Szczególny tryb zawierania umów o korzystanie z przydzielonych tras pociągów

2.2.1.1 Omawiane ograniczenia swobody wyboru kontrahenta mają źródło w szczególnym trybie zawierania umów o korzystanie z przydzielonych tras pociągów, gdzie przed-miotem świadczenia zarządcy infrastruktury jest prawo użytkowania infrastruktury ko-lejowej w formie trasy pociągu. Tryb ten określany jest generalnym mianem systemu alokacji zdolności przepustowej infrastruktury²⁹³. Jego węzłowe założenia zostały uregulowane w prawie unijnym. Składają się na nie: po pierwsze, wyłączenie możli-wości swobodnego wyboru kontrahenta, z którym przystępuje się do rozmów; po dru-gie, zastąpienie swobodnych negocjacji wysoce sformalizowaną procedurą prowadzą-cą do zawarcia umowy. Wszelki obrót zdolnością przepustową jest przez prawo unijne zakazany i obwarowany rygorem wykluczenia z dalszej alokacji zdolności wej. Wnioskodawca nie może również przekazać przydzielonej zdolności przepusto-wej innemu przedsiębiorstwu²⁹⁴ lub na rzecz innego rodzaju przewozów.

2.2.1.2 Zdolność przepustowa infrastruktury kolei, rozumiana jako jej zasób dostępny do wy-korzystania przez przedsiębiorstwa kolejowe do celów prowadzenia przewozów po-ciągami, jest ograniczona. Oznacza to, że o tę samą trasę pociągu może ubiegać się dwóch lub więcej wnioskodawców. „Systemy (…) alokacji zdolności przepustowej in-frastruktury muszą uwzględnić skutki coraz pełniejszego [jej] wykorzystania (…) i w końcu powstania jej niedoboru”²⁹⁵. Stąd też, filarem trybu uregulowanego w roz-dziale III dyrektywy 2001/14/WE (Dz. U. L 75 z 15.3.2001, str. 29) jest zakaz prefe-rencyjnego lub dyskryminującego traktowania podmiotów ubiegających się o zawarcie umowy. Wedle tejże dyrektywy, zdolność przepustowa powinna być przydzielana „na

293 Zob. rozdział III dyrektywy 2001/14/WE (Dz. U. L 75 z 15.3.2001, str. 29) pod nazwą: „Alokacja zdolności przepustowej infrastruktury”.

294 Nie dotyczy to, zgodnie z art. 13 ust. 1 dyrektywy 2001/14/WE (Dz. U. L 75 z 15.3.2001, str. 29), wykorz y-stywania zdolności przepustowej przez przedsiębiorstwo kolejowe wnioskodawcy, który sam nie jest przedsię-biorstwem kolejowym.

295 Pkt 25 preambuły dyrektywy 2001/14/WE (Dz. U. L 75 z 15.3.2001, str. 29).

123 sprawiedliwych i niedyskryminujących zasadach oraz zgodnie z prawem Wspólno-ty”²⁹⁶. Warto przywołać tu pkt. 11 i 16 preambuły. Stanowią one, iż: „Systemy (…) alokacji zdolności przepustowej powinny pozwalać na równy i niedyskryminujący do-stęp dla wszystkich przedsiębiorstw i dążyć do możliwie jak najpełniejszego zaspoko-jenia potrzeb wszystkich użytkowników i rodzajów przewozów w sposób sprawiedliwy i niedyskryminujący”, a także „(…) pozwalać na uczciwą konkurencję przy wykonywa-niu przewozów kolejowych”.

2.2.1.3 Transponujące dyrektywę 2001/14/WE (Dz. U. L 75 z 15.3.2001, str. 29) do krajowe-go porządku prawnekrajowe-go ustawa o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz.

94) oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie ministra infrastruktury w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274) wprowadzają szczególny tryb zawierania umów o korzystanie z przydzielo-nych tras pociągów. Jego osią jest tzw. roczny rozkład jazdy pociągów, czyli ustalany przez zarządcę raz w roku plan, według którego mają się odbywać przejazdy pocią-gów na danej sieci kolejowej lub jej części, w czasie, w którym on obowiązuje.

W planie tym zarządca przydziela przewoźnikom kolejowym trasy pociągów. Czyni to w granicach tzw. zdolności przepustowej zarządzanej przez niego infrastruktury, czyli możliwości eksploatacyjno-ruchowych linii kolejowych lub ich części do wykonania na nich przejazdów pociągami w określonym czasie. Zarządca planuje trasy pociągów na podstawie wniosków składanych przez przewoźników kolejowych, które rozpatruje w oparciu o reguły ustanowione w ustawie, aktach wykonawczych oraz opracowanym przez siebie na ich podstawie „regulaminie przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych”.

Przewoźnik kolejowy nabywa prawo do korzystania z przydzielonych mu tras pocią-gów po zawarciu z zarządcą, przy zachowaniu omawianego trybu, umowy o korzysta-nie z przydzielonych tras pociągów.

2.2.1.4 Omawianym trybem rządzi zasada równego traktowania przewoźników kolejowych.

Zasada ta, wypowiedziana w art. 29 ust. 2 ustawy o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94) oraz §19 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia ministra

infra-struktury w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrainfra-struktury kolejowej (Dz.

U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274), a także w art. 4 ust. 5 i 14 ust. 1 dyrektywy 2001/14/WE (Dz. U. L 75 z 15.3.2001, str. 29), jest rozwijana w dalszych, szczegółowych

296 Zob. art. 14 ust. 1 dyrektywy 2001/14/WE (Dz. U. L 75 z 15.3.2001, str. 29).

124 sach, w szczególności dotyczących przydzielania zdolności przepustowej infrastruktu-ry kolei oraz ustalania opłat za jej użytkowanie²⁹⁷. Na straży zasady stoi Prezes Urzę-du Transportu Kolejowego, do którego zadań z zakresu regulacji transportu kolejowe-go należy nadzór nad zapewnieniem równości dostępu przewoźników kolejowych do infrastruktury kolei oraz nadzór nad równoprawnym traktowaniem przez zarządców wszystkich przewoźników kolejowych, w szczególności w zakresie wniosków o udo-stępnienie tras pociągów oraz naliczania opłat (art. 13 ust. 1 pkt. 2 i 3 ustawy o trans-porcie kolejowym).

2.2.1.5 Zgodnie z rozporządzeniem ministra infrastruktury w sprawie warunków dostępu i korzystania z przydzielonych tras pociągów (Dz. U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274)²⁹⁸ nie później niż na trzy miesiące po upływie terminu składania wniosków o przydzielenie tras pociągów zarządca opracowuje projekt rozkładu jazdy pociągów. Zarządca jest obowiązany uzgodnić z przewoźnikiem dotyczącą go część projektowanego rozkładu jazdy. Jest przy tym związany opisanym w pkt. 2.1.1 względnym (warunkowym) na-kazem kontraktowania. W terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu przewoźnik może zgłosić uwagi i zaproponować zmiany dotyczącej go części projektu rozkładu jazdy pociągów, jeżeli nie spełnia ona wymagań ujętych w złożonych przez niego i przyjętych przez zarządcę wnioskach o przydzielenie tras pociągów. Jeżeli zarządca nie może zrealizować zaproponowanych przez przewoźnika zmian powiadamia go o tym nie później niż w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania wystąpienia o wpro-wadzenie zmian do rozkładu jazdy pociągów. Jeżeli natomiast jest możliwe wprowa-dzenie zmian, wówczas zarządca uzgadnia z przewoźnikiem rozkład jazdy pociągów, nie później niż w terminie czternastu dni od dnia otrzymania wystąpienia przewoźnika w tej sprawie. Na podstawie uzgodnionego projektu rozkładu jazdy pociągów zarząd-ca opracowuje obowiązujący rozkład jazdy pociągów, który przekazuje przewoźniko-wi w formie poprzewoźniko-wiadomienia o przydzielonych trasach pociągów, co stanoprzewoźniko-wi potprzewoźniko-wier- potwier-dzenie rezerwacji dostępu do infrastruktury kolejowej.

2.2.1.6 Jak zostało to już wstępnie zasygnalizowane, zarządca jest obowiązany, zgodnie art.

32 ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94), do opra-cowania „regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych”. Zarządca powinien

297 Zostaną one omówione w dalszej części niniejszego opracowania.

298 Zob. §4-5.

125 opracować go w zgodzie z przepisami ustawy o transporcie kolejowym oraz rozporzą-dzenia ministra infrastruktury w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruk-tury kolejowej, w tym przede wszystkim z zachowaniem zasady równego traktowania przewoźników kolejowych (art. 29 ust. 2 ustawy o transporcie kolejowym)²⁹⁹. Ustawa określa minimalny zakres materii, która powinna zostać unormowana w regulaminie.

Regulamin powinien mianowicie określać w szczególności: tryb składania i rozpatry-wania wniosków o przydział tras pociągów; charakterystykę infrastruktury kolejowej przeznaczonej do udostępniania przewoźnikom kolejowym oraz informację o warun-kach dostępu do niej; sposób ustalania opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej;

warunki korzystania z udostępnionej infrastruktury kolejowej; zakres usług związa-nych z udostępnianiem infrastruktury kolejowej i warunki ich zapewniania. Regulamin przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licen-cjonowanych przewoźników kolejowych stanowi moim zdaniem, z punktu widzenia jego charakteru prawnego, swoisty rodzaj czynności prawnej.

2.2.1.7 W ramach dalszych rozważań zostaną krótko scharakteryzowane węzłowe elementy systemu alokacji zdolności przepustowej infrastruktury oraz sposób ich transpozycji do krajowego porządku prawnego, a mianowicie: tryby rozpatrywania wniosków (zob.

pkt 2.2.2); konsultacje i koordynacja oraz aukcja zdolności przepustowej (zob. pkt 2.2.3); priorytety (zob. pkt 2.2.4); obowiązki informacyjne zarządcy infrastruktury (zob. pkt 2.2.5); postępowanie odwoławcze (zob. pkt 2.2.6).