Na znaczenie prowadzenia badań oddziaływań społecznych w odniesieniu do gospodarki energetycznej zwraca uwagę coraz liczniejsze grono badaczy i praktyków przedmiotu. Zauważalne są tutaj tendencje do łączenia różnego rodzaju problemów wynikających ze zmian klimatycznych (oraz prób naprawy sytuacji w tym obszarze) z zachowaniem jednostek, społeczeństw i decydentów. Ponieważ ludzka działalność i wybory wpływają na dynamikę konsumpcji energii oraz emisji, to właśnie zrozumienie zachowania i sposobu podejmowa-nia decyzji jest kluczowe dla ustalepodejmowa-nia źródeł zmian klimatycznych oraz okre-ślenia perspektyw dla efektywnej polityki i programów w tym zakresie. Lutzen-hiserakcentuje wynikające z takiego podejścia: przyspieszenie rozwiązań tech-nologicznych – projektowanie, komercjalizację, przystosowanie i odpowiednie użytkowanie budynków i sprzętu komputerowego, kształtowanie pozytywnych wzorców zachowania dla jednostek i przedsiębiorców, ulepszenie założeń mo-deli analitycznych, na których opierają się określone polityki [1].
Niezmiernie istotną sprawą jest także akceptacja społeczna, która stanowi element bazowy dla wprowadzania różnego rodzaju rozwiązań technologicz-nych i osiągania wyznaczotechnologicz-nych celów polityki energetycznej. Jest ona jedno-cześnie najpowszechniej wskazywanym czynnikiem, spośród wielu pozosta-łych, mających wpływ na stosowanie odnawialnych źródeł energii [2]. Zdaniem Devine-Wrighta implikuje to szereg pytań dotyczących procesów psycholo-giczno-socjologicznych kształtujących opinie publiczną, obejmujących kwestie poznawcze i zachowania [3]. Dodatkowo, wspomniany badacz zwraca uwagę na przeprowadzanie kompleksowych analiz uwzględniających także wymiar kontekstualny oraz osobisty. Jednocześnie postuluje on, że zamiast postrzegania „publicznej akceptacji” w kategoriach przeszkód i barier rozwoju, należy starać się lepiej zrozumieć dynamikę ludzkiego zaangażowania w rozwój technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii. Sprzyjać temu mają międzydys-cyplinarne badania wykorzystujące innowacyjne, jakościowe i ilościowe meto-dy badań społecznych z naciskiem na symboliczny, afektywny i społeczny kon-strukt przekonań co do odnawialnych źródeł energii. Jeszcze innym zagadnie-niem jest motywacja do stosowania określonych rozwiązań oraz oszczędzania zasobów energetycznych. Istnieje tutaj również wiele czynników, które można poddać analizom i które wyznaczają pożądany kierunek działań oraz skłaniają jednostkę i /lub grupę do podjęcia wysiłków na rzecz realizacji danego celu.
XVIII. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii… 175
Zarysowane kwestie wskazują jedynie na niektóre spośród licznych możliwości w ramach badań oddziaływań społecznych w odniesieniu do gospodarki energe-tycznej ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii. Należy mieć na uwadze, iż analizy oddziaływań społecznych przede wszystkim wzmacniają działania w obszarze technicznym i ekonomicznym. Stąd też po-winno się je traktować równoważnie i prowadzić równolegle. Takie integrujące, holistyczne podejście do problematyki odnawialnych źródeł energii i efektyw-ności energetycznej, uwzględniające szerokie spektrum zagadnień i stałe moni-torowanie otoczenia, może zapewnić jak najlepszą skuteczność procesu badaw-czego i mieć przełożenie na uzyskiwane w jego toku wyniki (rys.1).
Rys. 1. Integrujące podejście do zagadnień odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej
W proponowanym podejściu wskazane byłoby uczestnictwo i zaangażowa-nie różnych podmiotów na poziomie -mikro, -mezo i -makro, tj. zarówno decy-dentów, ekspertów, instytucji badawczych jak i końcowych użytkowników od-nawialnych źródeł energii. Modelową współpracę w tym zakresie i korzyści z niej wynikające przedstawia rysunek 2.
Do przewidywanych korzyści wynikających ze wzajemnej współpracy podmiotów na rzecz wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii i poprawy efektywności energetycznej na wszystkich trzech poziomach (mikro, -mezo, -makro) należą: oszczędność energii, zmniejszenie kosztów, bezpieczeń-stwo energetyczne, proekologiczne wzorce konstrukcji, wzrost świadomości energetycznej, rozwój społeczności lokalnej, wzrost zadowolenia mieszkańców, poprawa komfortu i jakości życia.
Rys. 2. Współpraca pomiędzy podmiotami na rzecz wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii i poprawy efektywności energetycznej
3. Proponowane kierunki badań oddziaływań
społecznych na wzrost wykorzystania
odnawialnych źródeł energii w budownictwie
W ramach badań oddziaływań społecznych na wzrost wykorzystania odna-wialnych źródeł energii w budownictwie można odnieść się do szerokiego spek-trum zagadnień, m.in. marketingowych, politycznych, organizacyjno-prawnych, psychologicznych bądź socjologicznych korzystając ze stosownych dyscyplin i dziedzin naukowych. Można tutaj analizować popyt na określonego rodzaju technologie energetyczne, podaż, wydajność energetyczną, poziom konsumpcji, styl życia użytkowników energii, postawy, zachowania i motywacje. Mając na uwadze aspekt psychologiczny i socjologiczny za wyjątkowo interesujące auto-rzy opracowania uważają następujące kierunki badań:
Analizy potencjalnego uczestnictwa i zaangażowania w programy dotyczą-ce efektywności energetycznej na różnych poziomach: indywidulanym, lo-kalnym, regionalnym, krajowym.
Diagnozy poziomu akceptacji społecznej odnośnie odnawialnych źródeł energii.
Analizy potrzeb i oczekiwań użytkowników energii, zwłaszcza odnawial-nych źródeł energii.
Badania wpływu czynników otoczenia na decyzje użytkowników energii. Opracowanie profilu społecznego użytkowników odnawialnych źródeł
XVIII. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii… 177
Przygotowanie konsultacji społecznych w zakresie stosowania odnawial-nych źródeł energii w budownictwie.
Opracowanie kampanii społecznej na rzecz odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej.
Wśród zestawu metod i technik badań społecznych można posłużyć się tutaj m.in.: metodą obserwacyjną, metodą monograficzną, metodą sondażu diagno-stycznego. Badania mogą mieć charakter ilościowy i jakościowy, w zależności od wybranego kierunku i potrzeb. Wszystkie metody badawcze mogą łączyć w sobie szereg technik traktowanych, jako forma uzupełnienia wiedzy i wza-jemnej kontroli. Z uwagi na ograniczony zakres opracowania zdecydowano się nie charakteryzować poszczególnych metod i technik. Są one szeroko opisywa-ne w pozycjach literatury z metodologii badań społecznych.