Udostępnianie

Kolejne zadania bibliotek, na które duży wpływ miała praca w sieci i kooperacja, pod-nosząc jednocześnie jakość i efektywność usług, to wypożyczanie międzybiblioteczne i do-starczanie dokumentów oraz dostęp do informacji elektronicznej.

Wypożyczanie międzybiblioteczne (Fernleihe, Leihverkehr) jest usługą działającą w wymiarze regionalnym (administrowane przez centrale systemów bibliotecznych) oraz sze-rzej, w skali całej federacji niemieckiej i międzynarodowej. Stanowi kooperatywne przedsię-wzięcie przede wszystkim bibliotek naukowych i kieruje nim kilka central regionalnych²⁹⁴. W zamawianiu artykułów z czasopism podstawę stanowi Baza Danych Czasopism (ZDB). Staty-styki wypożyczeń międzybibliotecznych są bardzo wysokie, wynoszące rocznie nawet ponad 2,6 mln zrealizowanych zamówień (2011). Zasadniczy wpływ na to ma powszechna dostęp-ność tej usługi i możliwość złożenia zamówienia przez każdego zarejestrowanego w bibliote-ce użytkownika, bez pośrednictwa bibliotekarzy i konieczności przychodzenia do biblioteki.

Czynność zamawiania wykonuje sam czytelnik na formularzu online dostępnym w katalogu jednego z sześciu regionalnych systemów bibliotecznych. W przypadku braku tytułu pojawia się opcja kierująca w pierwszej kolejności do bibliotek danego regionu, a dopiero w dalszej do innych związków bibliotecznych. Procedura zamawiania jest automatyczna i odbywa się przez serwery regionalne połączone ze sobą w sieci. Dostarczanie dokumentów ułatwia uzgodniona dla całej federacji logistyka transportu książek i kopii o nazwie „Büchertr-ansportdienst Deutschland” (BTD), prowadząca codzienną wysyłkę specjalnymi kontenerami z książkami (Containerversand), w czym bierze udział także transport prywatny. Czas reali-zacji na obszarze Niemiec trwa od trzech do pięciu dni²⁹⁵.

Podstawy prawne wypożyczeń międzybibliotecznych, traktowanych jako część infra-struktury informacyjnej, zawiera regulamin (Leihverkehrsordnung - LVO) zatwierdzony

294 Deutsche Leihverkehrszentralen und Zulassung zum Deutschen Leihverkehr. http://sigel.staatsbibliothek-berlin.de/leihverkehr/leihverkehrszentralen/; Fernleihe. https://www.hbz-nrw.de/produkte/fernleihe/online-fernleihe [dostęp: 20.01.2017].

295 Hohoff, Ulrich: Strukturen und Entwicklungen des wissenschaftlichen Bibliothekssektors. In: Praxishandbuch Bibliotheksmanagement, Bd. 1 / (Hrsg.) Rolf Griebel, Hildegard Schäffler, Konstanze Söllner. – Berlin [u.a.] : De Gruyter, 2016. s. 53-54.

przez Konferencję Ministrów Kultury (Kultusministerkonferenz - KMK)²⁹⁶. Organizacja wy-pożyczeń oparta jest na zasadzie wzajemności świadczeń między bibliotekami. W pierwszej kolejności zamówienia realizowane są na poziomie regionalnym i pobierane są tzw. opłaty ochronne (rodzaj kaucji), a dochody z wpływów dzielone są między biblioteki zamawiające i wypożyczające. Aby uczestniczyć w tak zorganizowanej procedurze wypożyczeń, biblioteka musi uzyskać pozwolenie i spełniać wymagane warunki. Podstawowym kryterium dopusz-czenia do systemu wypożyczeń jest rejestracja biblioteki i zapewnienie obsady wykwalifiko-wanego pracownika. Wydawanie zezwoleń i decyzja o włączeniu danej biblioteki do systemu wypożyczeń międzybibliotecznych pozostają w gestii urzędów krajowych.

W celu przyspieszenia dostarczania dokumentów bezpośrednio do użytkowników, biblioteki naukowe uruchomiły w 1997 r. inicjatywę federacji i landów o nazwie subito ²⁹⁷. W usłudze tej rejestracja w bibliotece nie jest wymagana i osoby prywatne zamawiają potrzebne kopie artykułów i monografii na platformie internetowej. Materiały dostarczane są na adres prywatny po wniesieniu opłaty w określonym terminie. Z usług subito korzystają także biblio-teki naukowe i w tym przypadku opłaty za realizację zamówień są niższe niż dla osób pry-watnych. Subito jest stowarzyszeniem użyteczności publicznej, którego członkami są 42 uczestniczące aktywnie biblioteki. Rocznie dostarcza ok. 500 tys. artykułów z czasopism i książek.

W udostępnianiu biblioteki korzystają ze wspólnie tworzonych baz danych. Są nimi wymienione już wcześniej, baza danych czasopism (Zeitschriftendatenbank – ZDB) i biblio-teka czasopism elektronicznych (Elektronische Zeitschriftenbibliothek - EZB) oraz admini-strowana na serwerze Biblioteki Uniwersytetu w Regensburgu, baza Infosystem (Datenbank – Infosystem –DBIS). Serwis DBIS umożliwia dostęp do naukowych baz danych, których pro-gramy posiadają funkcje przeszukiwania treści. Nie wykazuje spisów literatury w formie PDF lub dokumentów HTML bez funkcji wyszukiwawczych, ani też elektronicznych czasopism i książek. Jest on rozwijany przy wsparciu finansowym Bawarskiego Ministerstwa Nauki, Ba-dań i Sztuki oraz DFG. Aktualnie DBIS udostępnia 12.186 baz, w tym 5.138 w otwartym dostępie w Internecie, a korzysta z niego 316 bibliotek²⁹⁸.

296 Regulamin wypożyczeń Republiki Federalnej Niemiec. Leihverkehrsordnung (LVO) zatwierdzony przez Konferencję Ministrów Kultury dnia 19.09.2003 r., w brzmieniu z 10.10.2008 r.

www.kmk.org/fileadmin/Dateien/pdf/Themen/Hochschule/2003_09_19-Leihverkehrsordnung-LVO_01.pdf [dostęp: 30.04.2016].

297Subito. https://www.subito-doc.de/ [dostęp: 04.05.2016].

298 Datenbank-Infosystem (DBIS). Gesamtbestand in DBIS.

http://dbis.uni-regensburg.de//index.php?bib_id=ub_r&colors=7&ocolors=40&ref=aktuell [dostęp: 12.02.2017].

DBIS można przeszukiwać według dziedzin, otrzymując wykaz baz wraz z podaniem możliwości dostępu do nich, oznaczonego za pomocą odpowiednich znaków i kolorów (ana-logicznie, jak w przypadku czasopism elektronicznych bazy EZB, znajdującej się także na serwerze BU w Regensburgu). Wyszczególnione są cztery możliwości korzystania: 1) otwarty dostęp w sieci Internetu; 2) w ramach zakupionych licencji; 3) dostęp płatny w ofercie Pay-per-Use; 4) otwarty dostęp na obszarze Niemiec (w ramach licencji narodowych, opłaconych przez DFG).

Wählen Sie Ihre gewünschten Zugangsarten in der momentan gültigen Einrichtung / Biblio-thek aus.

Die Datenbank ist ...

frei im Web lizenzpflichtig

ein kostenpflichtiges Pay-per-Use-Angebot.

deutschlandweit frei zugänglich (DFG-geförderte Nationallizenz).

Zestawienie opcji korzystania. Źródło: strona internetowa DBIS²⁹⁹.

Liczba baz z poszczególnych dziedzin wiedzy jest różna i wynosi przykładowo: Nauka o informacji, książce, bibliotece, kodykologia – 343 bazy; historia – 2017; prawo – 1132, me-dycyna - 818³⁰⁰.

Korzystanie z zasobów cyfrowych przez poszczególne biblioteki jest koordynowane przez centrale sześciu regionalnych systemów (związków) bibliotecznych. To one administru-ją i zarządzaadministru-ją nie tylko bazami z danymi katalogowymi bibliotek należących do systemu, lecz także innymi metadanymi, włączając w to elektroniczne czasopisma, bazy danych, e-books, digitalizowane zbiory historyczne i specjalne. Do tego należą również usługi testowa-nia baz i wgrywatestowa-nia do katalogów bibliotecznych „obcych” danych (rekordów bibliograficz-nych), stanowiących ofertę elektronicznych publikacji do zakupienia na zasadzie licencji (chodzi o metodę gromadzenia Patron-Driven-Acquisition)³⁰¹.

299 DBIS: Zugangsarten.

http://dbis.uni-regensburg.de//index.php?bib_id=alle&colors=3&ocolors=40&ref=choosebib [dostęp: 12.02.2017].

300 DBIS. Fachübersicht. http://dbis.uni-regensburg.de//fachliste.php?bib_id=alle&colors=3&ocolors=40&lett=l

; http://dbis.uni-regensburg.de//dbliste.php?bib_id=ub_r&colors=7&ocolors=40&lett=f&gebiete=54 [dostęp:

12.02.2017].

301 Hohoff, Ulrich: Strukturen und Entwicklungen des wissenschaftlichen Bibliothekssektors. In: Praxishandbuch Bibliotheksmanagement. Bd. 1 / (Hrsg.) Rolf Griebel, Hildegard Schäffler, Konstanze Söllner. – Berlin [u.a.] : De Gruyter, 2016, s. 51.