

Fakty, których bynajmniej nie zamierzam generalizować, nasuwają myśl o poddaniu gospo­

darki większych związków komunalnych i zakładów, za które związki te swym majątkiem wzgl.

dochodami poręczają, stałej kontroli instytucji, której utworzenie przewiduje Statut Organiczny Woj. Śląskiego. (Śląska Izba Obrachunkowa).

Całość wydatków i dochodów Skarbu Śląskiego podaje poniższe zestawienie, z którego też wynika i suma rezerw Skarbu Śląskiego.

W dniu 31 marca 1930 rezerwy skarbowe śląskie wynosiły zł. 25.268.038,92. Następne okresy budżetowe przynoszą poważny ich spadek. . Ponieważ budżety tych okresów były w wyko­

naniu bezdeficytowe, spadek rezerw znajduje wytłómaczenie w fakcie, że wpłaty na tangentę w la­

tach 1930/31, 1931/32 i 1932/33 czynione były nie tylko z nadwyżek budżetowych tych lat, lecz i z oszczędności, zebranych w latach poprzednich.

Na dzień 31 marca 1932 rezerwy skarbowe śląskie wynosiły zł. 13.512.179,27, do czego doliczyć należy znaczną część pozostałości początkowej wszelkich sum z okresu markowego w kwocie zł. 3.830.707,50.

Suma rezerw wynika z niżej podanej tabeli wydatków i dochodów Skarbu Śląskiego w okre­

sie od r maja 1924 do 31 marca 1932 r.

Zestawienie wpływów i wydatków budżetowych w czasie od i maja 1924 r. do 31 grudnia 1932 r.

według poszczególnych okresów budżetowych z wyłączeniem wydatków z tytułu tangenty.* **))

Okres budżetowy: Dochody: Wydatki:

1. V. 1924 — 31. XII. 1924 I 57.222.546,98 1. I. 1925 — 31. XII. 1925 58.616.970,36 1. I. 1926 — 31. III. 1927 ' 92.143.328,56 1. IV. 1927 --- 31. III. 1928 ! 103.638.734,47 i. IV. 1928 — 31, III. [929 I 137-350.039,57

t. IV. 1929 — 31. III. 1930 162.091.214,56 1. IV. 1930 — 31. ni. 1931 ; 145.258.529,72 1. IV. 1931 — 31. III. 1932 [ 108.281.000,20 Razem: 864.602.364,42 nadwyżka wpływów

46.269.392,69 63.554.088,31 77,804.870,52 76.163.703,60 111.297.476,20 154.074.560,26 135.908.671,40 101.636.727,16 766.710.090,14 97.892.274,28

U wagi:

W kolumnie „wydatki“ wykaza­

no rozchody budżetowe już po potrąceniu wpłat na wznowienie kredytów, czyli w wysokości ' „netto" według zamknięć kaso­

wych za poszczególne okresy, a zatem wydatki okresu ulgowego zostały zaliczone do okresów, w których zostały dokonane, a nie do okresów, w których je preli-

; minowano.

*) Według danych Wydziału Skarbowego Woj. Śląskiego. _ , . ,

**) Według danych, dostarczonych przez Wydział Samorządowy Woj. Śląskiego. Ola lat 1931/32 i 1932/33 budżety, dla innych zamknięcia rachunkowe.

10

tangenty (do dnia 31 marca 1932 r. zł. 84.380.095) otrzymujemy jak wyżej zł. 13.512.179,28.

Rezerwy Skarbu Śląskiego wynoszą zatem ok. 20% wydatków preliminowanych na r. 1933/4, a wobec niedającej się przewidzieć sytuacji w przyszłym roku budżetowym, oraz ustalenia kwoty dochodu na r. 1933/4 na poziomie tylko o 10% niższym od budżetu 1932/33 nie powinny być naruszone na dalsze zaliczkowanie tangenty.

Badając sposób ulokowania tych rezerw, musimy zająć się krótkiem zestawieniem, dotyczą­

ce m sum obcych.

Poza omówionemi sumami rezerw skarbowych i pozostałości z okresu markowego na wy­

sokość gotówki, znajdującej się w kasach skarbowych śląskich, mają wpływ sumy obce administro­

wane przez Wydział Skarbowy, zadłużenie władz centralnych w Skarbie Śląskim oraz salda sum obrotowych śląskich.

Na dzień- 31. marca 1930 zadłużenie władz centralnych w Skarbie Śląskim wynosiło złotych 406.053,92; na dzień 31 marca 1931 — złotych 2.010.156,28; na dzień 31 marca 1932 — złotych 2.582.675,45.

Salda sum obcych, administrowanych przez Wydział Skarbowy przedstawiały się jak następuje:

,1 ) Sumy budżet, i obrot. Władz Centralnych według rozrachunków

2) Sumy depozytowe 3) Rachunki bieżące 4) Fundusze specjalne 5) Sumy komunalne

Razem:

31. III. 1930 31. III. 1931 31 III. 1932

— 406.053,92 2.704.560,65 490.010,44 932.548,47 6.qo7.4i4,94

2.010.156,28 2-99-2-374,62 308.953,35 927.434,33 4.178.630,11

nied.—2.582.675,45 2.577.420,07 150.115,84 1.907.098,01 2.795 375,56 T0.228.480.58 10.417.548,69 4.847334,03 Rezerwy skarbowe nie są ulokowane na oddzielnym rachunku. Wraz z innemi sumami twoizą one zapasy gotówkowe, ulokowane na dz. 31 marca 1932 w sposób następujący:

Państwowy Bank Rolny zł. 13.000.000,—

Bank Gospodarstwa Krajowego zł. 4.494.375,—

P. K. O. i kasy zł. 3.211,033,32 Razem: zł. 20.705.408,32 . p unia ta składa się z następujących pozycyj:

ozos a osc początkowa wszelkich sum z okresu markowego na dzień i maja 1924 3.830.707,50 2) nadwyżki budżetowe Skarbu Śląskiego za okres od 1. V. 1924 do 31. III. 1932 r.

ączme z kwotą 410.723,77 zł., stanowiącą zwrot kosztów leczenia obcokrajowców

1 wychowania zapobiegawczego zrefundowaną przez Skarb Państwa . . . 13.922.903,05 3) Wzrost pozostałości sum obcych w porównaniu ze stanem na dzień r maja 1924 r. 5.781.398,96 Razem: 23.535.009,51 Potrąca się: a) zadłużenie Skarbu Państwa z dnia 31 marca 1932 r. 2.582.675,45

b) saldo ujemne sum obrotowych z dnia 31 marca 1932 r. 246.923,74 2.829.601,19 Pozostałość gotówki 20.705.408,32 Przewidziany w art. 5 Statutu Organicznego ustawowy udział Skarbu Państwa w dochodach śląskich nie został dotychczas ani razu obliczony w sposób ustalony w Statucie. Nierozstrzygnię­

ty spoi co do zakresu uprawnień skarbowo- podatkowych Województwa Śląskiego uniemożliwia znalezienie takich podstaw tego obliczenia, które uzyskałyby aprobatę jednej i drugiej strony.

L stawy skarbowe śląskie z ostatnich lat wyraźnie uzależniają wypłatę tangenty od ustale­

nia sdmy „wszystkich dochodów, które zgodnie z art. 5 Statutu Organicznego Województwa Ślą­

skiego mają wpłynąć do Skarbu Śląskiego".

Wszelkie zatem kwoty przekazane przez Skarb Śląski Skarbowi Państwa mają charakter zaliczek. W okresie od 1 maja T924 do 31 grudnia 1932 r. przekazano na ten cel sumę zł. 88.880.095.

W dniu 22 stycznia 1932 p. Wojewoda śląski, mówiąc o znajdującym się pod obradami Ślą­

skiej Rady Wojewódzkiej projekcie ustawy o wewnętrznym ustroju Województwa, który w między­

czasie wpłynął już do Sejmu, stwierdził nie po raz pierwszy, że bez jednoczesnego uchwalenia pro­

jektu ustawy o podziale dochodów pomiędzy Skarb Państwa i Skarb Śląski ustawa o wewnętrznym ustroju Województwa pozbawiona zostanie „solidnej finansowej podbudowy“ i, że będzie tylko

„zawsze dużem złudzeniem pozornej siły“.

Zdaje się, że wszyscy członkowie tej Wysokiej Izby pogląd ten podzielali i podzielają.

Niestety napróżno czeka Sejm Śląski na projekt tej ustawy.

Art. 5 Statutu Organicznego Województwa Śląskiego mówi, że projekt „będzie ułożony przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Wojewódzką". *)

*) Według danych Wydziału Skarbowego Woj. Śląskiego.

11

Obawiam się, że przyszły historyk tego okresu będzie mógł o p. Wojewodzie powiedzieć tak, jak ś. p. prof. Stanisław Smolka, prof. Historji Polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, a na­

stępnie na Uniwersytecie Lubelskim mówi o Lubeckim, w dziele pod tytułem: „Polityka Lube- ckiego przed powstaniem listopadowem“, Tom II, str. 441 : „Lubecki, gdy rozpoznał polityczną stronę budżetu i skarbowych urządzeń, wolał jedno i drugie odłożyć na lepsze czasy, których się nie doczekał“.

Sprawa ta łączy się z ustaleniem salda rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, a Skarbem Śląskim.

Dnia ^jo, VI, 1930 r. poświęcił p. Wojewoda temu zagadnieniu taki ustęp swego przemó­

wienia : '

„Rozstrzygnięcia w tych sprawach się zbliżają, bo i Rząd Centralny w związku z ustawą o ustroju wewnętrznym żąda załatwienia także i tego postanowienia Statutu Organicznego. Zdaje mi się, że już ten jeden punkt wystarczyłby, by doprowadzić między wszystkiemi wchodzącemi w grę czynnikami do zgodnej, rzeczowo pomyślanej i przeprowadzonej współpracy. Jak wynika z tego, co powiedziałem, ten projekt ustawy musi być poprzedzony .rokowaniami, opartemi z je­

dnej strony na dobrze przygotowanej argumentacji prawniczej, z drugiej na całym materjale staty­

stycznym. Wszystkie potrzebne do tego materjały są w Województwie zebrane; z chwilą, gdy ro­

kowania wejdą w stadjum rozstrzygające, będę miał sposobność złożenia Wysokiej Izbie dokładnego referatu o uzyskanych wynikach“.

Sejm Śląski nie miał dotychczas możności usłyszeć referatu p. Wojewody o uzyskanych wynikach. Co więcej — nie miał możności poznania zebranych w Województwie materjałów. Od chwili tego oświadczenia p. Wojewody mija trzeci rok.

Dnia 18 marca 1931 (Druk 156/III) miałem zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie pogląd większości członków Komisji Budżetowo-Skarbowej na to zagadnienie. Wychodząc wówczas z zgodnej z zdaniem tej większości wykładni art. 5 Statutu Organicznego podałem tu saldo tego rozrachunku na dzień 31 marca 1930 w kwocie zł. 304,08 mil jonów złotych na korzyść Skarbu Ślą­

skiego. Utworzona specjalna komisja dla spraw rozrachunku kontynuuje swe prace nad tern za­

gadnieniem. Dotychczasowe prace tej komisji, o ile mi, jako jej przewodniczącemu, wiadomo, nie zmieniły nic w ustalonych wówczas pojęciach i liczbowych rezultatach.

Niema także kilkakrotnie zapowiadanego projektu śląskiego prawa budżetowego. Stąd brak przepisów dotyczących powszechności, jedności, prawdziwości i jawności budżetu, okresów bez- budżetowych, przekroczeń lub zmniejszeń budżetu, a wreszcie i kontroli wykonania tych budżetów.

Niżej podane zestawienie obejmuje sumy wydatków budżetowych Woj. Śląskiego w czasie od 1 stycznia 1924 do 31 marca 1932 według podziału na: a) uchwalone przez Sejm Śląski, b) rzeczywiście wydane, 3) wydane bez uchwały Sejmu.

Uchwalono Wykonano Wydano bez

uchwały Sejmu i c,24 90.219.122,— 94.836.785,36 4.617.663,36

tangenta 17.780.095

87.999.441 63.554.688,31 -

4926/27 84.505.285 — 77.804.870.52

tangenta T. 5OO.OOO,—

1927/28 83 939898'— 76.163.703,60

tangenta 17.35O.OOO,—

1928/29 89.021.683,— 1 ^I 1.297.476,20 22.275.793,20

4929/30 154.074.560,26 1 54.074.560,26

tangenta 20.000.000,—

'930/31 135.908.671,40 135.908.671,40

tangenta 20.000.000,---

1931/32 104.916.405,52 mi.636.727,16

tangenta 7.750.000,---

Razem: 538.167.834.52 899-657.577'8l 316.876.738,22

Bez uwzględnienia przekroczeń będących wynikiem virements sprzecznych z postanowie­

niami odnośnych ustaw skarbowych, a wynoszących około 6 mil jonów złotych.

Jak widzimy, sumy wydane bez uchwały Sejmu Śląskiego wyniosły zł. 316.876.738,22, a więc ponad czterokrotną kwoty preliminarza przedłożonego dziś tej Wysokiej Izbie.

W sumie wyżej podanej mieszczą się wydatki dwóch okresów bezsejmowych, t. j. lat 1929/30 i 1930/31. Okresy te wyróżniają się największemi z dotychczasowych sumami wydatków 12

przez większość Śląskiej Rady Wojewódzkiej. Nadanie tym preliminarzom charakteru budżetu nie spotkało się ani ze zgodą większości tej Wysokiej Izby, ani też wszystkich członków ówczesnej Ślą­

skiej Rady Wojewódzkiej. Obszerna dyskusja, dotycząca preliminarza na r. 1929/30, wypełniła 6 i 7 posiedzenie plenarne Ii-go Sejmu Śląskiego w dniu 20 i 23 czerwca 1930. Dla całości tego zagadnienia wysoce charakterystyczne wydaje się oświadczenie ówczesnego członka Śl. Rady Woje­

wódzkiej ad w. Kobylińskiego, złożone dnia 23 czerwca 1930 r., z którego przytaczam ostatni ustęp:

,,Sądzę, że wszyscy moi koledzy narówni ze mną zdawali sobie sprawę z tego, że prelimi­

narz i każda jego poszczególna pozycja moc prawną nabędzie dopiero po zatwierdzeniu jej przez Sejm. To też nie mogę podzielić punktu widzenia p. Wojewody, że uchwalony przez nas preli­

minarz budżetowy za rok 1930/31 stanowi całość niepodlegającą już dyskusji, tudzież, aby odnośnie do tego budżetu Sejmowi przysługiwało jedynie prawo virement. Przeciwnie, naszem zdaniem kompetencje Sejmu Śląskiego idą znacznie dalej i odnoszą się tak co do całości budżetu jak i jego szczegółów do prawa dyskusji i definitywnej uchwały.“

Obydwa te preliminarze nie zostały zresztą wykonane w pierwotnie ustalonej wysokości.

r Pierwotny preliminarz Rady Wojewódzkiej na rok 1929/30 wynosił według oświadczenia p. Wojewody z dnia 20 czerwca 1930 r. zł. 111.724.343,60. Wykonanie wykazuje sumę 154.074.560,26, tiez wpłat na tangentę. Dla roku 1930/31 cyfry te wynoszą: preliminarz przedłożony Sejmowi Ślą­

skiemu w dniu 20 czerwca 1930 — zł. 122.337.591,52; wykonanie: zł. 135.908.671,40, również bez wpłat na tangentę. Nie poruszam tu sprawy uchwalenia przez większość Śl. Rady Wojewódz­

kiej^ dodatkowych kredytów dla tych okresów. Jest to wobec zasadniczej rozbieżności poglądów więk­

szości tej Wysokiej Izby i p. Wojewody na legalność tvch okresów budżetowych — bez znaczenia.

Z kolei przechodzę do zagadnienia zamknięć rachunkowych i kontroli wykonania budżetu Woj. Śląskiego.

Pomimo, ze przedłożony dziś Wysokiej Izbic projekt budżetu obejmuje dziewiąty rok normalnej gospodarki skarbowej naszego województwa, władza wykonywująca budżety wojewódz­

kie nie przedłożyła Sejmowi Śląskiemu, ani jednego zamknięcia rachunków i ani jednego wniosku 0 legalizację przekroczeń lub niezgodnych z ustawą skarbową virements.

, Jest rzeczą charakterystyczną, że niezgodne z ustawą skarbową virements (przeniesienia jreóytow) przypadają nawet na okres, w którym budżet i ustawa skarbowa uchwalone zostały je- f 4 me przez większość Śl. Rady Wojewódzkiej, a więc powstały przy wykonywaniu budżetu ułożo- nego całkowicie według woli p: Wojewody.

1 lawo Sejmu Śląskiego do zatwierdzania zamknięć rachunkowych jest zagwarantowane Sta­

niem Organicznym. Gdyby nawet w Statucie nie było wzmianki o zamknięciach rachunkowych, to 1 wtedy nie możnaby było prawa żądania zamknięć i ich zatwierdzania Sejmowi odmówić. Jest ono

iowiem prawem pochodnem od prawa stanowienia o budżecie.

Kto jest obowiązany przedłożyć Sejmowi zamknięcia, o tern Statut Organiczny nie mówi.

Ale też nigdy nie powstawały wątpliwości, że mógłby to być kto inny niż władza budżet wykony- wująca. Świadczy o tern fakt, że przedłożony p zez p. Wojewodę, a uzgodniony z Rządem Cen­

tralnym i uchwalony przez Radę Wojewódzką projekt ustawy o wewnętrznym ustroju wojewódz­

twa, w art. 31 wyraźnie stanowi, że „Śląska Rada Wojewódzka obowiązana jest złożyć Sejmowi Śląskiemu do zatwierdzenia najpóźniej w 6 miesięcy po upływie roku budżetowego zamknięcie ra­

chunkowe za ubiegły rok budżetowy“.

L ważano, że być inaczej nie może. Wątpliwości powstały dopiero z chwilą zażądania przez Sejm tych zamknięć.

Dnia 9 stycznia b. r. na plenarnem posiedzeniu Sejmu zapadła uchwała, stwierdzająca obo­

wiązek władzy wykonywującej budżet przedłożenia Sejmowi zamknięć rachunkowych.

Błędny byłby pogląd, że zamknięcia rachunkowe mogą do Sejmu dojść inną drogą niż w drodze przedłożenia władzy wykonawczej. Czy analogji poszukiwać będziemy w konstytucji pań­

stwowej, czy nawet w ustawach normujących ustrój gmin — wszędzie przedłożenie zamknięć ' wniosku o legalizację przekroczeń jest obowiązkiem władzy wykonawczej.

Ten obowiązek nie ma nic wspólnego z obowiązkiem przedłożenia tych samych zamknięć Urzędowi Kontroli, choćby istniała pewność, że tą drogą dostaną się one do Sejmu.

Powołuję się tu m. in. na opinję wyrażoną w pracy p. T. Grodyńskiego „Zasady gospodarstwa budżetowego w Polsce na tle porównawczem“ str. 377, która mówi, że wnioski organu kontroli

„we wszystkich państwach z reguły ex post towarzyszą zamknięciom rachunkowym w ich drodze ustawodawczej, t. j. jako przedłożeniu parlamentarnemu“.

Oddzielne i niezależne od tego jest zagadnienie kontroli wykonania budżetu. Aż do czasu utworzenia Śląskiej Izby Obrachunkowej, zastępczo na mocy umowy funkcje organu kontrolują-

13