Sądownictwo patentowe w Polsce – perspektywy i realia
III. Uwagi porównawcze 1. Krajowe systemy rozpoznawania spraw
z zakresu własności przemysłowej
Specyfika spraw z zakresu własności przemysłowej ujawnia się naj-bardziej w odniesieniu do patentów, gdyż ich ocena wymaga wiedzy specjalistycznej. Dlatego też do nich można ograniczyć analizę; sprawny system rozpoznawania sporów dotyczących chronionych wynalazków gwarantuje bowiem – niejako „tym bardziej” – jego sprawność w odnie-sieniu do innych przedmiotów własności przemysłowej.
Za granicą, w szczególności w krajach Unii Europejskiej, nie ma jed-nolitego systemu rozstrzygania sporów patentowych. Generalnie można wskazać kraje, w których:
1) sprawy o naruszenie oraz unieważnienie są rozpoznawane w jed-nym postępowaniu,
2) sprawy o naruszenie oraz o unieważnienie są rozpoznawane przez różne sądy/organy.
Ad 1) W kilku krajach sprawy o unieważnienie patentu mogą być rozpo-znawane przez ten sam sąd, który rozpatruje sprawy o naruszenie. Ma to w szczególności miejsce we Francji, Włoszech, w Finlandii, Szwecji, Holandii i w Wielkiej Brytanii. W wyspecjalizowanych sądach zapewniony jest udział „wewnętrznych” ekspertów technicznych, którzy posiadają status sędziów lub stałych, uczestniczących w posiedzeniach, doradców sądu.
Do rozpatrywania spraw tutaj omawianych zostały desygnowane wydziały w niektórych sądach okręgowych bądź też zostały powołane wyspecjalizowane sądy. Do pierwszej grupy należą: Francja i Włochy, gdzie doszło do wyodrębnienia wyspecjalizowanych wydziałów w dużej liczbie sądów okręgowych. W kilku krajach został wskazany jeden, właściwy dla całego kraju, wydział sądu powszechnego.
W Szwajcarii9 (która wprawdzie nie należy do Unii Europejskiej, ale jest członkiem Europejskiej Organizacji Patentowej, i posiada sięgające XIX wieku doświadczenia w rozpoznawaniu sporów mających za przedmiot prawa wyłączne), w każdym z 26 kantonów został wyznaczony jeden sąd
9
Por. referat D. Braendle, The Role of Technical Judges and Experts in Patent Proceedings, zaprezentowany na seminarium “IP training…”
właściwy do rozpoznawania takich spraw. W praktyce jednak szczególną rolę pełni założony już 150 lat temu Sąd Handlowy w Zurychu, do właści-wości którego należą m.in. sprawy z zakresu własności intelektualnej.
Wyspecjalizowane sądy zostały powołane w Wielkiej Brytanii. Działają tam mianowicie dwa takie sądy o konkurencyjnej, w gruncie rzeczy, kom-petencji. Ze względu na rangę tego kraju w sprawach z zakresu prawa patentowego (uzasadnionego zarówno tradycją, jak i ilością zgłoszeń wy-nalazków w tym kraju i wpływu orzecznictwa na inne kraje), nad systemem sądownictwa patentowego zatrzymamy się nieco dłużej.
W Wielkiej Brytanii są trzy obszary jurysdykcyjne: Anglii i Walii, Szkocji oraz Północnej Irlandii. Dla celów niniejszej opinii można ograniczyć się do zasad przyjętych w Anglii i Walii. Otóż istnieje trojaka możliwość rozpo-znawania spraw dotyczących unieważnienia patentu oraz jego naruszenia. Po pierwsze, można wnieść sprawę do Sądu Patentowego (stanowiącego część Chancery Division sądu High Court). Jest to już od końca XIX wieku podstawowe miejsce wnoszenia spraw z tego zakresu. Drugą instan-cją jest Sąd Apelacyjny, a trzecią – House of Lords. Minimalna wartość przedmiotu sporu to 50 tys. funtów. Po drugie, od 1990 r. działa Patents County Court, pomyślany jako sąd odpowiedni dla małych i średnich przedsiębiorstw. Stanowi on swoistą reakcję na kontrowersyjną propozycję zawartą w projekcie ustawy z 1986 r., aby wszystkie spory z tego zakresu rozpoznawały nie sądy, lecz Urząd Patentowy. Brak limitu dochodzonych roszczeń powoduje, że nie można rozdzielić kompetencji Patents County Court oraz Sądu Patentowego. Stąd też występuje wspomniana wyżej konkurencja Sądu Patentowego i Patents County Court. W składzie sądu zasiada dwóch sędziów będących prawnikami i trzech sędziów będących ekspertami z dziedziny techniki. Po trzecie, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, sprawę może rozpoznać Urząd Patentowy (Comptroller-General of Patents).
Sądy mogą powołać do udziału w sprawie doradców reprezentujących daną dziedzinę wiedzy (scientific advisers), którzy uczestniczą w posiedze-niach albo którzy ustosunkowują się do przedstawionych im zagadnień technicznych. Doradcy ci nie należą do składu orzekającego. Częściej jednak sądy zapoznają się z opiniami technicznymi sporządzonymi przez ekspertów wskazanych przez sądy (expert fitness).
Ad 2) W wielu krajach postępowanie o unieważnienie patentu nie to-czy się przed tym samym sądem, który rozpoznaje sprawy o naruszenie.
Postępowanie o unieważnienie prowadzą zasadniczo urzędy patentowe, z tym że istnieje sądowa kontrola wydawanych decyzji. W odniesieniu natomiast do spraw o naruszenie patentu w szeregu krajów funkcjonują sądy, które wyspecjalizowały się w ich prowadzeniu.
W niektórych krajach sprawy o naruszenie rozpoznają wydziały okre-ślonych sądów. W innych krajach wyłączną kompetencję posiada tylko jeden sąd (Austria, Czechy, Holandia, Islandia).
2. Ponadnarodowe systemy rozstrzygania spraw z zakresu własności przemysłowej
Na mocy rozporządzeń Rady (WE): nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego10 oraz nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego11, wy-dawane są przez Urząd ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) w Alicante prawa wyłączne chroniące znaki towarowe i wzory wspólno-towe. Postępowania w sprawach o naruszenie tych praw prowadzone są w poszczególnych krajach. W Polsce Sądem Wspólnotowych Znaków Towarowych i Wzorów Przemysłowych jest XXII Wydział Sądu Okręgowe-go w Warszawie. W razie zgłoszenia w trakcie postępowania o naruszenie prawa wniosku o unieważnienie go, Sąd Wspólnotowy ma kompetencję do rozpoznania kwestii unieważnienia prawa (przy czym może tę sprawę przekazać do rozpoznania OHIM).
3. Propozycje Komisji Europejskiej dotyczące rozstrzygania spraw z zakresu prawa patentowego
a. Projektowany system utworzenia europejskiego systemu rozstrzygania sporów dotyczących patentu (EPLA). W projekcie rozporządzenia w sprawie patentu Wspólnoty była przewidziana analogiczna właściwość rzeczowa sądów, jak we wskazanych wyżej przypadkach wspólnotowych znaków towarowych i wzorów. Fiasko prac nad patentem Wspólnoty dało impuls próbom ujednolicenia europejskiego systemu patentowego na innej dro-dze, a mianowicie poprzez stworzenie europejskiego systemu rozstrzyga-nia sporów związanych z udzielonymi patentami na podstawie Konwencji
10 Dz. Urz. UE L 11 z dnia 14 stycznia 1994 r., s. 1 ze zm. 11 Dz. Urz. UE L 78 z dnia 24 marca 2009 r., s. 1.
monachijskiej z dnia 5 października 1973 r. o udzielaniu patentów euro-pejskich12. W dniu 16 lutego 2004 r. opracowany został bardzo obszerny, liczący 99 artykułów dokument zatytułowany „Draft Agreement on the establishment of a European patent litigation system (EPLA)”.
Przewidziano utworzenie nowej międzynarodowej organizacji – Euro-pejskiego Sądownictwa Patentowego (European Patent Judiciary).
W ostatnich latach powrócono do idei rozporządzenia o patencie UE13.
b. Stanowisko Komisji w sprawie wzmocnienia systemu patentowego w Eu-ropie. W kwietniu 2007 r. Komisja opublikowała dokument skierowany do Parlamentu Europejskiego i Rady, zatytułowany „Enhancing the patent sys-tem in Europe”14. Komisja na wstępie wskazała, że „kluczowym elementem odnowionej Strategii Lizbońskiej zapewnienia wzrostu i miejsc pracy jest polepszenie sposobu traktowania praw własności intelektualnej w Europie, gdyż prawa te, a zwłaszcza patenty, są powiązane z innowacjami, które z kolei stanowią ważny czynnik konkurencyjności”15. Przywołała następnie dane statystyczne, z których wynika, że z systemów patentowych, w tym również patentu europejskiego, w większym stopniu korzystają Japonia i USA aniżeli kraje Unii Europejskiej. Komisja wskazała też, że europejski system patentowy jest wielokrotnie droższy dla uprawnionych niż system wskazanych ostatnio państw (tj. Japonii i USA). Opierając się na szerokich konsultacjach przeprowadzonych w 2006 roku, Komisja stwierdziła, że „istnieje pilna potrzeba prostego, taniego i wysokiej jakości jednolitego systemu patentowego w Unii Europejskiej, obejmującego zarówno ba-danie i udzielanie patentów, jak i postępowań po ich udzieleniu, w tym sprawy o naruszenie”.
W dokumencie przedstawiono trzy warianty rozstrzygania sporów: 1) wskazany wyżej system EPLA;
12 Dz. U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737 ze zm. 13
Proposal for a COUNCIL REGULATION on the European Union Patent, Bruksela 27.11.2009 r., http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/09/st16/st16113-ad01.en09.pdf
14 Brussels, 3.4.2007, COM(2007) 165 final.
15 W dokumencie powołano się na wyniki interesującego studium, przedstawiającego ekonomiczną (przeciętną) wartość patentów, na podstawie badań przeprowadzonych w kilku krajach UE: Study on evaluating the knowledge economy what are patents actually
2) ustanowienie na podstawie art. 257 TFUE (dawny: 225a TWE) sądu wspólnotowego, przy czym role takiego sądu w I instancji pełniłyby wskazane przez kraje członkowskie sądy krajowe; odwołania byłyby rozpatrywane przez wspólny dla Unii Europejskiej, istniejący już Sąd I instancji. Tak więc konstrukcja byłaby analogiczna do przedstawionych sądów orzekających w sprawach wspólnotowych znaków i wzorów; sądy te stanowiłyby zatem element sądownictwa wspólnotowego. Byłyby one właściwe zarówno dla aktualnych spraw dotyczących patentu europejskie-go, jak i przyszłego patentu UE;
3) system stanowiący kompromis pomiędzy propozycjami wskazanymi w pkt 1 i 2 wyrażałby się w utworzeniu odrębnego sądownictwa (byłby to element EPLA), który byłby właściwy dla przyszłych patentów UE (element drugiej ze wskazanych propozycji). Zgodność orzecznictwa z acquis com-munautaire zapewniłaby kontrola sprawowana przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Zarysowany zaledwie pomysł czyni niecelowym jego bliższe przedstawianie. Jednak z punktu widzenia przedmiotu referatu, istotne są dwa jego elementy. Po pierwsze, kompetencja odrębnego sądu miałaby obejmować tak sprawy o naruszenie, jak i o unieważnienie patentu. Po drugie, sprawy mieliby rozpoznawać zarówno sędziowie o kwalifikacjach prawnych, jak i technicznych.