---W obronie koncesyonowanych budowniczych.
M E M O R Y A Ł
S to w a r z y s z e n ia p rzem . u p o w a z n . B u d o w n ic z y c h w e L w o w ie w sp r a w ie u r e g u lo w a n ia p r z e m y słu b u d o w la n e g o , w n ie s io n y
d o c. k. N a m ie stn ic tw a w e L w o w ie .
W ysokie c. k. Namiestnictwo!
Przełożeństwo Stow arzyszenia przemysłowego npo- waźnionych budowniczych we Lwowie n a podstawie uchw ały powziętej na posiedzeniu W ydziału w dniu 4. m arca 1898 r. ośmiela się niniejszem przedstawić W ysokiem u N am iestnictw u sprawę w ykonyw ania prze
m ysłu budowlanego w ogóle, w szczególności zaś pro
śbę o polecenie sw ym organom w ykonaw czym ści
słego przestrzegania i zastosowywania rozporządzeń 4j. 16 i 17. ustaw y z dnia 27 gru d n ia 1893 1. 193 dz. pr. p., jakoteż o łaskaw e pouczenie W ładz prze
mysłowych o istocie niedozwolonego w ykonyw ania budowli i udzielania przez n iektórych budowniczych i m ajstrów tak zwanego nadzoru, a to w celu za
pobieżenia niepraw nym czynnościom ta k zw anych przedsiębiorców budow lanych, ludzi nieukwalifikowa- n ych i nierzetelnych budowniczych, dających ta k zwaną pokryw kę. Celem więc zapobieżenia tym niepraw nym czynnościom, widocznemu zanikowi sztuki biulowni- czej, j a k również celem utrzym ania praw budowni
czych i porządku społecznego, pozwala sobie podpi
sane Przełożeństwo wnieść niniejszy M e m o r y a ł :
Pod przedsiębiorcam i budowlanym i, przeciw któ
ry m Stowarzyszenie budow niczych zeźalenie swe pod
nosi, rozum ieją się dwie kategorye osób, a to ;
1) tacy, k tó rzy w w iększych m iastach lub w okoli
cach tychże zaku pu ją g ru n ta podbudowlane i na nich b u d u ją na w łasny rachunek dom y m ieszkalne i czyn
szowe, a potem domy te osobom poszukującym spo
sobności ulokowania sw ych kapitałów odsprzedają, a zatem osoby, które szukają zysku w różnicy, ja k a powstaje z porównania otrzym anej ceny k u pn a z rze
— 42 — i m aterjał przez nich rzeczywiście poniesionymi.
Co się tyczy pierwszej katpgoryi tak zwanych przedsiębiorców budowlanych, to musi Przełożeństwo podnieść przedewszystkiem tę okoliczność, że pomiędzy nim i znajd u ją się liczne żywioły, k tóre swym niepra
widłowym sposobem postępowania szkodzą nietylko upow ażnionym , budowniczym ale także i dobru pu wypadek, mógł powiedzieć, że dotyczący robotnik jest zgłoszony, co je s t ju ż z tego powodu możliwem, iż ro
pieczne zatrudnienie i przy ostatniej regulacyi opłat do V II. i IX . klasy niebezpieczeństwa zaliczony zo
stał tak, że rzetelni budowniczowie za sw ych nieucz
ciwych współzawodników z klasy „przedsiębiorców11
płacić muszą.
A b y unikn ąć w ydatków połączonych z ubezpie
czeniem chorych zgłasza przedsiębiorca słabych ju ż robotników, jak o dopiero do p ra cy przyjętych, płaci
kom iejskiej gorączki budow lanej; oddziaływ a ona szkodliwie najpierw pod względem ekonomicznym, gdyż znaczne sum y m ajątk u narodowego przepadają m arnie, którego przedsiębiorcy częścią na swoje wła
sne, często bardzo zbytkowne, osobiste cele używ ają częścią zagrzebują takow e w ty ch nierzetelnie p ra
wdopodobnych przedsiębiorstw ach a to dlatego, że nierzetelnie i dorywczo prowadzone w krótkim czasie gruntow nej m elioracyi w ym agają, które podczas bu
dowy p rzy nieproporcyonalnie m niejszym nakładzie b yłyb y uniknione; dalej także pod względem spo
zornie wymogom sanitarnym odpowiadają, w rzeczy
Stow arzyszenie budowniczych wnosiło ju ż nieraz do
niesienia na takich „przedsiębiorców1' dołączając ob
fity m ateryał dowodowy, ale w żadnym w ypadku nie nem, tylko dla upow ażnionych budowniczych jest zastrzeżone i ze strony R ady państw a na posiedzeniu
powyższej ustaw y postępują władze przemysłowe w spo
sób, k tó ry nigdy do u k aran ia winnego doprowadzić nie może.
Z w ykle bowiem poprzestają na przesłuchaniu
„przedsiębiorcy" i udzielającego swą „pokryw kę"
budowniczego, którzy ja k o obwineńi wedle zasad dalszego ścigania w innych odstępują.
A by stwierdzić, kto budowę prowadzi, czy budo
w niczy czy „przedsiębiorca" m usiałaby w ładza prze
mysłowa w sposób praw ny konstatować, kto robotni
ków wypłaca, u kogo znajdują się książeczki robo
tnicze w przechowaniu, kto w m yśl §. 8 8. reg. służb, prowadzi w ykazy robotników, kto robotników oddala, kto ich do k asy chorych i zakładu ubezpieczeń od interpretow ały, natenczas ustaną z pewnością zaża
lenia budowali czych na tę kategoryę „przedsiębiorców budow lanych".
Ponieważ osoby, które skupując gru n ta na to, aby wybudow ane na nich domy odsprzedawać, prowadzą na zysk obliczone zatrudnienie, przeto podlegają sta
nowczo nie tylko przepisom ustaw y podatkowej, lecz także i ustaw y przemysłowej i dlatego powinne być wedle zdania Przełoźeństw a obowiązane do zgłoszenia tego przedsiębiorstw a a z własnego w tym wględzie przedsiębiorców budow lanych", lecz „H andel realno- ściam i". gdyż posiada on w szystkie charakterystyczne znamiona handlu, ja k : zakupno gruntów , am elioracyę dencyi tego ruchu przemysłowego, powinny być urzędy budownicze obowiązane zaw iadam iać o kaźdorazowem udzielenin konsensu Przełożeństwo Stowarzyszenia upow. budowniczych oraz tę władzę przemysłową, w obrębie której m ieszka dotyczący właściciel bu
dowy. T y tu ł „przedsiębiorca budow lany" dla tych spekulantów budow lanych powinien ju ż b yć z tego powodu usunięty, aby przez zameldowanie wolnego przem ysłu przedsiębiorstwu budowlanego nie można było obejść ustaw y z dnia 26. g rud nia 1896 roku.
1. 193 dz. p. p.
Co się tyczy drugiej kategoryi przedsiębiorców budowlanych, to usk arżają się budowniczowie na to, że do publicznych podaży, na któ ry ch budow y i re- stauracye kościołów, szkół, koszar i innych gmachów publicznych udzielane byw ają, przypuszcza się prócz fachowych budowniczych, osoby najróżnorodniejszych zawodów, ja k handlarzy, szynkarzy, rzem ieślników używ ać wyłącznie upoważnionych fachowców.
J a k się je d n a k dzieje z takiem przybieraniem
upoważnionych fachowców, w yjaśniliśm y to ju ż w y
żej, za co w najgorszym razie zostanie ta k i przed
siębiorca u k aran y przez władze przem ysłowe grzyw ną k ilk u złr. w. a. a k a ra ta k a nie je s t w stanie od
straszyć winnego od powtórnego popełnienia takiego przestępstwa.
G dyby śledztwa i k a ry za przekroczenia innych ustaw również w podobny sposób b y ły w ykonyw ane, to zaiste sm utnoby bardzo u nas w yglądało z bez
pieczeństwem praw nem i publicznem. Doświadczenie je d n a k uczy, że przekroczenia innych ustaw daleko ostrzej byw ają dochodzone i karane, a odmienne po
stępowanie przy przekroczeniach ustaw przem ysłow ych widocznie pochodzi stąd, że je st staraniem W ładz dać o ile możności ja k najznaczniej liczbie obywateli pań
stwa sposobność do zarobku.
To samo przez się bardzo chw alebne zapatryw anie musi ustąpić w obec tej okoliczności, że w skutek ta kiego postępowania cierpią ważne spraw y publiczne.
Dotychczasowe bowiem postępowanie nie tylko że uszczupla dochody pojedynczych budowniczych, ale także uwłacza w poważny sposób powadze prawa, każdy sam oupraw niony obywatel jeżeli tylko, posiada potrzebną do złożenia w adyum gotówkę, może posiąść upraw niany, dojdzie do kompletnego zaniku tego przem ysłu, gdyż tacy przedsiębiorcy siłą faktów do przez upoważnionych budowniczych w ykonyw ane być w inny, przeto należy ju ż z góry od rozpraw licyta stytucyj publicznych, które w drodze licytacyi bu
dowle w w ykonanie oddają, na dotyczące postano są, w ystąpić z powodu nieprawnego przedsiębiorstwa.
R easum ując w szystkie wyżej przytoczone okoli
czności, Przełożeństwo Stow arzyszenia przemysłowego upoważnionych budow niczych we Lwowie ośmiela się prosić. opiew ających na przem ysł „przedsiębiorstw a budo
w lanego11 lecz na handel realnościam i;
2) zwrócić uwagę władz przem ysłow ych, że każdy, kto prowadzi sam tak ie budowy, które z n atu ry rze
czy a Avięc bez względu na osobiste przym ioty wła
ściciela budowli, konsensu budowlanego w ym agają, a upoważnienia na prowadzenie przem ysłu budow la
nego nie posiada, choćby ta k ą budowę nie w zamia swego ustanowionego zastępcę zatrudnionych przy budowie robotników i podm ajstrzych, sam ich nie zupełnego pow strzym ania tego rodzaju przekroczeń takie środki zastosowywały, które zdolne b y ły b y do
prow adzić do zamierzonego celu t. j. ab y nie zada- w alniały się przeprowadzeniem śledztwa przez prze
słuchanie li tylko tak ich osób, dla k tó ry ch w yznanie
i o j a k najw iększej grubości, prom ienia zaś kół i sze
rokości dzwonów robić ja k największe.
Z wzoru (20) wreszcie w yliczyć możemy dla da
nego dopuszczalnego natężenia h\, szerokość dzwona koła pod formą
(2 1) b - \ K
P V 2 d . R . h przy danej zresztą reszcie w arunków .
P rak ty cz n e zastosowanie powyżej wyprow adzonych wzorów okaże następujący przykład.
Po b ru k u z drzew a bukowego o grubości ct = 2 0 cm
dla którego m oduł sprężystości wynosi E = 110000 k g /c m2
toczy się koło w prom ieniu R = 50 cm a szerokości dzwona
b = 5 cm obciążone ciężarem skupionym w osi
P = 1 0 0 0 k g
Z wzoru (15) otrzym am y głębokość w ciśnięcia się koła w b ru k
i / i o o q x 2 0 y = ().( m 3 PTn Fig. 3.
2 x 5 0 V H 0 0 0 0 X 5 / 1______ --- 1 1 1 1 |
z wzoru zaś (2 0) na najw iększość natężenia t - - V g W " 7 i g V = 130-0 k g /c m2
v 2 X 20 X 50 v 5 J
Ponieważ dla drzew a bukowego wynosi w y trzy
małość. 480 k g /c m 2, przeto żądając 4-krotnej pewności, możemy dopuścić najw iększość natężenia tylko
i 480
k„ = ■ -- 1 2 0 k g /c m2
przeto według wzoru (2 1) m usielibyśm y nadać dzwo
nowi koła szerokość
1000 1 1 0 0 0 0 = 5-64 cm
1 2 0 ' 2 x 20 X 50 X 1 2 0
przy niezmienionej zresztą reszcie w arunków .
---N O T A T K I T E C H ---N IC Z ---N E .
N o w y układ re lsó w dla że la zn y c h dróg.
Ja n Szczepanik, w ynalazca daleko widza (telekt.ro- skopu) wziął patent na, bardzo ciekaw y sposób ukła
dania relsów. Celem w ynalazku je st umożebnienie znacznej oszczędności na m ateryale i robocie, bez ob
niżenia bezpieczeństwa ruchu, a ma się to osiągnąć przez odm ienny układ relsów i przez ilość osi wozów kolejowych. K aw ałki relsów nie następuję po sobie łącząc się jedne z drugiem i, ale pozostają między
niem i przestrzenie bez relsów, rów nające się blisko długości k aw ałk a relsu. Te kaw ałki mogą być tak układane, że leżą naprzeciw ko próżnych przestrzeni drugiej kolei, albo też że k aw ałk i relsów i próżne przestrzenie leżą naprzeciw siebie. Odległość od osi do osi wozu ja k o też ilość i podział tych osi są tak zastosowane, że k ażd y wóz w każdym momencie ja z d y znajduje przynajm niej trzy p u n k ty oparcia na kaw ałkach relsów, czyli częściach kolei. T ak ułożone kaw ałki relsów przedstaw iają w szystkie razem nie wiele w iększą długość ja k jedna kolej zw ykłej dwu- kolejowej drogi; w ten sposób można blisko połowę relsów i łączników oszczędzić.
Fig. 1.
a c c a c
i__________ i______ i__________ i i__________ i
i---1 i---1
c a c c a
Fig. 2.
\
Fig. 1. przedstaw ia wóz o trzech osiach b w ta- kiem położeniu, że w szystkie sześć kół c znajdują podparcie n a czterech kaw ałk ach relsów a. Podczas ruchu, zmienia się położenie, w którem ja k podaje fig. 2. z jednej strony dwa koła, z drugiej strony jedno koło na relsie się opiera.
Fig. 3. przedstaw ia in n y układ relsów; mianowi
cie: kaw ałki relsów i próżne przestrzenie leżą na
przeciw siebie; ten u k ład odpowiedniejszym jest dla wozów o czterech osiach, k tó re znajdują na. relsacłi swe podparcie albo też znajdują się nad próżną prze
strzenią.
A by zapobiedz uderzeniom kół przy wstępywaniu na k aw ałki relsów, są te ostatnie na końcach, na dół i na zew nątrz odgięte. D la dróg żelaznych, wojsko
wych, polnych, leśnych i. t. p. przy k tó ry ch szybkie założenie i szybkie usunięcie g ra w ielką rolę, m ożna- pojedyncze kaw ałki relsów z progam i ta k połączyć jak części lineału równoległego. U rządzenie wspom
niane umożliwia .tanie i szybkie złożenie całego s y stemu i ułatw ia ładowanie, z uwagi jed nak na to. że wobec częstej zm iany k ieru n k i tra sy w ygięcia wozów także bezustannie się zm ieniają, i że silne uderzenia i w strząśnienia nic dadzą się ominąć, w yznać trzeba że prakty czn a korzyść tego pomysłu wielkiego zna
czenia nie przedstawia. (T echnische R u n d sc h a u ).
Z e S to w arzy szeń .
W ydział Stow arzyszenia przem. upow. Budowni
czych we Lwowie postanowił na posiedzeniu odby
tem w dniu 25. b. m. celem zapobieżenia, by osoby nieupraw nione nie przyw łaszczały sobie tytułu bu downiczych i celem urzędowego stwierdzenia, które osoby posiadają koncesyę na budow niczych i są członkami stow arzyszenia upow. Budowniczych we Lwowie, w ydać na żądanie każdem u interesow anem u spis w szystkich koncesyonow anych budow niczych lwowskich.
Spis ten otrzym ać można bezpłatnie w S ekreta- ryaeie Stow arzyszenia Budowniczych we Lwowie przy uiicy Ł yczakow skiej Nr. 6. a interesentom z pro-
10 7 od góry do centralizacyi dyscentralizacyi 10 10 od góry 1 K ilowatt = 100 1 Kilowatt = 1000 adepta sztuki budowania, pracującego obecnie w biu
rze c. k. R adcy budownictwa p. Tadeusza Stryjeńskiego drugą zaś p racy p. K a r o l a K n a u s a arch itek ty i R adcy m iejskiego w Krakowie.
Zdobyw ca pierwszej nagrody p. M ączyński otrzy
m ał polecenie poczynienia pew nych p raktycznych zmian w swoim projekcie, a jeżeli te w ypadną szczę
śliwie, spraw a uzyskania projektu byłaby załatwioną.
W następstwie oczekujem y załatwienia k i e r o w n i
pod jakim i zostaną przyjęci geometrzy dla okręgów budowniczych przy c. k. Starostwach w Krakowie Tarnowie, Przemyślu, Tarno
brzegu i Nisku.
I. Do dwóch miejsc w m iarę uznanej przez c. k. Namiest
nictwo potrzeby będzie przywiązane wynagrodzenie w kwocie mie
sięcznej 120 złr., zatem rocznej 1-440 złr., zaś do trzech miejsc w kwocie miesięcznej 100 złr. zatem rocznej 1200 złr., a oprócz tego do wszystkich w razie zajęcia w polu poza miejscem sie
dziby wynagrodzenie dzienne ryczałtowe 8 złr. jako strawne włącznie z kosztami podróży.
W ynagrodzenie będzie płacone z końcem miesiąca z dołu.
Wynagrodzenie za pomocników potrzebnych i użytych do robót w polu, tudzież za tyczki, paliki etc. będzie osobno z końcem m iesiąca likwidowane,
Instrum enta pomiarowe będą dostarczane z urzędu.
II. Przyjęcie nastąpi na czas do 1 kw ietnia 1899 r. pod w arunkam i:
a) że obustronnie przysługuje prawo jedno miesięcznego wy
powiedzenia ; teoretycznemi studyami i egzaminami w zakładach technicznych, ja k i prakiyką.
W łaściw em zajęciem będą czynności geometryczne, zatem pomiary wszelkie jak , stolikiem, thoodolitem, i niwelacyjne, tu
dzież sporządzanie planów i obliczeń. W razie potrzeby jednak