Sukcesja uniwersalna a postępowanie sądowoadministracyjne i administracyjne

W art. 124 § 1 pkt 1⁴³⁸ prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi zawarty jest przypadek zawieszenia postępowania przez sąd z urzędu - w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela. Natomiast w art. 128 § 1 pkt 1 i 2 p.p.s.a.⁴³⁹ stwierdzono, że sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w szczególności: w razie śmierci strony - od dnia zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego albo od

437 A. Huchla, op. cit., Komentarz do art.93 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U.97.137.926)

R. Dowgier, Ordynacja..., 2011, Komentarz do art.97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U.05.8.60)

438artykuł 124 § 1: Sąd zawiesza postępowanie z urzędu:

1) w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela, z zastrzeżeniem § 3; (…)

439 artykuł 128 § 1: Sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w szczególności:

1) w razie śmierci strony - od dnia zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego albo od dnia ustanowienia we właściwej drodze kuratora spadku;

2) w razie utraty zdolności sądowej - od dnia ustalenia ogólnego następcy prawnego; (…)

188

dnia ustanowienia we właściwej drodze kuratora spadku; w razie utraty zdolności sądowej - od dnia ustalenia ogólnego następcy prawnego. Wskazane przepisy znajdują zastosowanie w przypadku transformacji kapitałowych spółek. Można tu przytoczyć choćby jeden z wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego: ”(…)Niektóre z przypadków tego następstwa wynikają chociażby z przepisów dotyczących zawieszenia oraz umorzenia postępowania, które w art.

124 § 1 pkt 1 i art. 130 § 1 ustawy p.p.s.a. przewidują zawieszenie oraz umorzenie postępowania sądowego związane ze skutkami wynikającymi właśnie z następstwa prawnego.

Należy podkreślić, że następstwo prawne jest przede wszystkim instytucją prawa materialnego, która może, ale nie musi wywoływać skutków procesowych. Jeżeli skutki procesowe zostały wyraźnie przewidziane dla niektórych sytuacji związanych z następstwem prawnym, oznacza to, że w każdym innym przypadku następca wchodzi bezpośrednio w prawa i obowiązki skarżącego, bez konieczności zawieszenia postępowania.”⁴⁴⁰

Odnośnie do postępowania administracyjnego to przy omawianiu sukcesji uniwersalnej publicznoprawnej doktryna i orzecznictwo odwołują się do art. 30 ust. 4 kodeksu postępowania administracyjnego⁴⁴¹ stanowiącego, że w sprawach dotyczących praw zbywalnych lub dziedzicznych w razie zbycia prawa lub śmierci strony w toku postępowania na miejsce dotychczasowej strony wstępują jej następcy prawni. Przedmiotowy przepis kodeksu postępowania administracyjnego ustala zasady przenoszenia na inny podmiot praw zbywalnych w drodze czynności prawnej oraz nabywania składników masy spadkowej przez spadkobierców strony. W sytuacjach określonych w tym przepisie, w toku postępowania ulega zmianie podmiot działający jako strona oraz treść jego tytułu do udziału w sprawie, co więcej zmiana ta następuje obligatoryjnie. Pomocne dla wykładni przedmiotowego przepisu jest uzasadnienie jednego z orzeczeń wojewódzkiego sądu administracyjnego. W orzeczeniu tym Sąd wskazał, że za prawa zbywalne uznaje się te, które mogą być przeniesione przez osobę uprawnioną na inną osobę, jednakże rozstrzygająca jest w tym względzie treść normy prawnej albo szczególne właściwości prawa (z reguły chodzi tu o prawa majątkowe). Mogą one przybierać postać wartości majątkowych, jak również uprawnień posiadających taką cechę. Osoba zmarła nie może być natomiast stroną w sprawie administracyjnej, gdyż

440 wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie, z dnia 10 października 2007 r., I OSK 1124/07 LEX nr 438951,

wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 9 czerwca 2005 r., sygnatura akt: II SA/Gd 562/02, LEX nr 299511.

441 artykuł 30 § 4: W sprawach dotyczących praw zbywalnych lub dziedzicznych w razie zbycia prawa lub śmierci strony w toku postępowania na miejsce dotychczasowej strony wstępują jej następcy prawni.

189

zdolność prawną strony ocenia się według przepisów prawa cywilnego: „(…) warunkiem niezbędnym do uzyskania przez osobę fizyczną przymiotu strony jest jej zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków, czyli posiadanie zdolności prawnej. Ta zaś kończy się w chwili śmierci. Osoba zmarła nie może być więc stroną w postępowaniu administracyjnym.

(…)”⁴⁴² Na podstawie art. 30 § 4 k.p.a przyjmuje się zasadę ciągłości postępowania zakładającą wstąpienie następców prawnych z mocy prawa.⁴⁴³ Natomiast zakres praw dziedzicznych rozszerza się na prawa i obowiązki przysługujące jednostce organizacyjnej, które z chwilą utraty osobowości prawnej tej jednostki przechodzą na następców prawnych,⁴⁴⁴ bez odnoszenia się do praw zbywalnych.

W postępowaniu administracyjnym dopuszczalność następstwa uzależniona została od łącznego zaistnienia trzech przesłanek. Pierwszą stanowi rodzaj sprawy, będącej przedmiotem postępowania. Spełnienie drugiej wymaga zajścia zdarzenia w postaci „zbycia prawa” lub

„śmierci strony”. Dla realizacji trzeciej niezbędne jest, aby zdarzenie wypełniające przesłankę drugą nastąpiło w określonych granicach czasowych, tj. „w toku postępowania”: „(…) Należy przyjąć, że tok postępowania rozpoczyna się z dniem wszczęcia postępowania. Dla postępowania uruchamianego na żądanie strony, zgodnie z art. 61 § 3 k.p.a., datą wszczęcia jest dzień doręczenia żądania organowi administracji publicznej. Moment zakończenia postępowania wyznacza najdalej data doręczenia decyzji ostatecznej. Należy przyjąć, iż z tą chwilą ustaje tok postępowania.(…) Następstwo procesowe stron z art. 30 § 4 k.p.a. należy odnieść zarówno do postępowania głównego, jak i postępowań nadzwyczajnych.(…)”⁴⁴⁵

Zdaniem autora niniejszej pracy dokonanie się transformacji kapitałowej stanowi wystarczającą podstawę do udziału w postępowaniu następcy prawnego danego podmiotu.⁴⁴⁶ Transformacje kapitałowe dotyczą podmiotów, które są adresatami takich praw i

442 wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 listopada 2006 r., sygnatura akt: VI SA/Wa 416/06, LEX nr 315887

tak również:

wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 października 2011 r., sygnatura akt: I OSK 1875/10, LEX nr 1149263.

443 Gill A., Glosa do wyroku NSA z dnia 20 września 2002 r., sygnatura akt: I SA 428/01, Orzecznictwo Sądów Polskich z 2004 r., z. 3, poz. 3.

444 R. Kędziora, Kodeks postępowania administracyjnego, Komentarz, Warszawa 2011, s. 217-218,

A. Wróbel [w:] Jaśkowska M., Wróbel A., Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r.

Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U.00.98.1071), LEX/el., 2013, Pkt 3 komentarza aktualizowanego do art. 30 Kodeksu postępowania administracyjnego.

445 wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 26 marca 2009 r., sygnatura akt: II SA/Gd 892/08, op. cit.

446 tak również: J. Borkowski, B. Adamiak, Kodeks postępowania administracyjnego, Komentarz, Warszawa 2004, s. 253.

190

obowiązków, które, co do zasady, mogą przysługiwać ich następcą prawnych (spółkom przejmującym, spółkom stanowiącym nową formę prawną poprzednika, wskazanym w niniejszej pracy następcom prawnym łączących się funduszy inwestycyjnych lub samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej), a w związku z ustanowieniem w stosownych przepisach sukcesji uniwersalnej publicznoprawnej brak jest uzasadnienia dla odmawiania następcy prawnemu strony postępowania administracyjnego, tego samego statusu.