Teoria wyboru publicznego, zwana także nową ekonomią polityczną, współdzieląc podstawowe tezy nowej ekonomii instytucjonalnej, za przedmiot badań uznaje mechanizmy zachodzące w sferze polityki oraz szeroko rozumianej domenie publicznej. Główne jej założenie opiera się na tym, że koncepcja homo oeconomicus odnosi się nie tylko do wyborów indywidualnych i dokonywanych przez rynek, lecz także do wyborów zbiorowych, realizowanych przez mechanizm polityczny. TWP ekspo-nuje zatem indywidualizm metodologiczny i racjonalizm zachowań, ak-ceptując przy tym – podobnie jak inne nurty instytucjonalizmu – zasadę ograniczonej racjonalności H. Simona. Zasada ta w największym stopniu odzwierciedla nacisk kładziony na istnienie ograniczeń instytucjonal-nych, wpływających na zachowania pojedynczych jednostek (obywateli, przedsiębiorców, wyborców) oraz złożonych struktur organizacyjnych (partii politycznych, organizacji społecznych i publicznych), czy wreszcie na taktyki działań reprezentowanych odpowiednio w sferze władzy wy-konawczej, prawodawczej (na różnych poziomach terytorialnych spra-wowania władzy) i sądowniczej.
W konsekwencji teorię wyboru publicznego uważa się za szczególną postać teorii racjonalnego wyboru72, która opiera się na założeniach sfor-mułowanych przez J. S. Colemana73:
– indywidualizm metodologiczny – zarówno w polityce, jak i we wszelkich organizacjach publicznych jednostki w pierwszej kolej-ności dążą do zaspokojenia własnych potrzeb; nie jest więc możliwa konstrukcja tzw. społecznej funkcji dobrobytu, bowiem głosowanie większościowe nie wytwarza spójnego zestawu decyzji społecznych74; – zasada maksymalizacji lub optymalizacji – podmioty funkcjonu-jące w sferze polityki i w sferze publicznej dążą do maksymalizacji przede wszystkim własnej użyteczności, nie kierując się niepre-cyzyjnym pojęciem interesu społecznego. Akceptacja ograniczeń potocznie kojarzonych z interesem społecznym jest możliwa, lecz stanowi efekt racjonalnej kalkulacji indywidualnych korzyści i kosztów takiej akceptacji;
72 J. Wilkin, Teoria wyboru publicznego – homo oeconomicus w sferze polityki, [w:] idem (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy funkcjono-wania sfery publicznej, Scholar, Warszawa 2005, s. 13.
73 J. S. Coleman, A Rational Choice Perspective on Economic Sociology, [w:] N. J. Smel-ser, R. Swedberg (eds.), The Handbook of Economic Sociology, Princeton University Press, Princeton 1994; J. S. Coleman, Foundations of Social Theory, Harvard Uni-versity Press, Cambridge 1990.
74 J. Miklaszewska, Filozofia a ekonomia…, s. 24.
– koncepcja optimum społecznego (optimum Pareto) – systemy sprawowania władzy i stanowienia prawa (systemy instytucjonal-ne) powinny być konstruowane w taki sposób, aby indywidualne działania jednostek w polityce i biurokracji nie wpływały na pogor-szenie sytuacji innych jednostek;
– koncepcja równowagi systemu (według Johna F. Nasha Jr.) – z uwa-gi na rozbieżność indywidualnych interesów jednostek z interesami tworzonych przez nie zbiorowości stan równowagi nie musi pokry-wać się ze stanem optimum społecznego w sensie V. Pareto75. Z tego powodu zachowująca się racjonalnie jednostka wie, że w pewnych sytuacjach bardziej korzystne jest ograniczenie wolności niż nie-skrępowane dążenie do maksymalizacji własnej użyteczności76. Wyjście z tego typu równowagi w celu poprawy sytuacji wszystkich uczestników działań wymaga na ogół skoordynowanej współpracy; – możliwość poprawy użyteczności poprzez zrzeczenie się kontroli
(na rzecz podmiotu, który ma w danej dziedzinie więcej informacji i/lub kompetencji);
75 Z tego powodu należy zasygnalizować, że współcześnie częściej niż do kryterium V. Pareto (optimum absolutne) następują odwołania do tzw. kryterium wypłat kompensacyjnych Kaldora-Hicksa (optimum względne). W pierwszym przypadku warunkiem działania w sferze publicznej jest dążenie do niepogarszania sytuacji żadnej z jednostek, natomiast w drugim działanie może być rekomendowane, jeśli osoby (grupy), które zyskują na jego realizacji, mogą całkowicie i potencjal-nie rekompensować straty osobom, których sytuacja uległa pogorszeniu, pozo-stając nadal w lepszej sytuacji (R. Cooter, Th. Ulen, Ekonomiczna analiza…, s. 33; A. Drobniak, Ocena projektów publicznych, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Kato-wicach, Katowice 2005, s. 47).
76 Odzwierciedleniem takiej sytuacji jest znany z teorii gier tzw. dylemat więźnia. W oryginalnej wersji opisu tej gry w warunkach, gdy obydwaj gracze nie mogą ze sobą współpracować w procesie podejmowania decyzji, dla każdego z nich racjo-nalne będzie działanie na niekorzyść drugiego, podczas gdy najbardziej optymal-ne rozwiązanie występuje jedynie w warunkach współpracy (celowo w opisywa-nym przypadku uniemożliwionej). Prowadzi to zatem do sytuacji, w której żaden podmiot działający indywidualnie nie jest w stanie poprawić swojego położenia i dlatego wygaszane są wszelkie bodźce do zmiany (system osiąga równowagę, jednak przy braku osiągnięcia optimum Pareto) (por. np. H. Varian, Mikroekono-mia, PWN, Warszawa 2001, s. 498–500). Badania eksperymentalne wskazują, że dylemat więźnia rzadko występuje w praktyce, ponieważ ludzie są mimo wszyst- ko skłonni inwestować w dobra publiczne (zob. m.in. T. K. Ahn, R. K. Wilson, Eli-nor Ostrom’s Contributions to the Experimental Study of Social Dilemmas, „Public Choice” 2010, no. 143, s. 327–333). Ponadto, gdy społeczności są małe i istnieje w nich możliwość wzajemnej obserwacji, nakładania kar i wywierania wpływów, mogą one efektywnie zarządzać wspólnymi zasobami (M. Jakubowski, Dobra pu-bliczne i dobra wspólne, [w:] J. Wilkin (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy…, s. 182).
– koncepcja kapitału społecznego (który według J. Colemana jest szczególnym typem dobra publicznego i dlatego może występować niedostateczna skłonność do inwestowania w tego typu dobro); – założenie o społecznych źródłach uprawnień (których alokacja
może być źródłem konfliktów);
– koncepcja instytucji (działanie człowieka przebiega w ramach ograniczeń oraz możliwości stwarzanych przez instytucje formalne i nieformalne).
Wśród podstawowych dziedzin teorii wyboru publicznego wymie-nia się77:
1) ekonomiczną teorię demokracji,
2) teorię władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej i biuro-kracji państwowej,
3) teorię kontraktu (ładu konstytucyjnego, umowy społecznej), 4) teorię grup interesu i koalicji dystrybutywnych,
5) teorię pogoni za rentą.
Za twórcę pierwszego z nurtów, znanego pod nazwą ekonomicznej teo-rii demokracji, uważa się Anthony’ego Downsa, który zakłada, że rynek polityczny jest podobny do zachowań ludzkich w sferze ekonomii78. W ta-kim ujęciu partie polityczne są odpowiednikami przedsiębiorstw – zarów-no wyborcy, jak i partie polityczne działają racjonalnie oraz kierują się zasadą maksymalizacji swych użyteczności. Udział obywateli w wyborach można zatem widzieć jako swoistą transakcję, której kosztami transakcyj-nymi są koszty poszukiwania informacji o programach wyborczych oraz bezpośrednie koszty udziału w wyborach. Decyzja o udziale w wyborach warunkowana jest przy tym relacją marginalnych korzyści (powszechnie postrzeganych jako niewielkie, biorąc pod uwagę fakt, że pojedynczy głos nie wpływa na wynik wyborów79) i krańcowych kosztów80.
Istotnym dokonaniem ekonomicznej teorii demokracji są pragma-tyczne w swojej istocie obserwacje, prowadzące do identyfikacji ścisłej relacji między rozkładem preferencji politycznych a stabilnością syste-mów rządzenia. Z uwagi na duży poziom ogólności tych badań znajduje
77 J. Wilkin, Teoria wyboru publicznego…, s. 21–26.
78 A. Downs, An Economic Theory of Democracy, Collier-MacMillan, London 1970. 79 W ramach ekonomicznej teorii demokracji używa się często pojęcia „racjonalnej
ignorancji”. W myśl jej założeń ignorancja wyborcy w zdobywaniu nowych infor-macji jest racjonalna, gdyż nie ma sensu ponosić wysokich kosztów ich poszu-kiwania w sytuacji, gdy pojedynczy wyborca ma bardzo ograniczony wpływ na ostateczny wynik wyborów (por. T. Michalak, Ekonomiczna teoria demokracji An-thony’ego Downsa, [w:] J. Wilkin (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do eko-nomicznej analizy…).
ona zastosowanie zarówno w odniesieniu do analiz struktur rządzenia na szczeblu krajowym, jak i na poziomie samorządów terytorialnych. Teoria ta głosi, iż głównym czynnikiem determinującym rozwój systemu politycznego jest kształt rozkładu preferencji (wykres 7). Przy rozkładzie jednowierzchołkowym zachodzi zjawisko konwergencji programów wy-borczych partii politycznych celem zdobycia maksymalnie dużej liczby głosów reprezentowanych przez tzw. „medianowego wyborcę”. Natomiast przy rozkładzie dwuwierzchołkowym partie istotnie różnią się od siebie i polityka rządowa jest niestabilna81.
P P
lewica MAX prawica lewica prawica Wykres 7. Przykłady rozkładów preferencji wyborców
P – poparcie wyborcze, oś pozioma – ewolucja programowa partii.
Źródło: A. Downs, An Economic Theory of Democracy, Collier-MacMillan, London 1970, s. 118–119.
Nie mniej ważnym nurtem badawczym rozwijanym w ramach eko-nomicznej teorii demokracji pozostaje też badanie zależności pomiędzy systemami (metodami) głosowania a kształtem i sposobem funkcjono-wania sfery politycznej. Problematyka ta zbliża TWP do pokrewnej jej teorii wyboru społecznego, która zajmuje się przede wszystkim takimi zagadnieniami, jak:
– analiza, w jakim stopniu w warunkach demokratycznych form sprawowania rządów różne metody głosowania przynoszą różne wyniki (np. porównywanie wyników głosowań w metodzie zwykłej większości, większości proporcjonalnej, w głosowaniu sekwencyj-nym itp.),
– analiza zjawisk polegających na tym, iż w wielu sytuacjach politycz-nych zwycięża tzw. „medianowy” wyborca oraz że niejednokrotnie o ostatecznych wynikach wyborów decydować mogą takie
niki, jak „manipulowanie” głosami i metodami głosowania oraz fakt „głosowania strategicznego”, dokonywanego przez racjonalnie działających wyborców,
– weryfikowanie charakterystycznej dla TWS i TWP tezy, iż nie ist-nieje funkcja dobrobytu społecznego, spełniająca warunki opty-malności z punktu widzenia preferencji indywidualnych82.
Punktem wyjścia dla rozważań w ramach kolejnego nurtu, tj. teorii władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej i biurokracji państwo-wej, jest – podobnie jak w przypadku pozostałych nurtów TWP – zało-żenie, iż politycy oraz biurokraci w swoich działaniach nie dążą przede wszystkim do niemożliwego do osiągnięcia optimum społecznego (mak-symalizowania tzw. funkcji dobrobytu społecznego), lecz do maksyma-lizacji własnej użyteczności (indywidualizm metodologiczny)83. Jednak w ramach przyjętych założeń można dążyć do konstruowania systemów, które powodują, że indywidualne działania homo eocenomicus w sferach polityki i biurokracji będą się przyczyniać do poprawy sytuacji lub przy-najmniej nie będą wpływać na pogorszenie sytuacji innych jednostek (optimum w sensie Pareto).
Przykładowo, w konstruowaniu optymalnych systemów politycznych należy się posiłkować pojęciem kosztów transakcyjnych, które nawet nie będąc wyrażonymi w ujęciu pieniężnym, pojawiają się w obszarze po-dejmowania decyzji zbiorowych. W tym aspekcie należy zgodzić się ze stwierdzeniem, iż „szczególną kompetencją władzy ustawodawczej na tle pozostałych władz w państwie jest obniżanie kosztów transakcyjnych związanych z prowadzeniem politycznych przetargów poprzez stanowie-nie forum, na którym reprezentowane są różne partie, frakcje i interesy
82 Szerzej na ten temat pisze M. Jakubowski, Teoria wyboru społecznego, [w:] J. Wil-kin (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy…, s. 46–68. 83 W tym sensie ekonomiczna teoria władzy publicznej, sformułowana w ramach
teorii wyboru publicznego, prezentuje ujęcie do pewnego stopnia przeciwne do teorii biurokracji M. Webera. Chociaż Weber wyraźnie podkreśla, że to interes własny kieruje działaniami jednostek, a nie kierują nimi idee, dodaje jednak, iż czynnik racjonalny obecny w działaniu jednostek może być zrozumiany tylko w ramach istniejącego porządku instytucjonalnego (M. Weber, The Social Psycho-logy of the World’s Religions, [w:] H. Gerth, C. W. Mills (eds.), Max Weber, Oxford University Press, New York 1946). Jednostka, podejmując decyzje gospodarcze, kieruje się racjonalnością, jednak zarówno ta racjonalność, jak i dokonywane wy-bory zawsze są zakorzenione społecznie, determinowane przez istniejące, histo-rycznie uformowane instytucje prawne, polityczne czy religijne (B. Radzka, Stary i nowy instytucjonalizm. Spotkanie socjologii i ekonomii, „MBA” 2009, nr 2, s. 65). Na gruncie tak rozumianej motywacji podejście M. Webera utożsamia się z takimi za-gadnieniami, jak etos służby publicznej czy pierwszeństwo interesu publicznego nad interesem prywatnym.
obecne w państwie”84. Można więc teoretycznie wyznaczyć optymalną wielkość struktury władzy ustawodawczej na dowolnym poziomie jej sprawowania (krajowym, regionalnym, lokalnym), podejmując próbę szacowania kosztów jej funkcjonowania w konfrontacji z korzyściami, interpretowanymi jako redukcja kosztów transakcyjnych dla obywateli, w imieniu których władza ta jest sprawowana (wykres 8).
koszty wielkość inicjatywy W* KT KB KT + KB
Wykres 8. Optymalna wielkość legislatywy
Objaśnienia: krzywa kosztów transakcyjnych KT rośnie wraz ze wzrostem wielkości grupy ustawo-dawców, a krzywa kosztów związanych z możliwością popełniania błędów KB jest odpowiednio malejąca. Krzywa kosztów całkowitych KT + KB ma kształt litery „U” – jest początkowo malejąca, a następnie rosnąca. Punkt, w którym osiąga minimum, oznaczony przez W*, odpowiada optymal-nej wielkości legislatywy jako grupy podejmującej decyzję w sprawie wydania aktów prawnych. Źródło: K. Metelska-Szaniawska, Ekonomia konstytucyjna – ekonomia polityczna ładu
gospodar-czego, [w:] J. Wilkin (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy funkcjono-wania sfery publicznej, Scholar, Warszawa 2005, s. 116.
Ekonomiczne teorie władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowni-czej i biurokracji państwowej poszukują sposobów ograniczania niedo-skonałości funkcjonowania sfery publicznej (tzw. government failures), przejawiających się przede wszystkim poprzez:
– nieelastyczność oraz zbyt długi czas reakcji na zmieniające się po-trzeby;
– tendencje do stałego wzrostu struktur biurokratycznych, nieidą-cych w parze z poprawą efektywności funkcjonowania sektora pu-blicznego;
84 K. Metelska-Szaniawska, Ekonomia konstytucyjna – ekonomia polityczna ładu go-spodarczego, [w:] J. Wilkin (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicz-nej analizy…, s. 89.
– pojawianie się efektu wypychania w sytuacji, gdy sektor publiczny dostarcza dobra, które mógłby dostarczać sektor prywatny;
– brak mechanizmu konkurencji lub jego znaczne ograniczenie; – występowaniu zachowań polegających na maksymalizacji własnej
użyteczności kosztem celów, dla których zostały powołane po-szczególne organy władzy i administracji;
– wysokie koszty transakcyjne kontroli kadry urzędniczej przez przedstawicieli władzy oraz przez obywateli, na skutek asymetrii informacji.
Wśród rozwiązań problemów funkcjonowania sfery publicznej, poja-wiających się w wyniku analiz podejmowanych na gruncie TWP, wymie-nia się:
– upodabnianie struktur rządzenia państwem do efektywnych struk-tur rynkowych, np. badania organizacji rynku wskazują, że gdy jest na nim czterech dostawców, jego funkcjonowanie jest zbliżone do rynku w pełni konkurencyjnego85. Postuluje się więc wprowadzanie w życie takich rozwiązań, jak czwórpodział władzy czy decentra-lizację władzy poprzez rozwój struktur samorządu terytorialnego; – poszukiwanie możliwości zaangażowania sektora prywatnego
w sprawowanie władzy (np. prywatne sądy arbitrażowe w miejsce sadów powszechnych) oraz świadczenie usług publicznych (insty-tucje przetargów publicznych86, programy partnerstwa publiczno--prywatnego, przekazywanie spraw publicznych do sektora orga-nizacji pozarządowych). Warto podkreślić, że obecność na jednym „rynku” podmiotów zaliczanych do wszystkich trzech sektorów sprawia, iż podmioty te stosują strategie rynkowe i albo ze sobą konkurują, albo wchodzą ze sobą w relacje kooperacyjne87;
– konstruowanie systemów wyborczych minimalizujących koszty transakcyjne ich funkcjonowania. Przykładowo, większościowy system wyborczy kieruje transakcje polityczne w stronę struk-tur podobnych do funkcjonowania organizacji hierarchicznych na rynku, konsolidując scenę polityczną, natomiast reprezentacja
85 K. Metelska-Szaniawska, Ekonomiczna teoria władzy ustawodawczej i sądowniczej, [w:] J. Wilkin (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy…, s. 113.
86 Wśród form marketyzacji usług publicznych można wyróżnić: zlecanie zadań na podstawie umów cywilnoprawnych, koncesjonowanie, subwencjonowanie przedsiębiorstw i organizacji sektora trzeciego, franchising, dzierżawę majątku ko-munalnego oraz bony na usługi publiczne (szerzej: E. Wojciechowski, Zarządzanie w samorządzie terytorialnym, Difin, Warszawa 2003).
87 P. Tłaczała, Podstawy ekonomicznej teorii biurokracji, [w:] J. Wilkin (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy…, s. 147–148.
proporcjonalna preferuje budowanie struktur rządzenia przypomi-nających transakcje rynkowe, co jednak prowadzi do fragmentacji sceny politycznej88;
– wprowadzenie przejrzystych procedur związanych z przechowywa-niem dokumentacji i jej udostępniaz przechowywa-niem na podstawie prawa do-stępu do informacji publicznej, jasne reguły podejmowania decyzji, upowszechnienie metod partycypacji społecznej w podejmowaniu decyzji itp.
Warto zaznaczyć, iż TWP znajduje się w opozycji do tych nurtów eko-nomii politycznej, które widzą rząd jako uniwersalny sposób na eliminację ułomności rynku. Zakładając, że biurokraci dążą do maksymalizacji wła-snej użyteczności, teoria wyboru publicznego eksponuje problem odwrot-ny, tj. zjawisko występowania ułomności biurokracji (government failure). Jednym z rozwiązań proponowanych w celu zmniejszenia społecznych kosztów tych niedoskonałości jest zmniejszenie roli biurokratów poprzez zwiększanie udziału podmiotów prywatnych i organizacji trzeciego sekto-ra w alokację społecznych zasobów osekto-raz dostarczanie dóbr publicznych89. Istotny wkład w teorię wyboru publicznego ma ekonomia konstytucyj-na (teoria ładu konstytucyjnego). Jej celem jest wyjaśnienie właściwości działania alternatywnych zestawów prawno-instytucjonalno-konstytu-cyjnych zasad, stawiających ograniczenia dla wyborów i działań aktorów ekonomicznych oraz politycznych, a także określających ramy, w których dokonują się zwykłe wybory aktorów ekonomicznych i politycznych90. Podstawowym punktem odniesienia dla wszelkich analiz podejmowa-nych w tym obszarze pozostaje zatem pojęcie konstytucji, rozumianej jako podstawowa umowa społeczna zawierana dobrowolnie przez oby-wateli, godzących się z narzuceniem praw oraz powołaniem rządów po to, by prawa te były egzekwowane91.
Niezwykle doniosłe znaczenie ma przy tym akcentowanie w ramach TWP tezy, że konstytucja stanowi pewnego rodzaju umowę zbiorową zawieraną między obywatelami (co odróżnia ten nurt badawczy od np. ekonomii konwencji i wyraźnie włącza teorię konstytucyjnego kontraktu w ramy myślenia charakterystyczne dla nowej ekonomii instytucjonal-nej)92. Zmiany takiej umowy powinny odbywać się niezwykle rzadko,
88 K. Metelska-Szaniawska, Ekonomiczna teoria…, s. 119. 89 P. Tłaczała, Podstawy ekonomicznej teorii…, s. 157.
90 J. M. Buchanan, Constitutional Economics, [w:] J. Eatwell, M. Milgate, P. Newman (eds.), The New Palgrave: A Dictionary of Economics, Macmillan, London-Basing- stoke 1987, s. 585.
91 J. Miklaszewska, Filozofia a ekonomia…, s. 109.
92 Por. D. C. Mueller, Public Choice III, Cambridge University Press, Cambridge 2003, s. 634–639.
drogą tzw. „rewolucji konstytucyjnej”93. W takim ujęciu termin „konsty-tucja” może więc oznaczać jedną z czterech kategorii94:
1. Ograniczenia, które jednostka nakłada na siebie samą, aby zreali-zować swoje cele (prywatna konstytucja).
2. Ograniczenia nakładane na siebie przez jednostki w różnych sytu-acjach społecznych, w których znajdują się z własnej i nieprzymu-szonej woli, np. małżeństwa i rodziny, wspólnoty mieszkaniowe, kluby sportowe, związki zawodowe, kościoły, firmy itd.
3. Ograniczenia nałożone na przedstawicieli władzy państwowej. 4. Ograniczenia nakładane przez władzę państwową na obywateli. Należy pamiętać, że w myśl założeń ekonomii konstytucyjnej zakres regulacji o charakterze sformalizowanym i skodyfikowanym ma być możliwie jak najmniejszy. Elementy, które mają się znaleźć w konstytucji, powinny regulować przede wszystkim zakres ograniczeń dla zachowań ludzkich wobec innych jednostek, nakreślać ogólne ramy systemu gwa-rantującego ochronę praw własności oraz definiować zasady dotyczące produkcji i finansowania dóbr publicznych. W związku z tym czoło-wi przedstaczoło-wiciele tego nurtu teorii wyboru publicznego, J. Buchanan i G. Tullock, zaproponowali trzy podstawowe zasady formułowania kon-traktu konstytucyjnego95:
1. Dobra powinny być dostarczane w drodze działań kolektywnych tylko wtedy, gdy zapewnienie ich drogą prywatną byłoby bardziej kosztowne.
2. Działania kolektywne powinny być organizowane przez relatyw-nie małe grupy, kiedy tylko jest to możliwe.
3. Podejmowane decyzje powinny prowadzić do minimalizacji kosz-tów wzajemnej zależności (interdependence costs).
Sugestia dotycząca organizowania działań kolektywnych w ramach stosunkowo małych grup może być przy tym interpretowana jako uza-sadnienie rozwoju samorządności terytorialnej oraz decentralizacji wła-dzy. Ponadto, zasada dotycząca możliwie wąskiego zakresu regulacji życia społeczno-gospodarczego może być rozumiana jako postulat ogranicza-nia do minimum zakresu regulacji prawnych, szczególnie na poziomie stanowienia prawa miejscowego. A zatem skoro według założeń J. Bu-chanana konstytucja musi być „minimalna” i zarezerwowana dla ustaleń podjętych jednomyślnie, również samorząd lokalny i regionalny nie po-winien być przede wszystkim dodatkowym publicznym organem
regula-93 J. M. Buchanan, Constitutional Economics…, s. 585. 94 K. Metelska-Szaniawska, Ekonomiczna teoria…, s. 114.
95 J. M. Buchanan, G. Tullock, The Calculus of Consent: Logical Foundations of Consti-tutional Democracy, University of Michigan Press, Ann Arbor 1962.
cyjnym (stanowiącym kolejne prawa formalne), lecz raczej podejmować działania o charakterze inspiracyjnym, koordynacyjnym, planistycznym czy informacyjnym.
Kolejna grupa zjawisk i procesów analizowanych w ramach teorii wy-boru publicznego dotyczy formułowania instytucjonalnych aliansów w ramach tworzonych grup interesu oraz mechanizmów rządzących zja-wiskiem tzw. lobbingu. Ten zestaw zagadnień stanowi przedmiot badań teorii grup interesu i koalicji dystrybutywnych. Wśród grup interesu moż-na przy tym wyróżnić ich różnorodne typy. Niektóre z nich tworzone są w celu bezpośredniego zabezpieczenia interesów członków (związki za-wodowe, zrzeszenia rolników, samorządy zaza-wodowe, stowarzyszenia han-dlowe i przemysłowe itp.), podczas gdy inne działają w kierunku ochrony określonych interesów społecznych (organizacje na rzecz pokoju, ochrony środowiska, ochrony prawa lokatorów, niepełnosprawnych itd.).
Wspólnota celów członków grup interesów sprawia, iż cele te mają w ramach grupy charakter dóbr publicznych, co rodzi konsekwencje typowe dla tego rodzaju dóbr (problem jazdy na gapę, dylemat więźnia itd.). Warto przy tym zauważyć, że swoiste grupy interesu (koalicje) mogą być z podobnych powodów zawierane również przez organizacje poli-tyczne, w celu realizacji przez nie wspólnych interesów wyborczych. Teo-ria grup interesu i koalicji dystrybutywnych jest dynamicznie rozwijającą się dziedziną w ramach TWP, opierającą się na założeniu, że im mniejsza grupa interesu oraz im bardziej precyzyjnie sformułowane cele i sposoby ich osiągnięcia, tym większa jej efektywność – zarówno wewnętrzna, jak i w stosunku do instytucji zewnętrznych96.
Zakładając, że z ekonomicznego punktu widzenia renta definiowana jest jako dochód i korzyść wynikająca z posiadania rzadkich zasobów (dochód nadzwyczajny97), obok renty gruntowej czy wynikającej