Jeżeli sprawca umyślnie sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w wyniku czego następuje dalszy skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na

51. Zachowanie sprawcy może realizować jednocześnie znamiona usiłowania zabójstwa ( art. 13 § 1 w zw. z art. 148 § 1, 2, 3 lub 4) i spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 § 1). Z uwagi na to, że do istoty usiłowania zabójstwa nie należy spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, to należy przyjąć kumulatywną kwalifikację takiego kwalifikowanego usiłowania, gdyż dopiero ona odda całą kryminalną zawartość czynu. Zob. wyrok SA w Gdańsku z 7 listopada 1996 r.

(II Aka 273/96, Prok. i Pr. 1997, nr 9, poz. 14, dodatek). Na tej samej zasadzie należy przyjąć kumulatywną kwalifikację w wypadku, gdy sprawca usiłował spowodować ciężki uszczerbek na zdrowiu ( art. 13 § 1 w zw. z art. 156 § 1), a spowodował uszczerbek kwalifikujący się z art. 157 § 1 (zob. inne stanowisko SW we Wrocławiu w wyroku z 2 grudnia 1977 r. (IV Kr 913/77, OSPiKA 1978, z.

5, poz. 91).

52. Jeżeli sprawca działa z zamiarem spowodowania uszczerbku na zdrowiu, innego niż określony w art. 156 § 1, i powoduje nieumyślnie ciężki uszczerbek na zdrowiu w znaczeniu art. 156 § 2, to zachodzi także kumulatywny zbieg przepisów art. 157 § 1 lub 2 w zw. z art. 156 § 2 w zw. z art. 11

§ 2.

53. Jeżeli sprawca umyślnie sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w wyniku czego następuje dalszy skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, którego sprawca nie chciał ani się nań nie godził, lecz który był chociaż przewidywalny (art. 9

§ 2), to czyn taki podlega kumulatywnej kwalifikacji z art. 160 § 1 w zw. z art. 156 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 (zob. wyrok SA w Lublinie z 10 sierpnia 1998 r., II AKa 77/98, Prok. i Pr. 1999, nr 5, poz.

21, dodatek).

54. Kumulatywny zbieg art. 156 § 1-3 może zachodzić z bardzo wieloma przepisami, np. z art. 197 § 1 lub 3, art. 207 § 1 lub 2. W wyroku z 7 czerwca 2001 r. (II Aka 177/2001, Prok. i Pr. 2002, nr 5, poz.

8, dodatek) SA w Katowicach orzekł: "Ugodzenie nożem pokrzywdzonego miało miejsce w dniu mieszczącym się w czasokresie objętym przestępstwem znęcania. Było jedną z metod przestępczego działania, spowodowało jednak skutki wykraczające poza ramy określone w art. 207 k.k. i dlatego należało oba czyny uznać za jedno przestępstwo wyczerpujące znamiona określone w art. 207 k.k., art. 156 § 3 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. Taka kumulatywna kwalifikacja prawna czynu oddaje całą jego zawartość kryminalną i obejmuje wszystkie czynności sprawcze przedsięwzięte przez oskarżoną".

55. Nie zachodzi kumulatywna kwalifikacja, a jedynie niewłaściwy zbieg przepisów w tych wypadkach, w których ciężki uszczerbek jest znamieniem typu czynu zabronionego (np. art. 177 § 2, art. 166 § 3 lub 4, art. 173 § 3 lub 4).

Tryb ścigania

56. Przestępstwa określone w art. 156 § 1-3 ścigane są z urzędu.

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia prywatnego.

§ 5. Jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwał dłużej niż 7 dni, a pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na jej wniosek.

Barczak-Oplustil Agnieszka, Bogdan Grzegorz, Ćwiąkalski Zbigniew, Dąbrowska-Kardas Małgorzata, Kardas Piotr, Majewski Jarosław, Raglewski Janusz, Rodzynkiewicz Mateusz, Szewczyk Maria, Wróbel Włodzimierz, Zoll Andrzej, Zoll Fryderyk

komentarz Zakamycze 2006

Komentarz do art.157 kodeksu karnego (Dz.U.97.88.553), [w:] A. Barczak-Oplustil, G. Bogdan, Z.

Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M.

Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz do art. 117-277 k.k., Zakamycze, 2006, wyd. II.

1. W art. 157 § 1-3 określone zostały typy spowodowania naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, innego niż określony w art. 156 § 1 (zob. uwagi wprowadzające do art. 156).

Kodeks dzieli te "inne" naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia na dwie kategorie, przyjmując za kryterium podziału okres trwania naruszenia narządu ciała lub rozstroju zdrowia "dłużej niż 7 dni" i "nie dłużej niż 7 dni". Można więc na tej podstawie wyrić, obok ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, o którym jest mowa w art. 156, średni uszczerbek na zdrowiu, trwający dłużej niż 7 dni ( art.

157 § 1) oraz lekki uszczerbek na zdrowiu, trwający nie dłużej niż 7 dni.

2. Podział uszczerbków na zdrowiu w art. 157 na średnie i lekkie odgrywa rolę przy kwalifikacji typów popełnionych umyślnie. W przypadku nieumyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu sprawca realizuje znamiona typu z art. 157 § 3 bez względu na to, czy uszczerbek ten miał charakter średni lub lekki. Podział ten odgrywać będzie rolę także w przypadku nieumyślnego spowodowania uszczerbku, przy określeniu trybu ścigania ( art. 157 § 4 i 5).

Znamiona określające typ czynu zabronionego Przedmiot ochrony

3. Przedmiot ochrony w przypadku przestępstw określonych w art. 157 § 1-3 jest identyczny z przedmiotem ochrony w przypadku przestępstw określonych w art. 156 § 1-3. Różnica sprowadza się tylko do stopnia naruszenia chronionego dobra, a w art. 156 § 3 przedmiotem ochrony jest także życie człowieka.

Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego Podmiot czynu zabronionego

4. Przestępstwa określone w art. 157 § 1-3, popełnione w formie działania, mają charakter powszechny, tzn. mogą być popełnione przez każdego. Z uwagi na to, że są to przestępstwa skutkowe, w formie zaniechania mają charakter indywidualny - mogą być popełnione tylko przez osobę, na której ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia nastąpienia uszczerbku na zdrowiu (art. 2).

Znamiona określające czynność sprawczą

5. Czynność sprawcza polega na "powodowaniu" opisanych w art. 157 § 1 lub 2 skutków. Pojęcie to obejmuje wszystkie zachowania, pozostające w związku przyczynowym i normatywnym (zob.

uwagi do art. 1) ze skutkiem (zob. wyrok SA w Warszawie z 19 września 1995 r., II Akr 308/95, Prok.

i Pr. 1996, nr 7-8, poz. 14 dodatek). Zachowanie musi obiektywnie naruszać wynikającą z naszej wiedzy i doświadczenia regułę postępowania z dobrem prawnym, jakim jest zdrowie człowieka.

Trafnie zwrócił na to uwagę SN w uzasadnieniu wyroku z 1 grudnia 2000 r. (IV KKN 509/98, OSNKW 2001, nr 5-6, poz. 45), stwierdzając: "Spowodowanie przez sprawcę skutku jako element strony przedmiotowej czynu zabronionego musi być następstwem naruszenia zasad ostrożności. Nie każde jednak naruszenie reguł ostrożności pozwala na przypisanie sprawcy tego naruszenia popełnienia przezeń czynu zabronionego, a zwłaszcza spowodowanie określonego w ustawie skutku. W takich wypadkach pomocne są kryteria koncepcji obiektywnego przypisania, która stanowi ważną kategorię, służącą do ustalenia i uzasadnienia (a jednocześnie racjonalnego ograniczenia) zakresu odpowiedzialności karnej sprawcy. Samo ustalenie związku przyczynowego między zachowaniem sprawcy a skutkiem przestępnym nie jest wystarczającym warunkiem obiektywnego przypisania tego skutku danemu sprawcy. Nauka o obiektywnym przypisaniu posługuje się różnymi, teleologicznie ujętymi regułami przypisania skutku, spośród których najważniejszą rolę odgrywa reguła urzeczywistnienia stworzonego przez sprawcę niedozwolonego niebezpieczeństwa. W myśl tej reguły - kauzalne spowodowanie skutku może być tylko wtedy przypisane sprawcy, jeżeli urzeczywistniało się w nim niebezpieczeństwo, któremu zapobiec miało zachowanie naruszonego obowiązku ostrożności".

6. Czynność sprawcza może polegać na działaniu, jak i na zaniechaniu, w sytuacji gdy sprawca był gwarantem nienastąpienia skutku (zob. teza 4). Dotyczy to także czynu zabronionego określonego w art. 157 § 3. Trafnie stwierdził SN w wyroku z 18 lutego 2002 r. (III KKN 280/99, OSNKW 2002, nr 7-8, poz. 54), że "użyte w art. 157 § 3 k.k. sformułowanie "działa", wynikające z zastosowanej przez ustawodawcę techniki legislacyjnej, oznacza zarówno działanie, jak i zaniechanie". Zob. aprobującą glosę A. Wąska do tego wyroku (OSP 2003, z. 5, s. 266).

7. Trafne wydaje się przypisanie skutku, o którym jest mowa w art. 157 § 1 lub 2, przez SO w Tarnowie w wyroku z 29 listopada 2002 r. (II Ka 523/2002, KZS 2003, z. 1, poz. 25): "Zachowanie sprawcy, który zamierzając spowodować obrażenia ciała pokrzywdzonego, rzuca w niego przedmiotami, jednakże wskutek uniku pokrzywdzonego nie trafia go, a ów unik powoduje inne obrażenia ciała pokrzywdzonego (np. skręcenie stawu skokowego), należy traktować jako występek z art. 157 k.k."

8. Nie jest powodowaniem skutku, o którym mowa w art. 157 § 2, naruszenie reguł bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym i doprowadzenie w ten sposób do wypadku w komunikacji. W uchwale z 18 listopada 1998 r. (I KZP 16/98, OSNKW 1998, nr 11-12, poz. 48) SN orzekł: "Nie popełnia przestępstwa, kto naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady

bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała lub rozstrój zdrowia trwające nie dłużej niż siedem dni".

Przedmiot czynności wykonawczej

9. Przedmiot czynności wykonawczej, jako znamię typu czynu zabronionego określonego w art. 157 § 1-3, jest identyczny z przedmiotem takiej czynności, jako znamienia typu opisanego w art. 156 (zob. tezy 10 i 11 do art. 156).

Skutek

10. Skutek jest znamieniem pozwalającym, z punktu widzenia strony przedmiotowej, wyróżnić poszczególne typy czynów zabronionych, określonych w art. 157 § 1 i 2, oraz odróżnić je od skutku stanowiącego znamię przestępstwa określonego w art. 156 § 1.

11. W wypadku skutku stanowiącgo znamię przestępstwa opisanego w art. 157 § 1 ma być nim naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1 oraz trwający dłużej niż 7 dni. Nie bez znaczenia dla interpretacji zaistnienia tego skutku jest przyjęte powszechnie określenie tego przestępstwa jako spowodowania "średniego" uszkodzenia ciała (średniego uszczerbku na zdrowiu). Nie chodzi tu więc wyłącznie o czas trwania naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, ale i o to, że naruszenie takie lub rozstrój muszą mieć charakter istotny, w każdym razie w sposób znaczący utrudniać prawidłowe funkcjonowanie narządów.

12. Skutek określony w art. 157 § 2 oddziela od skutku charakteryzującego typ czynu zabronionego opisanego w art. 157 § 1 okres trwania naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia nie dłużej niż 7 dni. Dla określenia tego skutku istotna jest też granica "minimalna", odróżniająca to przestępstwo od naruszenia nietykalności cielesnej ( art. 217 § 1). Obowiązujący kodeks karny inaczej określa znamiona typu czynu zabronionego polegającego na naruszeniu nietykalności cielesnej, niż czynił to kodeks karny z 1969 r. ( art. 182 § 1). Różnica polega na tym, że art. 217 § 1 mówi jedynie o naruszeniu nietykalności cielesnej, podczas gdy w art. 182 § 1 k.k. z 1969 r.

stwierdzano, że typ ten odnosi się też do przypadków, gdy takie naruszenie nietykalności pozostawiało na ciele pokrzywdzonego "nieznaczne ślady". Należy stanąć na stanowisku, że nie ma w tym wypadku różnicy merytorycznej. Artykuł 157 § 2 wymaga naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia. Pozostawienie na ciele nieznacznych śladów, będących wynikiem na przykład uderzenia, nie będzie spełniało warunków koniecznych do stwierdzenia skutku, o którym jest mowa w tym przepisie. Zob. nadal aktualne stanowisko wyrażone w wyroku SN z 17 października 1973 r. (Rw 872/73, OSNKW 1973, nr 12, poz. 173).

Znamiona strony podmiotowej

13. Przestępstwo określone w art. 157 § 1 lub 2 może być popełnione umyślnie zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i z zamiarem wynikowym. Podobnie jak ma to miejsce w wypadku przestępstwa opisanego w art. 156 § 1 (zob. teza 36 do art. 156), konieczne jest też w wypadku przestępstw określonych w art. 157 § 1 i 2 sięgnięcie do konstrukcji zamiaru ogólnego. Sprawca nie musi uświadamiać sobie i na przykład chcieć, aby powodowany przez niego uszczerbek na zdrowiu trwał dłużej niż 7 dni albo nie dłużej niż 7 dni. Wystarczy, dla przyjęcia realizacji znamion typu określonego w art. 157 § 1, że sprawca chciał albo przewidując możliwość na to się godził, że spowodowany uszczerbek na zdrowiu nie będzie lekki.

14. Odpowiedzialność z art. 157 § 1 będzie zachodziła także wtedy, gdy sprawca, usiłując dokonać zabójstwa albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, odstąpi od zamiaru lub zapobiegnie zamierzonemu skutkowi ( art. 15) i spowoduje "tylko" średni uszczerbek na zdrowiu.

15. Przestępstwo określone w art. 157 § 3 charakteryzuje się nieumyślnością, w znaczeniu, o którym jest mowa w art. 9 § 2. Sprawca nie mając zamiaru spowodowania naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia powoduje go jednak w wyniku niezachowania ostrożności, wymaganej w

danych okolicznościach, mimo że przewidywał możliwość takiego skutku swojego zachowania albo skutek taki był obiektywnie przewidywalny.

Zagrożenie karą i środkami karnymi

16. Przestępstwo określone w art. 157 § 1 zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Sąd może orzec, zamiast kary pozbawienia wolności, grzywnę albo karę ograniczenia wolności, w szczególności jeżeli orzeka jednocześnie środek karny ( art. 58 § 3).

17. W wypadku spełnienia warunków, o których jest mowa w art. 66 § 3, sąd może wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 157 § 1 zastosować warunkowe umorzenie postępowania.

18. Przestępstwo określone w art. 157 § 2 zagrożone jest grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Z uwagi na alternatywny charakter zagrożenia zastosowanie ma dyrektywa zawarta w art. 58 § 1.

19. Jeżeli społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary za przestępstwo określone w art. 157 § 2, jeżeli orzeka jednocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione ( art. 59).

20. Przestępstwo określone w art. 157 § 3 zagrożone jest grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Również w wypadku tego przestępstwa ma zastosowanie dyrektywa zawarta w art. 58 § 1, a także sąd może odstąpić od wymierzenia kary w warunkach określonych w art. 59.

21. W stosunku do sprawcy przestępstwa określonego w art. 157 § 2 i 3 sąd może orzec warunkowe umorzenie postępowania (art. 66 § 1) .

22. Na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, sąd orzeka, wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 157 § 1-3, obowiązek naprawienia szkody w całości lub w części ( art. 46 § 1). Zamiast tego obowiązku sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego (art. 46 § 2).

23. W stosunku do sprawcy przestępstwa określonego w art. 157 § 1 i 2 sąd może orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z ochroną zdrowia (art. 47 § 1).

Zbieg przepisów ustawy

24. Przepisy art. 157 § 1-3 pozostawać mogą w zbiegu kumulatywnym z wieloma przepisami, w których dla realizacji znamion typu czynu zabronionego nie jest konieczne spowodowanie uszczerbku na zdrowiu pokrzywdzonego. Można przykładowo tylko wskazać na możliwość takiego zbiegu z art.

197 § 1-3, art. 200, 223 i 280.

25. Możliwy jest także zbieg kumulatywny art. 157 § 1 (ale już nie art. 157 § 2) z art. 207 § 1 lub 2.

Pomiędzy art. 207 § 1 lub 2 a art. 157 § 2 zachodzi niewłaściwy zbieg (stosunek konsumpcji).

26. Jeżeli sprawca, działając z zamiarem spowodowania uszczerbku na zdrowiu stanowiącego skutek, o którym jest mowa w art. 157 § 1, powoduje nieumyślnie ciężki uszczerbek na zdrowiu, to zachodzi zbieg kumulatywny art. 157 § 1 i art. 156 § 2. Różnica w stronie podmiotowej nie pozwala w takim wypadku na przyjęcie stosunku konsumpcji.

27. Słusznie orzekł SA w Krakowie w wyroku z 14 kwietnia 1999 r. (II Aka 49/99, OSA 1999, z. 11-12, poz. 83), przyjmując zbieg kumulatywny art. 157 § 2 w zw. z art. 155, w sytuacji, w której sprawca umyślnie uderzył pokrzywdzonego, powodując u niego uszczerbek na zdrowiu nieprzekraczający 7 dni jako skutek zamierzony przez sprawcę, z tym jednak, że uderzenie to spowodowało upadek oraz uraz prowadzący do śmierci nieobjętej zamiarem. Zob. także wyrok SA w Lublinie z 28 stycznia 1992 r. (II Akr 7/92, Wokanda 1992, nr 6, s. 37) oraz wyrok SA w Lublinie z 23 lutego 2004 r. (II Aka 21/04, Prok.

i Pr. 2004, nr 11-12, poz. 12, dodatek).

28. Możliwy jest także zbieg kumulatywny art. 13 § 1 w zw. z art. 148 § 1, 2, 3 lub 4 i art. 157 § 1 wtedy, gdy sprawca usiłował dokonać zabójstwa, a spowodował średni uszczerbek na zdrowiu.

Spowodowanie takiego uszczerbku nie należy do istoty usiłowania zabójstwa i dlatego dopiero kumulatywna kwalifikacja oddaje całą zawartość bezprawia. Z tych samych względów należy przyjąć kumulatywną kwalifikację w wypadku usiłowania spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ( art. 13 § 1 w zw. z art. 156 § 1), zakończonego spowodowaniem skutku, o którym jest mowa w art.

157 § 1.

Tryb ścigania