W poszukiwaniu miłości i szczęścia

Łódzcy poeci, tworzący poza wspomnianym nurtem zaangażowanym poli-tycznie, to grupa bardzo liczna, choć ich życiorysy i twórczość nie są obecne w świadomości współczesnego społeczeństwa. Również w latach 20. i 30. XX w. nie byli autorami na tyle znanymi, by cieszyć się dużą popularnością

wśród czytelników. Była to grupa stosunkowo hermetyczna i anonimowa, często zajmująca się pisaniem wierszy hobbystycznie. Łódzcy poeci mieli niewielkie szanse na opublikowanie swoich utworów w wydaniach książ-kowych, dlatego najpopularniejszą formą rozpowszechniania tej twórczości były lokalne gazety, nie zawsze o profilu literackim. Często wiersze trafiały do gazet codziennych lub dodatków niedzielnych. Wśród łódzkich poetów na uwagę zasługuje kilkoro twórców. Należą do nich: Wally Thiem, Edith Seiler, Wally Reimann, pastor Philipp Kreutz, Alexis Drewing, Erwin Jenske czy Jo-seph Möller. Ich twórczość obejmuje wiele utworów poświęconych zagadnie-niu miłości i szczęścia, a więc motywom najbardziej eksploatowanym w po-ezji w ogóle.

Łódzcy poeci chętnie wykorzystywali je w swojej twórczości, posługu-jąc się przy tym starymi, sprawdzonymi formami literackimi, takimi jak ro-manca, ballada, oda, a nawet średniowieczną formą dworskiej liryki miłosnej (tzw. Minnesangiem71). Przykładem tego ostatniego może być twórczość Jo-sepha Möllera, który stylizował swoje wiersze właśnie na średniowieczne liryki miłosne72. W utworze Einst brach… pisze:

Einst brach für seine Lebenstraute die Blume, die heut nicht mehr blüht der Sänger, auf der gold‘nen Laute, im sehnsuchtsvollen Minnelied. Er durfte seine Liebe grüßen und tragen ihrer Farben Band;

sein höchster Lohn – wenn ihm zu Füßen die Rose fiel von ihrer Hand73.

71 Utwory gatunku Minnesang rozwinęły się w średniowieczu. Ich tematyka koncentro-wała się wokół zagadnień niespełnionej miłości względem szlachetnie urodzonej damy. Naj-wybitniejszym przedstawicielem średniowiecznego Minnesangu był Walther von der Vogel-weide. Por. J. Jabłkowska, Minnesang, [w:] Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. G. Gaz-da, S. Tynecka-Makowska, Kraków 2006, s. 413–414; H. Haferland, Hohe Minne. Zur Beschre­ ibung der Minnekanzone, Berlin 2000; Minnesang. Niemiecka średniowieczna pieśń miłosna, tłum. i oprac. A. Lam, przedm. A. Nowicka-Jeżowa, Warszawa 1997; G. Schweikle, Minnesang, Stuttgart–Weimar 1995; E. Willms, Liebesleid und Sangeslust. Untersuchungen zur deutschen Liebeslyrik des späten 12. und frühen 13. Jahrhunderts, Düsseldorf 1990.

72 Niestety, nie udało mi się dotrzeć do innych utworów z tego cyklu. Jedyny wiersz opa-trzony notatką, że pochodzi z całego tomu, znajduje się w „Illustrierte Sonntagsbeilage. Neue Lodzer Zeitung”, 7./20.03.1910, s. 1.

73 J. Möller, Einst brach…, „Illustrierte Sonntagsbeilage. Neue Lodzer Zeitung”, 7./20.03.1910, s. 1 [Niegdyś dla swej wybranki / na złotej lutni grając / tęskną pieśń o mi-łości / śpiewak złamał kwiat, dziś zwiędły. // Sławił swe uczucie i nosił jego znak. / Nagrodę największą odbierał, / gdy ukochana do jego stóp / rzucała róży kwiat. Tłumaczenie M.P.]. Po wojnie tekst nigdy nie znalazł się w żadnym tomie zbiorowym.

Wśród liryki miłosnej na uwagę zasługuje również twórczość Wally’ego Thiema, który podobnie jak inni łódzcy poeci, regularnie publikował swoje wiersze na łamach lokalnych gazet. Pisał nastrojowe utwory liryczne, prze-pełnione uczuciowością, które cechowała lapidarność, klarowność i prosto-ta. Należą do nich m. in. Du [Ty], Liebe [Miłość], Was bist du, Glück?[Czym

jesteś, szczęście?], Heimweh [Tęsknota za domem], Zuweilen… [Niekiedy…]

czy Abend [Wieczór]. Na szczególną uwagę zasługują te, poświęcone

szczę-ściu i miłości. W wierszu Liebe [Miłość] autor wpada w łatwą pułapkę patosu

i podchodzi do tematu w sposób szablonowy, odwołując się do utartych sche-matów, takich jak wielka, zbawienna miłość czy miłość ofiarna:

Du, die du von Anbeginn der Welt gewesen und immer doch die Ewigtreue bliebst, Die in des Menschen tiefgeheimes Wesen Mit zarter Hand gepflanzt der Sehnsucht Trieb, Du, die in Freuden, Seligkeit und Tränen In hohem Glück, in tiefem Leid uns naht, Du opferfreudige, heilandsgroße Liebe Komm, kränz auch meiner stillen Tage Pfad74.

Autor przedstawia miłość jako doświadczenie ambiwalentne, przyno-szące najwyższe szczęście i największe cierpienie. Natomiast w wierszu Was bist du, Glück? [Czym jesteś, szczęście?] istotę szczęścia rozumie jako samo

poszukiwanie, stąd cały wiersz zasadza się na ciągu pytań:

Bist du eine Blume rosator, Bist du ein Strahl im Abendrot, Bist du ein winziges Körnlein Sand, Eines Gottes gütige Hand?75

W innym wierszu pt. An… [Do…] łódzki poeta Erwin Jenske sięga do

mo-tywu nieszczęśliwej miłości wywołującej przemożną tęsknotę. Takie potrak-towanie uczucia zbliża utwór do tradycji romantycznej, dla której znamienna jest miłość niespełniona, nieszczęśliwa i tragiczna, powodująca cierpienie i prowadząca do nieuchronnego rozstania lub katastrofy:

74 W. Thiem, Liebe, „Die Welt im Bilde. Sonntagsbeilage zur Neuen Lodzer Zeitung”, 12.05.1929, s. 6 [Ty, która jesteś od początku świata / i wiecznym żalem pozostajesz, / która głęboko w duszy człowieka / delikatną dłonią tęsknotę zasiewasz – // Ty, co przychodzisz, niosąc radość, rozkosz i łzy, / raz wielkie szczęście, raz bezkresne cierpienie / przybądź ofiar-na, zbawienna miłości / bądź ukoronowaniem mego spokojnego życia. Tłumaczenie M.P.]. Po wojnie tekst nigdy nie znalazł się w żadnym tomie zbiorowym.

75 W. Thiem, Was bist Du, Glück?, „Die Welt im Bilde. Sonntagsbeilage zur „Neuen Lodzer Zeitung”, 5.05.1929, s. 6 [Czy jesteś czerwonym kwiatem, / czy promieniem wieczornej zorzy, / czy malutkim ziarenkiem piasku, / Boga dobrotliwą ręką? Tłumaczenie M.P.]. Po wojnie tekst nigdy nie znalazł się w żadnym tomie zbiorowym].

Soll ich dich nie mehr Wiederseh’n Vergebens all mein Suchen bleiben, Soll jener ferne Augenblick erhofften und ersehnten Glücks nie wieder mich zu dir erhöh‘n?76

Utwór Erwina Jenskego pozbawiony jest rymów i strof, jednak swego ro-dzaju podział wprowadzają pytania. Każde z nich, rozpoczynające się od cza-sownika sollen, jak np. „Soll deiner Stimme milder Klang mich zärtlich nimmer-mehr umweben” [Czy twego głosu łagodny dźwięk nigdy mnie nie dosięgnie], poddaje nową myśl, która wpływa na rytm tekstu. Każde z pytań zawiera też antytezę. Stosowanie pytań buduje atmosferę niepewności, melancholii i smutku, w szczególności gdy zostaje powtórzone: „Soll ich dich nie mehr wiederseh’n?” [Mam cię już nigdy nie ujrzeć?] Tym pytaniem autor antycypuje niespełnienie uczucia i nieszczęśliwe zakończenie. Wiersz posiłkuje się formą monologu wewnętrznego, na który wskazują kolejne fragmenty utworu:

[…] sehnend klingt die stumme Frage, Wie schluchzend/ Und wie inniges Fleh‘n; Und tief in meiner Seele trage

Ich deiner Augen Treuen Glanz 77.

Wiele utworów poświęcił motywom miłości i szczęścia pastor Philipp Kreutz. W utworze Das Mädchen und die Linde [Dziewczyna i lipa] nawiązuje

formalnie do średniowiecznych utworów z rodzaju romanca:

Mädchen: Ach, liebliche Linde, wo bleibt nur Dein Duft, Gedenkst du noch der köstlichen Blüte?

Du willst gar nicht hören, wenn jemand dich ruft Und stehst mit verzagtem Gemüte!

Linde: Ja, ich erinnere mich dessen genau; Ach, wenn es doch immer so bliebe:

Du gingst mit dem Liebsten auf blumiger Au‘, Er sprach dir damals von Liebe78.

Miłość jest tu uczuciem niespełnionym. Do młodzieńczej miłości nawią-zuje także w niektórych swych wierszach Carl Heinrich Schultz.

76 E. Jenske, An…, „Die Welt im Bilde. Sonntagsbeilage zur Neuen Lodzer Zeitung”, 1.12.1929, s. 6 [Mam cię już nigdy nie ujrzeć? / Na nic wszystkie me poszukiwania. / Czy tak daleka chwila szczęścia, / wyczekiwanego z utęsknieniem, / nigdy się ku mnie nie zbliży?. Tłu-maczenie M.P.]. Po wojnie tekst nigdy nie znalazł się w żadnym tomie zbiorowym.

77 Ibidem [Tęsknie rozbrzmiewa nieme pytanie, / jak szloch i rozpaczliwe błaganie; / głę-boko w duszy noszę / blask twoich oczu. Tłumaczenie M.P.].

78 Ph. Kreutz, Das Mädchen und die Linde. Romanze, „Illustriertes Sonntagsblatt. Beilage zur Neuen Lodzer Zeitung”, 7.10.1923, s. 2 [Dziewczyna: Ach, piękna lipo, gdzież twa woń?