Typologia interesariuszy jakości kształcenia

W literaturze dotyczącej interesariuszy instytucji akademickich można znaleźć podziały na różne grupy. B. Jongbloed, J. Enders i in. wyodrębniają 12 grup interesariuszy, wskazując jednocześnie, że aby zwiększyć presję na instytucje akademickie, poszczególne grupy interesariuszy mogą tworzyć koalicje z innymi w celu maksymalizacji swoich zysków zbiorowych⁶¹. W tabeli 1.3 zgrupowano poszczególne grupy interesariuszy instytucji akademickiej.

Tabela 1.3. Grupy interesariuszy instytucji akademickiej

Kategoria interesariuszy Grupy składowe, społeczności, interesariusze, klienci itp.

Jednostki rządzące krajowe i regionalne władze, ciała zarządzające, rady fundatorów, organizacje buforowe, organizacje religijne

Władze uczelni rektorzy, kanclerze, wyższa kadra kierownicza Pracownicy pracownicy wydziałów, administracja, personel wspierający

Klienci studenci, rodzice/współmałżonkowie, wpłacający czesne, partnerzy świadczący usługi, pracodawcy, organizatorzy praktyk

Dostawcy

placówki edukacyjne niższego szczebla, absolwenci, inne placówki akademickie, dostawcy żywności, firmy ubezpieczeniowe, zakłady

usługowe, dostawcy usług

Konkurenci

bezpośredni: publiczne i niepubliczne szkoły wyższe potencjalni: dostawcy usług na odległość, nowe przedsięwzięcia substytuty: programy szkoleniowe finansowane przez pracodawców Donatorzy powiernicy, przyjaciele, rodzice, stowarzyszenia, pracownicy, przemysł,

rady badawcze, fundacje

58 Savage G.T., Nix T.W., Whitehead C.J., Blair J.D., Strategies for Assessing and Managing Organizational Stakeholders, „Academy of Management Executive”, Vol. 5, No. 2, Academy of Management, New York 1991, s. 65–67

59 Szerzej patrz: Allen M.D., The goals of universities, Society for Research into Higher Education/Open University Press, Milton Keynes 1988

60 Benneworth P., Jongbloed B.W., Who matters to universities? a stakeholder perspective on humanities, arts and social sciences valorisation, „Higher Education”, Volume 59, Issue 5, Springer, New York 2010, s. 567–

588

61 Jongbloed B., Enders J., Salerno C., Higher education and its communities: interconnections, interdependencies and a research agenda, „Higher Education”, no 56, Springer, New York 2008, s. 308

Kategoria interesariuszy Grupy składowe, społeczności, interesariusze, klienci itp.

Społeczności otoczenie, sieci szkół, partnerzy społeczni, izby branżowe, nieformalne grupy interesu

Regulatorzy rządowi

ministerstwa odpowiedzialne za naukę/edukację, organizacje buforowe, krajowe i regionalne instytucje finansujące, rady badawczo-rozwojowe

(B+R), centra wspierające naukę, organy podatkowe, organizacje zabezpieczenia społecznego, biura patentowe

Regulatorzy pozarządowi fundacje, instytucje akredytujące, związki zawodowe, sponsorzy kościelni Pośrednicy finansowi banki, fundusze inwestycyjne, analitycy

Partnerzy joint venture związki i konsorcja, korporacyjni sponsorzy badań i usług edukacyjnych Źródło: Jongbloed B., Enders J., Salerno C., Higher education and its communities: interconnections, interdependencies and a research agenda, „Higher Education”, no 56, 2008, s. 308, cyt. za: Burrows, J., Going

beyond labels: a framework for profiling institutional stakeholders, „Contemporary Education”, 70 (4), 1999 Z kolei J. Ressler, badając wpływ reputacji uczelni na intencje interesariuszy, wyodrębnia mniejszą liczbę grup: przyszłych studentów, obecnych studentów, absolwentów oraz pracodawców⁶².

Na podstawie przeglądu literatury oraz obserwacji własnych autor niniejszej rozprawy wraz z P. Grudowskim sformułował autorską koncepcję podziału grup interesariuszy⁶³. W odniesieniu do procesu kształcenia podstawowym podziałem grup interesariuszy jakości kształcenia jest podział na interesariuszy wewnętrznych oraz zewnętrznych. Do pierwszego zbioru zalicza się te grupy, które pozostają w bezpośredniej administracyjno-prawnej relacji z uczelnią. Interesariusze zewnętrzni zaś to wszystkie grupy będące zainteresowane realizacją celów jakościowych, niebędące bezpośrednio powiązane z uczelnią.

Do grupy pierwszej – tj. interesariuszy wewnętrznych – zalicza się:

W skład interesariuszy zewnętrznych jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym wchodzą:

Na zamieszczonym rysunku 1.3 przedstawiono wewnętrznych i zewnętrznych interesariuszy jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym.

62 Ressler J., Assessing the impact of university reputation on stakeholder intentions, „Journal of General Management”, Vol. 35 Issue 1, Braybrook Press, Henley-on-Thames 2009, s. 9

63 Szerzej patrz: Grudowski P., Lewandowski K., Pojęcie jakości kształcenia i uwarunkowania jej kwantyfikacji w uczelniach wyższych, „Zarządzanie i Finanse” Vol. 10, Nr 3, Tom 2, Uniwersytet Gdański, Sopot 2012

Rysunek 1.3. Interesariusze jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym

Źródło: oprac. własne, na podstawie Grudowski P., Lewandowski K., Pojęcie jakości kształcenia i uwarunkowania jej kwantyfikacji w uczelniach wyższych, „Zarządzanie i Finanse” Vol. 10, Nr 3, Tom 2, Uniwersytet Gdański,

Sopot, 2012, s. 401

W odniesieniu do katalogu interesariuszy zewnętrznych należy zaznaczyć, że choć polski system publicznego szkolnictwa wyższego jest finansowany wyłącznie przez władze centralne, to władze regionalne (zarządy województw) mają żywotny interes w podnoszeniu jakości kształcenia w uczelniach na swoim terenie. Dzieje się tak, ponieważ uczelnia oferująca wysokiej jakości kształcenie stanowi w gospodarce opartej na wiedzy podstawę do rozwoju w dwóch aspektach. Po pierwsze, dostarcza wykwalifikowanej kadry dla regionalnej gospodarki, a po drugie, zapobiega wyludnianiu się regionów poprzez absorbowanie młodych ludzi. Ten drugi aspekt wydaje się szczególnie istotny w sytuacji prognozowanego spadku ludności Polski do roku 2030 o ponad 2,2 mln⁶⁴. Ten regres demograficzny nie rozłoży się równomiernie między poszczególne województwa.

Zainteresowanie władz regionów poprawą jakości kształcenia na uczelniach wynika zatem z chęci przeciwdziałania tej negatywnej tendencji. K. Leja stwierdza, że nie tylko władze regionalne, ale także samorządowe mają wpływ na uczelnie również w innym wymiarze. Dbałość o kondycję finansową szkół im podporządkowanych organizacyjnie przekłada się również na przygotowanie uczniów jako kandydatów na studentów⁶⁵.

Warto podkreślić również zmianę paradygmatu polityki regionalnej zawartego w „Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010–2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie” przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 2010 roku. W dokumencie tym można znaleźć stwierdzenie o przejściu od polityki regionalnej stanowiącej przede wszystkim kanał redystrybucji środków do polityki ukierunkowanej na wykorzystanie potencjałów endogenicznych wszystkich terytoriów dla osiągania

64 Prognoza ludności Polski do roku 2030, źródło:

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/prognoza_ludnosci_ogolem.xls, dostęp: 2012-12-08

65 Leja. K., Uniwersytet organizacją służącą otoczeniu, [w:] Leja K. (red.), Społeczna odpowiedzialność uczelni, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2008, s. 65

celów rozwoju kraju – kreowania wzrostu, zatrudnienia i spójności⁶⁶. Za taki zasób należy uznać m.in.

uczelnie wyższe, które pełnią funkcję w rozwoju poprzez wsparcie rozwoju kapitału ludzkiego oraz umiejętności, rozwoju kulturalnego i społecznego, budowy konkurencyjności regionu oraz rozwoju innowacyjności regionu⁶⁷.

Grupy interesariuszy jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym można także podzielić zgodnie z metodyką analizy interesariuszy wskazaną przez M. Trockiego i B. Gruczę i stosowaną w zarządzaniu projektami: głównymi, drugorzędnymi i pozostałymi⁶⁸ dla zarządzania projektami.

Zgodnie z tą typologią interesariuszy jakości kształcenia można podzielić na:

Głównym kryterium podziału jest w tym przypadku nie przynależność do struktury organizacyjnej uczelni, lecz możliwość wyegzekwowania swoich wymagań w zakresie jakości kształcenia. W grupie interesariuszy głównych zarówno studenci, jak i nauczyciele akademiccy mają możliwość egzekwowania swoich wymagań w procesie kształcenia, władze centralne zaś mają wpływ na realizację swoich wymagań poprzez ustanawianie zewnętrznych standardów jakości kształcenia i ich egzekwowanie.

Drugorzędni interesariusze mają możliwość egzekwowania swoich wymagań jedynie pośrednio, jednakże są to działania zorganizowane, ponieważ poszczególne grupy mają charakter ustrukturyzowany. Przedsiębiorcy mogą wpływać na jakość kształcenia dwojako: poprzez swoje reprezentacje (stowarzyszenia, rady konsultacyjne i inne nieformalne grupy nacisku) lub niezatrudnianie absolwentów poszczególnych jednostek, uznając ich za osoby o niewystarczających kwalifikacjach. Władze regionów mogą pośrednio egzekwować swoje wymagania poprzez odpowiednie stymulowanie rozwoju jednostek, które są szczególnie użyteczne z punktu widzenia ich planów rozwojowych, zapisanych w strategiach rozwoju regionalnego. Pozostali pracownicy mogą wpływać na jakość kształcenia w ramach dostępnych możliwości kreowania życia akademickiego na uczelni (np. poprzez udział w pracach rad wydziałów lub współpracując z nauczycielami przy ustalaniu procedur realizacji kształcenia. Pozostała grupa interesariuszy wykazuje żywotne zainteresowanie jakością kształcenia szkolnictwa wyższego, jednakże są to grupy nieustrukturyzowane i ich nacisk może być jedynie pozaformalny. Nie mają one narzędzi do wyegzekwowania swoich wymagań.

A. Paliwoda-Matiolańska dzieli grupy interesariuszy na: substanowiących (takich, bez których biznes nie mógłby się obejść), kontraktowych (mających luźny związek z przedsiębiorstwem) oraz kontekstowych (pełniących fundamentalną funkcję w osiąganiu przez firmę dobrego imienia,

66 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010–2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010, s. 7

67 Murzyn D., Contribution of Universities to Regional Development, [w:] Woźniak G.W. (red.), Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, z. 28: Determinanty rozwoju regionalnego w kontekście procesów globalizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012, s. 220, [za:] Higher education in regions: globally competitive, locally engaged, OECD, Paryż 2007 [odwrotnie? najpierw pozycja cytowana, a poźniej źródło, skąd się ją uzyskało]

68 Trocki M., Grucza B. (red.), Zarządzanie projektem europejskim, PWE, Warszawa 2007, s. 66

akceptacji dla swojej działalności)⁶⁹. Wskazana przez autora niniejszej rozprawy typologia koresponduje z podziałem dokonanym zarówno przez R. Mitchella, jak i A. Paliwodę-Matiolańską.

Pomimo oczywistego faktu, że liczba grup i typologii interesariuszy w literaturze badawczej jest ogromna, należy podkreślić, że będzie się ona różnić w zależności od kontekstu analizy ich otoczenia.

Stąd należy uznać, że zaprezentowany układ interesariuszy jest optymalny w kontekście obranych celów badawczych niniejszej pracy. Ogniwem łączącym interesariuszy jakości kształcenia jest zasadniczy efekt – tj. wartościowy absolwent danych studiów. K. Leja wskazuje, że zadaniem uczelni jest stworzenie absolwentom szansy na osiągnięcie sukcesu zawodowego po ukończeniu studiów⁷⁰.