Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy, skargê o stwierdzenie, ¿e w postêpowaniu, którego skarga dotyczy, nast¹pi³a przewlek³oæ postêpowania, wnosi siê w toku postêpowania w sprawie. Oznacza to, ¿e skarga na przewlek³oæ postêpowania mo¿e byæ wniesiona jedynie w czasie tocz¹cego siê postêpowania s¹dowego i nie jest dopuszczalna, gdy przedmiotowe postêpowanie zakoñczy³o siê przed wniesieniem skargi. Wniesiona po uprawomocnieniu siê wyroku s¹du jest niedopuszczalna i podlega odrzuceniu. Tym samym granicê czasow¹ dla skargi stanowi prawomocne zakoñczenie sprawy. Wniesienie jej po tym terminie powoduje, ¿e nie ma przedmio-tu szczególnego postêpowania ze skargi13.
W judykaturze wskazuje siê, i¿ z treci art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. wynika, ¿e skargê o stwierdzenie, i¿ w postêpowaniu, którego skarga doty-czy, nast¹pi³a przewlek³oæ postêpowania, wnosi siê do s¹du w toku postêpowania w sprawie, za zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy s¹dem w³aciwym do rozpoznania skargi jest s¹d prze³o¿ony nad s¹dem, przed którym toczy siê postêpowanie.
Niew¹t-11 Por. m.in. postanowienia SN z dnia: 14 lutego 2006 r., III SPP 7/06, OSNP 2007, nr 56, poz. 88 oraz 18 padziernika 2007 r., III SPP 40/07, LEX nr 861707.
12 III SPP 96/05, OSNP 2005, nr 23, poz. 384.
13 Por. postanowienia SN z dnia: 10 maja 2006 r., III SPP 19/06, OSNP 2007, nr 1112, poz. 179;
26 lipca 2006 r., III SPP 30/06, OSNP 2007, nr 1516, poz. 240; 19 stycznia 2006 r., III SPP 165/05, OSNP 2006, nr 2324, poz. 376; 6 stycznia 2006 r., III SPP 156/05, OSNP 2006, nr 2324, poz. 374.
pliwie w powo³anych przepisach chodzi o etap postêpowania przed tym s¹dem, przed którym to postêpowanie nadal siê toczy, czyli nie zosta³o jeszcze zakoñczone (zamkniête) w wyniku wydania stosownych orzeczeñ. Wniesienie skargi na przewle-k³oæ postêpowania ma bowiem w istocie s³u¿yæ dyscyplinowaniu czynnoci podej-mowanych na danym etapie tocz¹cego siê jeszcze postêpowania w okrelonej spra-wie14. Podobne stanowisko zaj¹³ SN w postanowieniu z dnia 27 lipca 2005 r.15, stwierdzaj¹c, ¿e skarga na przewlek³oæ postêpowania mo¿e byæ wniesiona jedynie do jego prawomocnego zakoñczenia oraz ¿e skarga wniesiona po prawomocnym zakoñczeniu postêpowania co do istoty sprawy jest niedopuszczalna i podlega od-rzuceniu. Tak¿e w postanowieniu z dnia 19 stycznia 2006 r.16 SN przyj¹³, ¿e skoro sprawa zosta³a prawomocnie zakoñczona, a skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postêpowaniu s¹dowym bez nieuzasadnionej zw³oki zosta³a z³o¿ona po prawomocnym zakoñczeniu postêpowania, to okolicznoæ ta powoduje niedopuszczalnoæ skargi z uwagi na wniesienie jej po up³ywie przepisanego termi-nu i stanowi przes³ankê odrzucenia skargi (art. 370 k.p.c. w zwi¹zku z art. 397 § 2 zdanie 1 k.p.c. i w zwi¹zku z art. 5 ust. 1 i art. 8 ust. 2 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postêpowaniu s¹dowym bez nie-uzasadnionej zw³oki).
S¹d Najwy¿szy w wyroku z 16 marca 2009 r.17 zwróci³ uwagê na to, ¿e ustawa z 17 czerwca 2004 r. nie daje podstawy do stwierdzenia przewlek³oci, gdy uzasad-nienie prawomocnego wyroku drugiej instancji nie zosta³o sporz¹dzone w terminie, poniewa¿ jest to czynnoæ wykonywana ju¿ po rozpoznaniu sprawy. W uzasadnieniu stwierdzono równie¿, ¿e nie oznacza to, i¿ strona nie ma ¿adnego instrumentu w dochodzeniu prawa do sporz¹dzenia i dorêczenia jej bez zw³oki uzasadnienia prawomocnego wyroku w terminie. S³u¿y temu tryb skargi administracyjnej (art. 37 ustawy z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju s¹dów powszechnych).
Sporo uwagi judykatura powiêci³a kwestii wp³ywu uchylenia wyroku s¹du pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania na ocenê za-sadnoci skargi na przewlek³oæ postêpowania. S¹d Najwy¿szy zak³ada, ¿e w takich sytuacjach prawid³owoæ wyroku s¹du drugiej instancji uchylaj¹cego wyrok s¹du pierwszej instancji i przekazuj¹cego sprawê do ponownego rozpoznania nie podlega ocenie przy rozstrzygniêciu o zasadnoci skargi na przewlek³oæ postêpowania. Isto-t¹ rozstrzygniêcia s¹du drugiej instancji jest orzeczenie o zasadnoci apelacji, a przez to o prawid³owoci wyroku s¹du pierwszej instancji. Rozstrzygniêciem co do istoty w postêpowaniu apelacyjnym jest wiêc nie tylko oddalenie apelacji
14 Por. m.in. postanowienie SN z dnia 18 lutego 2005 r., III SPP 19/05, OSNP 2005, nr 17, poz. 277.
15 III SPP 127/05, PiZS 2005, nr 11, s. 25.
16 III SPP 162/05, LEX nr 439157. Pogl¹d ten SN podzieli³ tak¿e w postanowieniu z dnia 16 czerwca 2005 r., SPK 12/05 (LEX nr 567515), w uzasadnieniu którego wywiedziono, ¿e zgodnie z treci¹ art. 5 ust. 1 ustawy, skargê o stwierdzenie, ¿e w postêpowaniu nast¹pi³a przewlek³oæ, wnosi siê w toku postêpowania w sprawie.
17 III SPP 3/09, OSNP 2010, nr 1718, poz. 225.
167
Wp³yw skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy cywilnej...
(art. 385 k.p.c.) oraz zmiana zaskar¿onego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy (art. 386 § 1 k.p.c.), ale tak¿e uchylenie zaskar¿onego wyroku (art. 386 § 24 k.p.c.).
Nawet je¿eli uznaæ mo¿liwoæ oceny przy rozpoznaniu skargi na przewlek³oæ po-stêpowania prawid³owoci czynnoci s¹du dokonanych w formie orzeczeñ, to mo¿e to dotyczyæ tylko czynnoci podjêtych przez s¹d w celu wydania w sprawie roz-strzygniêcia co do istoty. Nie mo¿e wiêc to dotyczyæ oceny prawid³owoci samych rozstrzygniêæ co do istoty, a wiêc w tym przypadku wyroku s¹du drugiej instancji uchylaj¹cego wyrok s¹du pierwszej instancji i przekazuj¹cego sprawê do ponowne-go rozpoznania18. Wypada dodaæ w tym miejscu, i¿ zgodnie z art. 178 ust. 1 Konsty-tucji RP, sêdziowie w sprawowaniu swojego urzêdu s¹ niezawili i podlegaj¹ tylko Konstytucji oraz ustawom. Wydanie orzeczenia co do istoty jest niew¹tpliwie objête zakresem niezawis³oci sêdziowskiej i jego kontrola mo¿e nast¹piæ tylko w grani-cach przewidzianej przepisami kontroli instancyjnej. Je¿eli wiêc odpowiednie proce-dury nie przewiduj¹ kontroli instancyjnej orzeczeñ (bezporednio lub porednio
art. 380 k.p.c.), to niemo¿liwe jest przeprowadzenie oceny ich prawid³owoci przy wykorzystaniu rodków procesowych s³u¿¹cych innym celom.
Warto odnotowaæ w moim przekonaniu s³uszne stanowisko S¹du Najwy¿szego, w którym zwraca siê uwagê na to, ¿e uchylenie wyroku s¹du pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania mo¿e uzasadniaæ skargê na prze-wlek³oæ postêpowania, ale stanowisko to odnosi siê do przypadków, w których dosz³o do uchylenia wyroku s¹du pierwszej instancji, mimo ¿e nie wyst¹pi³o nieroz-poznanie istoty sprawy lub koniecznoæ przeprowadzenia postêpowania dowodowe-go w ca³oci (art. 386 § 4 k.p.c.)19.
W orzeczeniach tych SN wyszed³ bowiem z za³o¿enia, ¿e rozstrzygniêcie o uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania nastêpuje w razie stwierdzenia takich wad orzeczenia w postêpowaniu s¹du pierwszej instan-cji, których s¹d drugiej instancji nie mo¿e sam usun¹æ, wydaj¹c wyrok reformatoryj-ny. Oznacza to, ¿e w pierwszej kolejnoci s¹d drugiej instancji powinien dokonaæ zmiany orzeczenia s¹du pierwszej instancji (orzec reformatoryjnie), a dopiero w dalszej kolejnoci w razie wyst¹pienia przes³anek powo³anych w art. 386 § 2 lub
§ 4 k.p.c. uchyliæ wyrok i przekazaæ sprawê s¹dowi pierwszej instancji do ponow-nego rozpoznania (orzec kasatoryjnie). Prowadzenie przez s¹d drugiej instancji uzu-pe³niaj¹cego postêpowania dowodowego i orzekanie reformatoryjne powinno stano-wiæ regu³ê, albowiem przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania znacznie przed³u¿a czas postêpowania dowodowego.
Jak widaæ, ustawa o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postêpowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez
proku-18 Por. postanowienie z dnia 6 stycznia 2006 r., III SPP 167/05, OSNP 2006, nr 2324, poz. 375.
Pogl¹d ten zosta³ nastêpnie podtrzymany m.in. w postanowieniu SN z dnia 21 kwietnia 2011 r., III SPP 2/11, LEX nr 901647.
19 Takie stanowisko zaj¹³ SN w postanowieniach z dnia: 27 padziernika 2005 r., III SPP 142/05, OSNP 2006, nr 910, poz. 167 oraz 29 listopada 2004 r., III SPP 48/04, OSNP 2005, nr 5, poz. 75.
ratora i postêpowaniu s¹dowym bez nieuzasadnionej zw³oki prowadzi do szeregu w¹tpliwoci interpretacyjnych20. Nale¿y jednak zauwa¿yæ, ¿e ustawa ta da³a mo¿li-woæ stronom dochodzenia swoich roszeñ wynik³ych z przewlek³oci postêpowania przed organami krajowymi bez koniecznoci wystêpowania do Europejskiego Try-buna³u Praw Cz³owieka. Dla przeciêtnego obywatela ma to istotne znaczenie. Jest to niew¹tpliwie skuteczny instrument przyspieszaj¹cy tok postêpowania w danej spra-wie. Nie mniej istotne z punktu widzenia wizerunku s¹downictwa jest tak¿e z³ago-dzenie negatywnego wydwiêku opiesza³oci s¹du. Stwierz³ago-dzenie przewlek³oci po-stêpowania daje stronie poczucie, ¿e jego krzywda i ocena nieprawid³owego procedowania w danej sprawie zosta³a dostrze¿ona przez s¹d (rozpoznaj¹cy skargê) i zrekompensowana choæby czêciowo zas¹dzon¹ na jego rzecz sum¹ pieniê¿n¹.
Dzieje siê tak niezale¿nie od tego, ¿e sumy pieniê¿ne przyznawane przez polskie s¹dy odbiegaj¹ od tych, które by³y orzekane przez ETPCz21.
Obywatel nie mo¿e ponosiæ ujemnych skutków aktualnej niekorzystnej sytuacji s¹downictwa. Przyczyny opiesza³oci w rozpoznawaniu spraw w rozs¹dnym termi-nie mog¹ wynikaæ z ró¿nych czynników: zarówno obiektywnych, termi-niezale¿nych od s¹dów, do których zaliczyæ mo¿na np. wzrost wp³ywu spraw, niedoinwestowanie wymiaru sprawiedliwoci, jak i zale¿nych od s¹dów (jako instytucji) i sêdziów, np.
z³ej organizacji pracy, nierównomiernego obci¹¿enia prac¹ sêdziów, braku w³aci-wego nadzoru nad sprawami pozostaj¹cymi w referacie danego sêdziego itp. Dziêki skardze na przewlek³oæ postêpowania mo¿liwe jest lepsze diagnozowanie takich problemów i podejmowanie stosownych kroków eliminuj¹cych przyczyny przelê-k³oci w rozpoznawaniu spraw. Szybsze i sprawniejsze rozpoznawanie spraw daje szanse na polepszenie wizerunku s¹downictwa. Sama skarga, aczkolwiek jak wspomniano ma istotne znaczenie i nawet je¿eli zaistnieje przewlek³oæ postêpo-wania, to ³agodzi jej skutki, wp³ywaj¹c przez to na spo³eczny obraz s¹downictwa, nie wyeliminuje jednak jej przyczyn. Skarga jest niezbêdnym instrumentem praw-nym, który winien funkcjonowaæ w systemie prawpraw-nym, jednak¿e wa¿ne s¹ dzia³ania prewencyjne zapobiegaj¹ce przewlek³oci postêpowania.
20 Szeroko problematykê rozbie¿noci np. w interpretacji charakteru sumy pieniê¿nej omawia Joanna Kumicka-Sulikowska, Suma pieniê¿na przyznawana z tytu³u przewlek³oci postêpowania, [w:]
E. Marsza³kowska-Krze (red.), Aktualne zagadnienia prawa prywatnego, Wroc³aw 2012, s. 85111.
21 Zob. wyroki z dnia: 18 maja 2004 r. w sprawie skargi 51599/99 Rychliccy przeciwko Polsce;
27 kwietnia 2004 r. w sprawie skargi 38564/97 Janik przeciwko Polsce; 27 kwietnia 2004 r. w sprawie skargi 38811/97 Góra przeciwko Polsce; 5 padziernika 2004 r. w sprawie skargi 64764/01 Sikora przeciwko Polsce.
169
Wp³yw skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy cywilnej...