Transfer a proces dyfuzji wiedzy technicznej

W ujęciu P. Morone’a i R. Taylora dyfuzja wiedzy opisana jest jako proces swo-bodnego przepływu wiedzy zachodzący w określonej przestrzeni pomiędzy określony-mi jednostkaokreślony-mi, przy zachowaniu pewnego stopnia kontroli absorbcji wiedzy. Tak rozu-miana dyfuzja składa się z integracji, rozprzestrzeniania i transferu wiedzy. P. Morone i R. Taylor traktują zatem transfer i rozprzestrzenianie jako formy dyfuzji wiedzy, przy czym transfer polega na kontrolowanym, a rozprzestrzenianie na niekontrolowanym pozyskiwaniu wiedzy511.

Również S. Gomułka określa dyfuzję wiedzy dość szeroko jako proces rozpo-wszechniania wyrobu lub metody produkcji512, natomiast W. Janasz jako proces

509K. Perechuda, op. cit., s. 103.

510Ibidem, s. 105.

511I. Świeczewska, op. cit., s. 42.

rozprzestrzeniania się nowej idei, od źródła jej powstania aż do ostatecznych jej użyt-kowników513. Obaj Autorzy podkreślają przy tym, iż czynnikiem determinującym jej efektywny przebieg jest kapitał ludzki514. Taka interpretacja powyższego pojęcia zbliża je do pojęcia transferu wiedzy, co jest nader częste w literaturze przedmiotu. Na zbieżność obu pojęć zwracają uwagę K. Firlej i D. Żmija, którzy podkreślają, że dyfuzja wiedzy traktowana jako synonim jej transferu zachodzić może w zróżnicowany sposób, np. poprzez sprzedaż gotowych wyrobów lub przekazanie myśli technicznej. Ich pojawienie się na rynku zapoczątkowuje kolejny proces – dyfuzji innowacji, czyli „rozprzestrzenia-nia i przyswaja„rozprzestrzenia-nia produkcyjnego zastosowa„rozprzestrzenia-nia wynalazku w więcej niż jednym miej-scu”515. Uznaje się przy tym, że definiowana szeroko dyfuzja wiedzy przebiega w sposób bierny (polegający na przyswajanie wiedzy) lub czynny (poprzez zastosowanie, w tym również do wytworzenia nowych rozwiązań). Dyfuzja wiedzy rozumiana jako jej upo-wszechnianie, wraz ze stopniem kodyfikacji (sformalizowania) i abstrakcji (ogólności) stanowi podstawę podziału wiedzy w klasyfikacji przyjętej przez M. H. Boisota.

W odróżnieniu od transferu w procesie dyfuzji chodzi jednak nie tylko o wydoby-cie i przyswojenie nowej wiedzy, ale przede wszystkim jej adaptację dla potrzeb dalszej kreatywności. Nowa wiedza staje się pożywką dla dalszego uczenia się i bazą dla kolejnych rozwiązań. Tym samym nowa wiedza eliminuje dotychczas stosowaną. Biorąc pod uwa-gę specyfikę wiedzy jako zasobu, eliminowanie nie oznacza, że znika ona w sposób dosłowny. Może nadal współistnieć i być eksploatowana, jednak staje się przestarzała i w aspekcie technicznym nieefektywna. W konsekwencji pojawienia się nowej wiedzy kreowane są innowacje przełomowe, czyli wynalazki, co wywołuje dwojaki efekt – roz-przestrzeniania się innowacji lub ich dyfuzji. Rozpowszechnianie polega na wprowadza-niu imitacji wynalazków, dyfuzja zaś na ich wykorzystywawprowadza-niu do wykreowania kolejnych, radykalnych w swym charakterze rozwiązań. Analogiczne zależności zachodzą w przy-padku pojawiania się nowej wiedzy technicznej. W literaturze podkreśla się, że zjawisko dyfuzji wiedzy technicznej zawartej w wynalazkach często ma charakter falowy, a poja-wienie się innowacji przełomowej daje impuls do rozchodzenia się fali upowszechniania. O ile jednak jej rozprzestrzenianie prowadzi do modyfikacji wiedzy dotychczas wyko-rzystywanej (uzupełniania, modyfikacji starej wiedzy), o tyle dyfuzja staje się impulsem do kreowania zupełnie nowej, nieznanej wcześniej wiedzy, nierutynowych procedur, działań, sposobów myślenia. Przy przyjęciu założenia, że wiedza jest pewnego rodzaju subiektywnym efektem poznania i uczenia, proces jej dyfuzji z reguły opierać się będzie w tym przypadku na eksperymentalnych lub indywidualnych wartościach, percepcji oraz

513W. Janasz, K. Kozioł, op. cit., passim.

514I. Świeczewska, op. cit., s. 34.

doświadczeniu. Takie rozumienie dyfuzji pokrywa się z definicją pojęcia wiedzy zapro-ponowaną przez T. Davenporta i L. Prusaka, którzy uznają ją za „płynną kompozycję ukierunkowanego doświadczenia, wartości, użytecznych informacji i fachowego spoj-rzenia, stwarzającą podstawy do oceny i przyswojenia nowych doświadczeń i informacji”516. Obszarem zainteresowań przyjętym na potrzeby publikacji jest dyfuzja wiedzy technicznej w znaczeniu wąskim. Oznacza ona w tym przypadku wykorzystywanie dotychczasowej wiedzy do tworzenie nowej, ucieleśnionej w wynalazkach. Uściślając, tak rozumiana dyfuzja wiedzy technicznej zachodzi w przypadku kreowania kolejnych innowacji o charakterze przełomowym (wynalazków), nie zaś ich modyfikacji i tworze-nia innowacji naśladowczych. Adekwatne dla oddatworze-nia jej istoty jest zawołanie C. Meada: „Słuchajcie techniki. Zobaczcie co ona wam mówi”517. Jest to zarazem rodzaj dyfuzji wiedzy, określanej przez Z. Grilichesa jako prawdziwa lub inaczej czysta518. Zdaniem Z. Grilichesa pojawia się ona wówczas, gdy „nabywca dobra produkcyjnego dokonuje jego odtwórczej rekonstrukcji (reverse engineering), powiększając w ten sposób swój zasób wiedzy, znajomość reguł sztuki, co prowadzi do następnych innowacji, będących źródłem permanentnego wzrostu produktywności. […] jest podstawą wzrostu endoge-nicznego i endogenicznych zmian przewag komparatywnych między krajami”519.

Takie rozumienie procesu dyfuzji wiedzy jest pod pewnymi względami zbieżne z propagowaną przez D. Swansona i N. Smalheisera520, M. Ganiza, W. Pottengera, Ch. Jannecka521 oraz R. Kostoffa522 metodą odkrywania poprzez literaturę (Literature-Based Discovery)523. Podstawą tej metody jest analogiczne jak w przypadku wynalazków za-łożenie, że analiza publikacji stymuluje opracowywanie nowych rozwiązań naukowych, gdyż kojarzy ze sobą „dwa dotychczas niepowiązane pojęcia lub obszary badawcze,

516K. Czernek, Znaczenie dyfuzji wiedzy dla współpracy podmiotów w regionie turystycznym, https://

www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=2ahUKEwi6otCQkcjgAhWytYs KHVV0AGIQFjAAegQIABAC&url=http%3A%2F%2Fwww.geo.uj.edu.pl%2Fpublikacje.php%3Fpd-f%3D000199_14%26notka%3DS2F0YXJ6eW5hIEN6ZXJuZWsgMjAxMyBabmFjemVuaWUgZHlmdXp qaSB3aWVkenkgZGxhIHdzcG99bH1wcmFjeSBwb2RtaW90b313IHcgcmVnaW9uaWUgdHVyeXN0eW

N6bnlt&usg=AOvVaw1ZahsLZfzbVGiR_vRpsKAK [dostęp 03.06.2018].

517K. Kelly, Nowe reguły nowej gospodarki. Dziesięć przełomowych strategii dla świata połączonego

siecią, Wig-Press, Warszawa 2001, s. XV.

518 Z. Griliches, Issues in Assessing the Contribution of Research and Development to Productivity

Growth, „Bell Journal of Economics”, The RAND Corporation, vol. 10 (1), 1979, s. 92-116.

519S. Kubielas, op. cit., s. 260.

520D.R. Swanson, N.R. Smalheiser, Undiscovered public knowledge: a ten-year update, KDD-96

Pro-ceedings, American Association for Artificial Intelligence, 1996,

www.aaai.org/Papers/KDD/1996/KDD96-051.pdf [dostęp 03.06.2018].

521M.C. Ganiz, W. M. Pottenger, Ch. D. Janneck, Recent advances in Literature Based Discovery,

Lehigh University, Technical Report, 2005.

522R.N. Kostoff, M.B. Briggs, J.L. Solka, R.L. Rushenberg, Literature-related discovery (LRD):

Intro-duction and background, “Technological Forecasting & Social Change”, vol. 75, 2008, s. 165–185.

tworząc w ten sposób nową, przydatną wiedzę […], a w praktyce: zwracając uwagę na-ukowców na potencjalnie interesujące zależności i zjawiska, które dotąd nie były przed-miotem ich zainteresowań”524.

K. Serafin zauważa, że dyfuzja wiedzy zależy od jej rodzaju i charakterystycznych dla niej powiązań. Zgodnie z powyższym, identyfikuje on dwa rodzaje występujących tu związków:

a) pomiędzy wiedzą cichą a mobilnością i dokształcaniem kadr pracowniczych, b) pomiędzy wiedzą skodyfikowaną a systemem ochrony własności intelektualnej,

umiejętnością wykorzystania bieżących technologii informacyjnych i komuni-kacyjnych, systemem budżetowania aktywności innowacyjnej oraz całym systemem obwarowań, gwarantujących kontrolowanie jej wypływu525.

Pomiędzy wymienionymi rodzajami wiedzy dochodzi do konwersji, będącej ele-mentem procesu dyfuzji i oznaczającej progres wiedzy. Konwersja, określana również mianem transformacji, oznacza zatem taką przemianę wiedzy (o charakterze naukowym, intersubiektywnym), która dopasuje ją do wymogów określonych podmiotów lub ich zbiorowości, zapewniając jej tym samym dalszą egzystencję526. Transformacja składa się z trzech faz: planowania (pozyskanie lub wykreowanie wiedzy), systematyzacji i maga-zynowania oraz wykorzystania adekwatnie do bieżących potrzeb i sytuacji527. K. Pere-chuda wymienia cztery metody konwersji wiedzy:

a) socjalizację – od wiedzy niejawnej do wiedzy niejawnej (w relacji człowiek--człowiek),

b) eksternalizację – od wiedzy niejawnej do wiedzy jawnej (w relacji człowiek--człowiek lub człowiek-nośniki informacji),

c) kombinację – od wiedzy jawnej do wiedzy jawnej (w relacji człowiek-człowiek, człowiek-nośnik informacji, nośnik informacji-nośnik informacji, nośnik in-formacji-człowiek),

d) internalizację – od wiedzy jawnej do wiedzy niejawnej (człowiek-człowiek, nośnik informacji-człowiek)528.

Tak scharakteryzowana konwersja nazwana została przez I. Nonake i H. Takeuchi mianem spirali kreacji wiedzy529 prezentowanej za pomocą poniższego schematu.

524Ibidem.

525M. Matejun, K. Szymańska, op. cit., s. 248.

526M. Wyrwicka (red.), Budowanie scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjna

Wielkopolskę, t. I, Politechnika Poznańska, Poznań 2011, s. 21.

527Ibidem.

528 K. Perechuda, op. cit., s. 91.

Rys. 6 Spirala kreacji wiedzy według I. Nonaki i H. Takeuchi

Źródło: opracowanie własne na podstawie I. Nonaka, H. Takeuchi, Kreowanie wiedzy w

organi-zacji, Warszawa 2000, s. 96

W nawiązaniu do wyżej wspomnianej konwersji wiedzy uwzględnić należy, że tzw. cykl życia wiedzy jawnej i niejawnej, zanim podlegać będzie dyfuzji, kształtuje się w sposób zaprezentowany na poniższym schemacie530.

Rys. 7 Fazy cyklu życia wiedzy niejawnej i jawnej

Źródło: K. Perechuda, Dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwie..., s. 200

Jeśli jednak twórca wynalazku zdecyduje się na wystąpienie o ochronę patentową, cykl ten kształtować się będzie odmiennie – dyfuzja wiedzy jawnej nastąpić może przed jej komercjalizacją. W przypadku praw własności intelektualnej, w tym przemysłowej, mówi się wówczas o dyfuzji tzw. wiedzy technicznej jawnej skodyfikowanej.