4.2.1 Doktryna prawa cywilnego nie wypracowała jednolitej koncepcji umowy ramowej. Na ogół wskazuje się, iż umowa ramowa jest instrumentem prawnym organizującym pro-ces kontraktowania w przyszłości109. Brak jest jednak zgodnego stanowiska co do ko-niecznych elementów treści tej umowy, w szczególności co do tego, czy musi ona obejmować postanowienia, z których wynika obowiązek zawierania na jej podstawie i w jej wykonaniu przyszłych umów (zwanych umowami realizacyjnymi lub wyko-nawczymi). Prezentowane są w tym względzie dwa odmienne poglądy. Według defi-nicji zaproponowanej przez M. Krajewskiego umowa ramowa to kontrakt określający warunki zawierania szeregu umów realizacyjnych, pod którymi autor ten rozumie za-równo tryb zawierania i formę tych umów, jak i wskazanie przynajmniej niektórych elementów ich treści110. Umowa taka może zawierać według M. Krajewskiego zobo-wiązanie do podejmowania starań w celu zawierania tych umów i wówczas rodzi zo-bowiązanie starannego działania111. Również według Z. Radwańskiego obowiązek zawierania umów realizacyjnych nie jest koniecznym elementem treści umowy ramo-wej, a jeżeli zostanie wprowadzony przez strony, wówczas jego skuteczność powinna
109 Zob. M. Krajewski: Zobowiązania powstające podczas zawierania umów [w:] System prawa prywatnego.
Tom 5. Prawo zobowiązań – część ogólna…, str. 791; A. Olejniczak: O koncepcji umów ramowych, Państwo i Prawo, nr 4/1990, str. 69 i n.; Z. Radwański [w:] System prawa cywilnego. Tom III. Część 1. Prawo zobowią-zań – część ogólna, red. Z. Radwański, Ossolineum 1981, str. 418; G. Domański: Umowa ramowa na tle prawa niektórych państw EWG i Polski, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1989. W nieco odmienny sposób kwali-fikuje umowę ramową A. Stelmachowski. Według przedstawionej przez niego koncepcji umowa ta stanowi nową konstrukcję prawną, która powinna znaleźć swoje miejsce w części ogólnej prawa cywilnego jako element mechanizmu zawierania umów. Zob. A. Stelmachowski: Zarys teorii prawa cywilnego, Wydawnictwa Prawni-cze PWN, wyd. I, Warszawa 1998, str. 242-243.
110 M. Krajewski: Zobowiązania powstające podczas zawierania umów [w:] System prawa prywatnego. Tom 5.
Prawo zobowiązań – część ogólna …, str. 794.
111 Tamże.
49 być rozpatrywana w świetle wymogów odnoszących się do ważności umowy przed-wstępnej. Przywołany powyżej autor wyróżnia w treści umowy ramowej postanowie-nia dotyczące trybu zawierapostanowie-nia i formy umów realizacyjnych, a także określepostanowie-nia praw i obowiązków, jakie mają dla stron powstać w wyniku ich zawarcia112. Według A. Olejniczaka umowa ramowa powinna określać warunki zawarcia umów wykonaw-czych (tryb i formę), oznaczać w ograniczonym zakresie ich treść (rodzaj umów oraz pewne prawa i obowiązki ich stron – w stopniu nie pozwalającym jednak na uznanie, iż oznaczono ich elementy istotne) i formułować obowiązek ich zawarcia113. Również G. Domański opowiada się za poglądem, według którego konieczna treść umowy ra-mowej powinna obejmować, obok postanowień normatywnych (określających warun-ki umów realizacyjnych i ewentualnie sposoby ich zawierania), postanowień ramo-wych co do przedmiotu przyszłych świadczeń, także postanowienia z których wynika obowiązek kontraktowania114.
4.2.2 W oparciu o zreferowane powyżej poglądy doktryny prawa cywilnego możliwe jest wskazanie cech wyróżniających umowę ramową. Zaliczymy do nich:
(a) Funkcję społeczną umowy ramowej, którą jest organizowanie procesu kontraktowania w przyszłości;
(b) Określenie przez strony trybu zawierania i formy umów wykonawczych, jako ko-nieczny element treści umowy ramowej;
(c) Określenie przez strony przynajmniej niektórych elementów treści umów wykonaw-czych, jako konieczny element treści umowy ramowej (przy czym sporny w doktrynie jest zakres tych elementów);
(d) Określenie przez strony obowiązku zawarcia umów wykonawczych (przy czym spor-ne w doktrynie jest to, czy stanowi to konieczny czy fakultatywny element treści umowy ramowej).
4.2.3 Zrelacjonowane powyżej poglądy doktryny i zidentyfikowane w oparciu o nie cechy wyróżniające umowę ramową wymagają odniesienia do regulacji prawnej umowy ra-mowej w sprawie rezerwacji zdolności przepustowej linii kolejowych, o której traktuje niniejsze opracowanie. Stoję w tym względzie na stanowisku, iż przepisy ustawy o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94) oraz rozporządzenia
112 Z. Radwański: [w:] System prawa cywilnego, Tom III, Część 1. Prawo zobowiązań – część ogólna…, str. 420-421.
113 A. Olejniczak: O koncepcji umów ramowych…, str. 81.
114 G. Domański: Umowa ramowa na tle prawa niektórych państw EWG i Polski…, str. 95.
50 stra infrastruktury w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejo-wej (Dz. U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274) wyznaczają umowę sui generis, która z uwagi na wyróżniające ją cechy, powinna być kwalifikowania jako typ umowy nazwanej.
Poniżej przedstawione zostanie zwięzłe porównanie cech wyróżniających umowę ra-mową w sprawie rezerwacji zdolności przepustowej linii kolejowych oraz zidentyfi-kowanych w pkt. 4.2.1 w oparciu o poglądy doktryny prawa cywilnego cech umowy ramowej. W dalszej części opracowania cechy wyróżniające umowę ramową w spra-wie rezerwacji zdolności przepustowej linii kolejowych poddane zostaną szczegóło-wej analizie. I tak:
(a) Funkcja społeczna umowy ramowej w sprawie rezerwacji zdolności przepustowej linii kolejowych polega na organizowaniu procesu zawierania umów o korzystanie z przy-dzielonych tras pociągów w przyszłości. W przypadku umowy ramowej w sprawie re-zerwacji zdolności przepustowej linii kolejowych akcent położony jest jednak nie na określenie przez jej strony trybu i formy zawierania umów wykonawczych (zob. lit.
„b”), ale na obowiązek ich zawierania (zob. lit. „d”). Ma to umożliwić stronom
omawianej umowy planowanie prowadzonej przez nie działalności gospodarczej w sposób długookresowy (zob. rozdział V pkt 2.1.2), a jednocześnie zapewnić
efek-tywne wykorzystanie infrastruktury kolejowej (zob. pkt 4.4.1.2).
(b) Tryb zawierania umów o korzystanie z przydzielonych tras pociągów jest określony przepisami o charakterze iuris cogentis (zob. szerzej pkt. 4.4.1.1 i rozdział V pkt 2.2.1) oraz opracowywanym i ogłaszanym przez zarządcę infrastruktury na podstawie art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o transporcie kolejowym regulaminem przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94). §20 ust. 1 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274) określa również formę umów wykonawczych (pisemna ad probationem).
(c) Strony umowy ramowej powinny w niej określić zdolność przepustową linii kolejo-wych przewidzianą do rezerwacji przez zarządcę na rzecz przewoźnika w kolejnych rozkładach jazdy pociągów w okresie obowiązywania umowy (zob. szerzej pkt 4.4.2).
Nie jest natomiast wymagane określenie innych elementów treści umów wykonaw-czych. Należy tu bowiem wskazać, że sposób ustalania opłat za korzystanie z infra-struktury kolejowej, warunki korzystania z udostępnionej infrainfra-struktury kolejowej, a także zakres usług związanych z udostępnianiem tej infrastruktury i warunki ich za-pewniania wynikają z opracowywanego i ogłaszanego przez zarządcę infrastruktury regulaminu przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów
51 przez licencjonowanych przewoźników kolejowych, a zatem są oznaczalne (zob. art.
32 ust. 1 i 2 ustawy o transporcie kolejowym, Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 oraz §19 ust. 2 rozporządzenia ministra infrastruktury w sprawie warunków dostępu i korzysta-nia z infrastruktury kolejowej, Dz. U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274).
(d) Obowiązek zawierania umów wykonawczych, mający charakter zobowiązania staran-nego działania, jest koniecznym elementem treści umowy ramowej w sprawie rezer-wacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej (zob. szerzej pkt. 4.4.1.2 i 4.4.1.3).
(e) Specyficzną cechą wyróżniającą umowę ramową w sprawie rezerwacji zdolności przepustowej linii kolejowych są właściwości podmiotów, które mogą być jej strona-mi. W charakterze stron tej umowy mogą mianowicie występować wyłącznie zarządca infrastruktury kolejowej oraz przewoźnik kolejowy (zob. szerzej pkt 4.3).
(f) Specyficzną cechą wyróżniającą umowę ramową w sprawie rezerwacji zdolności przepustowej linii kolejowych jest również szczególny, wyznaczony normami praw-nymi o charakterze iuris cogentis, reżim prawny tej umowy, na który składają się w szczególności: ograniczenia swobody decydowania o zawarciu albo niezawarciu umowy wynikające z obowiązku jej zatwierdzenia przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego oraz ograniczenia swobody kształtowania treści umowy, obejmujące ter-min jej obowiązywania, jak również zakaz szczegółowego określania przez strony tras pociągów, które mają zostać przyznane przewoźnikowi kolejowemu w okresie obo-wiązywania umowy. Każde z ww. ograniczeń będzie przedmiotem szczegółowej ana-lizy w dalszej części niniejszego opracowania.
4.3 Właściwości podmiotów, które mogą być stronami umowy ramowej w sprawie