kpt. Ireneusz Sienkiewicz
J
ej rola przejawia się głównie w spełnianiu funkcji wsparcia ogniowego wojsk lądowych, a także w pewnym stopniu sił powietrznych, marynarki wo-jennej i wojsk specjalnych, dzięki rażeniu ogniowe-mu skoordynowaneogniowe-mu z ruchem i manewrem wojsk.Obecne wymagania formułowane pod adresem wy-konawców ognia, zawierające cel działalności ognio-wej (pożądane skutki taktyczne) w określonym miej-scu i czasie, to tzw. zadania taktyczne. Podstawą do ich postawienia artylerii jest oczekiwany (zakłada-ny) efekt ognia, który wpłynie korzystnie na możli-wości wykonania zadań dzięki wspieraniu wojsk w najbardziej krytycznych dla nich okresach walki.
Odpowiednio sformułowane zadania taktyczne powinny jasno określać cel stawiany przed ogniem artylerii (co uzyskać, gdzie, kiedy i po co?). Zadania taktyczne jako wymogi, a nawet żądania stawiane ar-tylerii, są najczęściej złożone i zawierają koniecz-ność wykonywania wielu przedsięwzięć zabezpie-czenia bojowego i logistycznego, związanych z ma-newrem, rozpoznaniem oraz samym rażeniem ogniowym1.
OCZEKIWANIA
Głównym zadaniem artyleryjskich środków wsparcia ogniowego wydaje się być przede wszyst-kim uzyskanie i utrzymanie przewagi, wyrażającej
się skutecznym rażeniem przeciwnika na wybranych kierunkach. Dzisiaj zadania te według Field Artille-ry Tactical Doctrine (NATO) sprowadzają się przede wszystkim do:
– prowadzenia bliskiego ognia wspierającego (Close Supporting Fire);
– zwalczania baterii artylerii (moździerzy) prze-ciwnika (Counter Battery Fire);
– wzbraniania obrony przeciwlotniczej przeciwni-ka (Suppresion of Enemy Air Defence – SEAD);
– zwalczania jego systemu dowodzenia (Com-mand and Control Warfare – C2W);
– prowadzenia głębokiego ognia wspierającego (Deep Supporting Fire).
Podstawowym celem tych zadań jest zapewnienie wojskom swobody w ich funkcjonowaniu dzięki stworzeniu warunków do osiągania przez nie okre-ślonych celów walki. Możliwość realizacji coraz szerszego spektrum zadań powoduje, że dowódcy zaczęli dostrzegać inne szanse wykorzystania poten-cjału bojowego artylerii – nie tylko do bliskiego ognia wspierającego bezpośrednio walczące wojska.
W świetle tego można dostrzec zależność, iż wraz ze wzrostem możliwości środków rażenia zwiększają się wobec nich wymagania odnoszące się do realiza-cji zadań, które w efekcie decydują o osiągnięciu ce-lów taktycznych (a nawet operacyjnych) wyższego
1 Leksykon obronności. Red. M. Huzarski, J. Wołejszo. AON, Warszawa 2014, s. 101.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2016
79
przełożonego. Realizując określone zadania taktycz-ne, dążymy sukcesywnie do osiągnięcia celu opera-cji, a znaczenie wojsk rakietowych i artylerii w sys-temie rażenia jest bezsprzecznie jednym z kluczo-wych elementów.
Wnioski z prowadzonych konfliktów zbrojnych i z operacji reagowania kryzysowego upoważniają do stwierdzenia, iż siły i środki wsparcia ogniowego by-ły obecne w składzie zgrupowań bojowych i będą w nich również w przyszłości. Charakterystyczną ce-chą analizowanych konfliktów, m.in. w rejonie Zatoki Perskiej (1991, 2003), na Bałkanach (1992–1995), w Iraku (2003–2010), Afganistanie (od 2001) i na Mali (2012–2014), było organizowanie doraźnych zgrupowań, które składały się z pododdziałów arty-lerii i moździerzy, środków dowodzenia, różnego ro-dzaju systemów rozpoznania i logistyki. Skład ten wynikał ze specyfiki środowiska operacji i charakte-ru wykonywanych zadań. Nie były to jednak orga-niczne oddziały i pododdziały artylerii, lecz organi-zowane modułowo grupy wsparcia ogniowego2. Jed-nak szczegółowe aspekty użycia artylerii w poszczególnych konfliktach są o wiele bardziej złożone i powinny być dokładnie przeanalizowane.
Przykładowo, przewaga technologiczna jednej ze stron stwarza sytuację, gdzie proste porównania mo-gą prowadzić do niekompletnych wniosków. Odtwa-rzanie historycznych sposobów działania, często nie-właściwie interpretowanych, może być przeszkodą w nowoczesnym myśleniu o użyciu środków walki3. POZYSKIWANIE INFORMACJI O CELACH
Swoiste wyzwania pod adresem artylerii dotyczą przede wszystkim zadań ogniowych, gdyż w działa-niach bojowych coraz częściej nie ma tolerancji dla zniszczeń niezamierzonych (Collateral Damage Esti-mation – CDE)4, strat dotyczących wojsk własnych, w infrastrukturze obszaru działań oraz wśród osób niezaangażowanych (cywili). Kluczowym zatem czynnikiem staje się umiejętność rozpoznania zasad-niczych elementów (obiektów) ugrupowania bojowe-go przeciwnika (i ich parametrów) planowanych do obezwładnienia lub zniszczenia przez system rażenia wojsk własnych. Takie czynniki, jak: lokalizacja, identyfikacja, potwierdzenie i precyzowanie położe-nia obiektów wykrytych przez inne środki rozpo-znawcze (rozpoznanie radioelektroniczne,
powietrz-ne, techniczne), to istotne parametry, które należy określić przed wykonaniem zadania ogniowego.
Ćwiczenia oddziałów i pododdziałów artylerii, które odbywały się w ostatnim czasie, charakteryzo-wały się szerokim spektrum wykorzystania do reali-zacji zadań ogniowych elementów rozpoznawczych zarówno organicznych, jak i przydzielonych. Na ko-rzyść artylerii działały etatowe obsługi artyleryj-skich przyrządów dalmierczo-rozpoznawczych (APDR), bezzałogowych statków powietrznych Fly-Eye czy radarów RZRA Liwiec (radiolokacyjny ze-staw rozpoznania artyleryjskiego). Ze środków przy-dzielonych należy wymienić przenośne radary dozo-rowania i wykrywania celów, nazywane radarami do obserwacji pola walki typu MSTAR (Man-Portable Surveillance and Target Acquisition Radar), wystę-pujące w pododdziałach rozpoznawczych oraz sprzęt taktycznych zespołów kontroli obszaru powietrzne-go (TZKOP), obsługiwany przez wysuniętych nawi-gatorów naprowadzania lotnictwa5.
Zdobyte doświadczenia SZRP podczas udziału w operacjach poza granicami kraju w zakresie współdziałania wskazują, że precyzyjne, skuteczne i efektywne rażenie celu wymaga użycia właściwie wyszkolonych i odpowiednio wyposażonych specja-listów różnych specjalności, obsługujących różne systemy rozpoznania (obserwacji, monitoringu) – stacjonarne i powietrzne. Kierowanie ogniem z ich wykorzystaniem stanowi niewątpliwie o nowocze-snym obliczu współczesnych wojsk rakietowych i tylerii. Powstaje zatem pytanie, w co wyposażyć ar-tylerię, aby wzmocnić skutecznie i w miarę szybko jej potencjał bojowy. Dzisiaj bowiem dysponuje już ona wszystkimi elementami składowymi, aby sku-tecznie razić ogniem. Możemy do nich zaliczyć środki: ogniowe (działa, wyrzutnie, moździerze), rozpoznania (dalmierze, stacje radiolokacyjne, sys-temy bezzałogowe), a także wsparcia (stacje mete-orologiczne, systemy kierowania ogniem oraz pozy-cjonowania).
Działania prowadzone w układzie sojuszniczym powodują konieczność stosowania takich samych procedur dotyczących zarówno przygotowania zadań ogniowych, jak i ich realizacji. Potrzeba szybkiego wywołania ognia artylerii w tych operacjach powo-duje, że niezbędne jest wykorzystanie procedur, któ-re w dokumentach normatywnych są okktó-reślane jako
2 T. Rubaj: Praktyczny wymiar wsparcia ogniowego w operacjach reagowania kryzysowego. W: W. Więcek, L. Elak: Teoria i praktyka taktyki w XXI wieku. AON, Warszawa 2016, s. 163–164.
3 W. Matczyński: Doświadczenia z wybranych powojennych konfliktów zbrojnych dotyczące użycia artylerii. „Zeszyty Naukowe” WSO, Toruń 1999 nr 16/16, s. 373.
4 Ocena strat i zniszczeń niezamierzonych (Collateral Damage Estimation – CDE). Proces ten obejmuje czynności prowadzące do oszacowania wielkości strat i zniszczeń niezamierzonych, mogące towarzyszyć oddziaływaniu na wybrane obiekty. Jego wyniki wspierają dowódców w okre-ślaniu, czy spodziewane straty i zniszczenia niezamierzone są dopuszczalne w celu osiągnięcia spodziewanych korzyści wojskowych. Targeting w siłach połączonych. DD/3.9, s. 23.
5 Wysunięty nawigator naprowadzania lotnictwa (WNNL) to wykwalifikowana osoba kierująca akcją bojową statków powietrznych. Termin ten jest tożsamy z Joint Terminal Attack Controller (JTAC) oraz Forward Air Controller (FAC). J. Gromadziński: Nowe spojrzenie na połączone wspar-cie ogniowe konsekwencją udziału SZ RP w misjach poza granicami kraju. W: W. Więcek, L. Elak: Teoria i praktyka taktyki, op.cit., s. 148–149.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2016
80
wezwanie ognia (Call For Fire – CFF). Jest to zwię-zła wiadomość przygotowana przez wysuniętego ob-serwatora (Forward Observer – FO), zawierająca nie-zbędne informacje potrzebne artyleryjskiemu punkto-wi kierowania ogniem (PKO, Fire Direction Center – FDC), by przygotować ogień do wskazanego celu, następnie go wykonać oraz korygować do uzyskania żądanego efektu. Procedura ta umożliwia wzajemne wsparcie ogniowe przez pododdziały artylerii z róż-nych państw NATO, które działają w tym samym pa-sie odpowiedzialności.
Zakłada się, że umiejętność stosowania tej procedu-ry ma charakter interdyscyplinarny, gdyż dotyczy również przedstawicieli innych rodzajów wojsk pro-wadzących rozpoznanie, np. dowódcy elementu roz-poznania ogólnowojskowego, specjalnego czy po-wietrznego. Jednak z tym stwierdzeniem nie do końca można się zgodzić. Przygotowanie danych wejścio-wych do prowadzenia ognia w postaci jak najdokład-niejszych współrzędnych celu w niektórych okolicz-nościach nie stanowi problemu. Wszystko zależy od wykorzystywanego przez obserwatora oprzyrządowa-nia i umiejętności jego obsługi. Główną ideą prowa-dzenia wstrzeliwania celów jest to, że wykonujący za-danie ogniowe jest obowiązany z pomocą własnych sił i środków rozpoznania lub osobiście obserwować oraz oceniać uchylenia wybuchów od celu i w razie konieczności kontynuować wstrzeliwanie na podsta-wie wyników tych obserwacji. Reasumując, podstawą wstrzeliwania jest dokładna i ciągła obserwacja wy-buchów, która umożliwia określenie ich współrzęd-nych lub (ocenę) ich uchyleń od celu w donośności i w kierunku oraz ocenę rodzaju wybuchów (roz-prysk, uderzeniowy). Tych umiejętności, niestety, nie zdobędzie się w wyniku krótkotrwałego przeszkole-nia. Aby sprawnie i pewnie wykorzystywać procedurę CFF, należy cyklicznie, w warunkach jak najbardziej zbliżonych do rzeczywistych (czyli z wykorzystaniem amunicji bojowej różnego kalibru), doskonalić obser-watora w ramach indywidualnego wyszkolenia. Od niego zależy cały ciąg zdarzeń – od wezwania po przeprowadzenie oraz ocenę skutków wykonania za-dania ogniowego. Obserwator, używając danego środ-ka ogniowego, ponosi odpowiedzialność za skutki je-go użycia, zarówno w stosunku do przeciwnika, jak i infrastruktury rejonu strzelania, a przede wszystkim w odniesieniu do wojsk własnych.
Procedura CFF zwiększa dostępność artylerii na najniższych szczeblach dowodzenia, gdyż umożliwia wywołanie ognia bezpośrednio z pola walki, ale czy powinien to robić każdy żołnierz niebędący wykwali-fikowanym wysuniętym obserwatorem? Raczej nie, zwłaszcza gdy szacowanie szkód oraz dążenie do mi-nimalizacji strat jest czynnikiem kluczowym. W sfe-rze rozpoznania i kierowania ogniem artylerii na rzecz bliskiego ognia wspierającego w większości współczesnych armii występują tendencje, które
po-legają na usytuowaniu zarówno oficerów wsparcia ogniowego na szczeblu batalionu i kompanii, jak i ob-serwatorów artyleryjskich w kompaniach i plutonach.
Wyposażeni są oni w środki rozpoznania i łączności oraz oprzyrządowanie do planowania i korygowania ognia artylerii.
W czasie realizacji zadań pododdziały WRiA będą prowadzić rażenie ogniowe, przede wszystkim obiek-tów wrażliwych czasowo (Time Sensitive Targets – TSTs). Są to obiekty wymagające podjęcia przeciwko nim natychmiastowej reakcji, ponieważ stanowią (lub wkrótce będą stanowić) zagrożenie dla sił własnych lub dlatego, iż są to krótkotrwale wyeksponowane na oddziaływanie cele okazjonalne. Duża liczba obiek-tów wrażliwych czasowo w rejonie (pasie) odpowie-dzialności ogniowej wymaga rozwiązania problemów z jednoczesnym zaangażowaniem wielu wydzielo-nych sił i środków do ich wykrywania, namierzania, śledzenia, kwalifikowania jako cel, zwalczania i oceny osiągniętych rezultatów. Na obiekty wrażliwe składa-ją się obiekty wysokowartościowe (High-Value Tar-get – HVT) i wysokoopłacalne (High Pay-off TarTar-get – HPT)6 – rys. 1.
Wydaje się, że targeting na poziomie taktycznym zapewni również właściwe wykorzystanie posiada-nych środków rażenia i rozpoznania zgodnie z rzeczy-wistymi możliwościami bojowymi. Wszelkie decyzje podjęte w jego trakcie wpływają istotnie na planowa-nie użycia artylerii i elementów rozpoznawczych oraz kierowanie ich działaniami. Takie podejście w obec-nych uwarunkowaniach pozwala racjonalnie wyko-rzystywać ich możliwości bojowe. Dzięki zwiększe-niu możliwości wykonywania najistotniejszych zadań zmniejsza się ryzyko spowodowania niezamierzonych strat i zniszczeń. Pozwala to na realizację zadań w wa-runkach zapewniających bezpieczeństwo wojsk wła-snych, ludności cywilnej i przestrzegania prawa kon-fliktów zbrojnych.
Głównym argumentem na wykorzystanie targe-tingu na szczeblu oddziału i związku taktycznego jest możliwość dokonania wyboru środków rażenia i rozpoznania, mimo że ich liczba nie jest imponują-ca. Można również wymieniać informacje w czasie zbliżonym do rzeczywistego, na przykład prośbę o ogień lub przedstawienie propozycji rażenia da-nych obiektów (celów) środkami będącymi w dys-pozycji wyższego przełożonego, co jest istotnym aspektem, gdy nie ma możliwości rażenia celu środ-kami organicznymi.
Obecnie, aby ograniczyć przeciwnikowi swobodę działania oraz wpływać na jego funkcjonowanie (kształtowanie pola walki), należy ukierunkować sys-tem rozpoznania na wykrywanie i rozpoznawanie wy-branych obiektów, a system rażenia na selektywne ich zwalczanie. Zadania ogniowe wykonywane w ten spo-sób mogą znacznie utrudnić przeciwnikowi możliwość osiągnięcia przez niego zamierzonych celów, a
podod-6 Targeting w siłach…, op.cit., s. 60.
OCENIĆ
Decyzja o ponownym rażeniu Meldowanie wyników.
BDA ZWALCZYĆ
Rażenie celu Rozkaz do zwalczenia celu.
Obserwacja uderzenia.
ZAKWALIFIKOWAĆ JAKO CEL
Stawianie zadań Dobór środków rażenia. CDE.
Koordynacja. ROE. Ostateczne zatwierdzenie ŚLEDZIĆ
Obserwacja celu Przyporządkowanie priorytetów
środkom rozpoznawczym. Kontynuacja śledzenia NAMIERZYĆ
Zatwierdzenie celu Ześrodkowanie sensorów na cel. Identyfikacja celu.
Ustalenie położenia. Ocena ryzyka WYKRYĆ
Cele wrażliwe czasowo
Wyznaczenie celu Stałe wykrywanie zagrożeń,
monitoring PRZYKŁAD PRZEBIEGU WSPARCIA OGNIOWEGO NA SZCZEBLU TAKTYCZNYM
Opracowanie własne na podstawie Targeting w siłach połączonych. DD/3.9, Warszawa 2010.
RYS. 1. KONCEPCJA UDZIAŁU WRiA WE WSPARCIU OGNIOWYM WOJSK
RYS. 2. WYMAGANIA STAWIANE ARTYLERII
WYMAGANIA STAWIANE ARTYLERII
W DZIAŁANIACH POKOJOWYCH I STABILIZACYJNYCH
ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁANIA W ŚRODOWISKU MIĘDZYNARODOWYM
ZDOLNOŚĆ DO PRZERZUTU
NIEŚMIERCIONOŚNY CHARAKTER ODDZIAŁYWANIA
DOKŁADNOŚĆ (PRECYZJA) OGNIA
Źródło: T. Rubaj: Artyleria w działaniach pokojowych i stabilizacyjnych. AON, Warszawa 2010.
81
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2016
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2016
82
działom, oddziałom i związkom taktycznym własnym – umożliwić utrzymanie inicjatywy działania7.
Oceniając poziom technologiczny, należy stwier-dzić, że coraz doskonalsze środki walki pozwalają na precyzyjne uderzenia w wybrane cele, których znisz-czenie załamie wolę walki przeciwnika, nie doprowa-dzając do ich całkowitego wyeliminowania. Najnow-sze środki walki umożliwiają taką sytuację, której ideą jest, by to, co jest obserwowane, mogło być rażo-ne. Jednocześnie znacznie skraca się zarówno czas na orientację w obrazowanej sytuacji, jak i na podjęcie
decyzji, a co się z tym wiąże – na rozpoczęcie raże-nia. Dodatkowo ograniczanie zniszczeń i minimaliza-cja strat własnych stają się dzisiaj priorytetem.
ZALEŻNOŚCI
Wszystkie te założenia sprawiły, że dowodzenie pododdziałami WRiA jest procesem szczególnie zło-żonym. Powoduje to potrzebę tworzenia wyspecjalizo-wanych komórek organizacyjnych, procedur oraz syste-mów zautomatyzowanego dowodzenia, które wspomo-gą pracę dowództw w różnych sytuacjach. Zapewnią także warunki do podjęcia przez dowódcę optymalnej decyzji dotyczącej wykorzystania możliwości bojo-wych posiadanych sił i środków dla osiągnięcia zakła-danego celu w całym obszarze odpowiedzialności8.
Pozostałe wymagania, odnoszące się do rażenia, oprócz mobilności dotyczą zasadniczych składników możliwości bojowych, takich jak: zasięg, precyzja, terminowość, niezawodność i zdolność do działania w każdym środowisku. Wśród atrybutów wymienia się również zmniejszenie zakresu wsparcia logistycz-nego, a tym samym stopnia zależności od niego. Po-nadto bardzo istotna jest wielowariantowość w odnie-sieniu do możliwości zastosowania różnorodnych opcji (różne systemy i środki) rażenia/oddziaływania do osiągnięcia zakładanych celów oraz ich ocena pod kątem wpływu na prowadzenie działań. Jednocześnie uważa się, o czym nie należy zapominać, iż siły i środki wsparcia ogniowego muszą dysponować zdol-nościami do oddziaływania również środkami nie-śmiercionośnymi.
Okazuje się bowiem, że sam środek artyleryjski to nie wszystko. Ważnym elementem jest też rodzaj amu-nicji, jaki on wykorzystuje. Przykładem jest artyleria francuska, która w Libanie oraz w Afganistanie w 2010 roku używała pocisków dymnych i oświetlających,
wchodzących w skład amunicji specjalnej. Rozpatrując dokładniej, artyleria francuska w ogólnej liczbie zadań ogniowych w latach 2010–2011 wykonała 26% zadań amunicją dymną, a oświetlającą – 19%. Z kolei w pew-nym etapie działań w Afganistanie zrealizowała ona 44% wszystkich zadań ogniowych ogniem pośrednim, podczas gdy bezpośrednie wsparcie lotnicze (Close Air Support – CAS) stanowiło 5%, a bezpośrednie wspar-cie lotnictwa wojsk lądowych, czyli śmigłowców w ra-mach uderzeń i ataków ogniowych (Close Combat At-tack – CCA), 51%9.
Pododdziały artylerii w innych armiach stosują coraz więcej amunicji nieśmiercionośnej, która w połączeniu z amunicją destrukcyjną, zarówno odłamkową, jak i precyzyjną, znacznie rozszerza możliwości oddziaływania we wsparciu ogniowym.
Konieczna jest zatem intensyfikacja prac nad rodzi-mymi środkami walki tego typu, zwłaszcza z uwagi na możliwość ich wykorzystywania we wszystkich zasadniczych (bojowe, stabilizacyjne, wsparcia po-koju) i asymetrycznych działaniach taktycznych.
W toku prac wdrożeniowych odnoszących się do amunicji specjalnej i precyzyjnej główną uwagę na-leży zwrócić również na opracowanie zasad jej bojo-wego użycia.
Obecne projekty pocisków artyleryjskich znacznie lepiej odpowiadają wymogom pola walki. Zwłaszcza że dzięki zastosowaniu amunicji precyzyjnego raże-nia, ze stabilizacją trajektorii lotu lub korekcją toru lo-tu czy samonaprowadzającej się, zmienia się rola WRiA na polu walki. Zamiast razić cele grupowe roz-mieszczone na danym obszarze salwą artyleryjską, można je zwalczać punktowo, pojedynczymi pociska-mi, nawet z dwukrotnie większym zasięgiem. Dzięki nowym pociskom zminimalizowano również ryzyko porażenia własnych wojsk oraz ryzyko niewybuchów.
Dodatkowym pozytywnym aspektem stosowania amunicji precyzyjnego rażenia jest znaczne zreduko-wanie zasilania logistycznego – te same zadania moż-na wykomoż-nać mniejszą liczbą pocisków. Amunicja pre-cyzyjna umożliwia lepsze wykorzystanie artylerii w terenie zurbanizowanym, gdzie kluczowa jest mini-malizacja strat wśród ludności cywilnej.
Dzisiejsze wymagania stawiane artylerii są głównie sumą doświadczeń zdobytych w ramach działań po-kojowych i stabilizacyjnych artylerii rodzimej oraz in-nych państw (rys. 2).