Przed wypaleniem zawodowym chroni zrozumienie przyczyn i efektyw-ność radzenia sobie ze stresem, umiejętefektyw-ność rozpoznania wczesnych sygna-łów ostrzegawczych, wreszcie, dbanie o siebie i utrzymanie równowagi w ży-ciu. Istnieje wiele sposobów zapobiegania wypaleniu zawodowemu i radzenia sobie z już zaistniałym problemem. Jak radzą psychologowie, bardzo ważne jest podejmowanie pracy zgodnej ze zdobytą wiedzą, umiejętnościami i kwal-ifi kacjami, a także intensywny wysiłek w celu rozwijania swojej osobowości, samooceny i obiektywnej oceny rzeczywistości. Konieczne jest także gro-madzenie zasobów związanych z radzeniem sobie ze stresem. Dzięki nim sy-tuacje trudne postrzegane będą przez nas jako wyzwanie, a nie jako zagrożenie czy strata. Nie można zapominać również o utrzymywaniu bliskich relacji z innymi ludźmi, dzięki czemu w sytuacjach trudnych możemy liczyć na po-moc i wsparcie społeczne. Ważną rolę mogą odegrać również spotkania in-tegracyjne. Takie cykliczne, na przykład raz do roku, spotkania w atmosferze zabawy i odprężenia służyłyby zacieśnianiu więzi między ludźmi, dawałyby sposobność do analizowania zarówno napotkanych problemów, jak i zwią-zanych z nimi osobistych odczuć, oraz sprzyjałyby lepszemu nastawieniu do oddziału jako organizacji. Spotkania takie mogłyby poprawić komunikację wewnątrz oddziału, doprowadziłyby do redukcji konfl iktów, jak również po-prawiłyby relacje z personelem lekarskim, co jest bardzo potrzebne. Corey podaje bardzo szczegółową listę strategii, które można wykorzystać w celu uniknięcia wypalenia zawodowego, są to:
posiadanie innych zainteresowań poza pracą,
obmyślenie różnych sposobów wykonywania swojej pracy, podejmowanie takich inicjatyw i projektów, które miałyby osobi-sty sens,
• • •
troska o zdrowie – dieta, sen, ćwiczenia relaksacyjne,
rozwijanie społecznych relacji, które charakteryzują się wzajem-nością w dawaniu i braniu,
trening zachowań asertywnych,
podejmowanie pracy raczej ze względu na osiąganie wewnętrz-nych niż zewnętrzwewnętrz-nych korzyści,
uaktualnianie swojego warsztatu pracy oraz uczestnictwo w gru-pach warsztatowych i rekreacyjnych,
dokonywanie oceny sensowności własnych działań z punktu wi-dzenia inwestycji czasowych i merytorycznych,
unikanie przyjmowania ciężaru odpowiedzialności, który należy do innych,
doskonalenie umiejętności pracy zawodowej10.
„Wypalenie się” ma szkodliwe następstwa natury psychologicznej. Jednym z nich jest jego wpływ na stosunki pracownika z rodziną i przy-jaciółmi. Jeśli napięcia nie może rozładować w pracy, to często, nieświa-domie, zostaje ono przeniesione do domu, powodując nasilenie konfl ik-tów osobistych i rodzinnych. Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z syndromem wypalenia, czy z pojedynczymi przejawami przeciążenia pracą, ważny jest sposób, w jaki radzimy sobie z problemami. Pojawiające się trudności nie muszą być wyłącznie źródłem niezadowolenia i frus-tracji. Możemy je potraktować jako informacje zwrotne o własnych za-chowaniach i wykorzystać do twórczej zmiany nie tylko po to, aby lepiej pracować, ale również po to, by móc czasem odpocząć.
W sytuacji potencjalnego zagrożenia wypaleniem, zaleca się także relaks. Techniki relaksacyjne są skuteczne, zwłaszcza gdy praktykowane są regularnie – należy przeznaczyć na nie określoną ilość czasu w ciągu dnia. Większość z nich można stosować podczas przerw w pracy, poświęcając im minutę lub dwie, niezależnie od pozycji ciała, w jakiej się znajdujemy.
Również świadomość własnych reakcji i ograniczeń, czyli tego, co nam przeszkadza w życiu, w dużej mierze chroni przed wypaleniem. Wiedząc na jakie sytuacje reagujemy wzmożonym niepokojem, możemy starać się ich unikać.
Ważny jest także optymizm i pozytywne nastawienie. Dostrzeganie tego, co dobre, przynosi satysfakcję i radość, a praca staje się
przyjemnoś-10 W. Okła, Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej i osobowości. Psychosomatyka, Lublin 2001,
s. 140. • • • • • • • •
cią. Podkreślając dobre strony sprawiamy, że nieuniknioną w pracy pie-lęgniarki frustrację równoważy satysfakcja.
Zakończenie
Zawód pielęgniarki należy niewątpliwie do tych zawodów, w których bliski kontakt interpersonalny, procesy zaangażowania i wymiany emo-cjonalnej odgrywają istotną rolę. Osobowość pielęgniarki, jej umiejęt-ności interpersonalne oraz wrażliwość na potrzeby pacjentów stanowią swoiste narzędzie pracy i wpływają na sukcesy zawodowe. Zaangażowa-nie w pracy i codzienna troska o dobro podopiecznych są dużym ob-ciążeniem psychicznym. Skutkiem „wypalenia się” nie są ludzie jako ta-cy. Jest ono raczej wynikiem rozczarowania sytuacjami, którym muszą stawiać czoła pracownicy początkowo nastawieni bardzo idealistycznie. Warto zatem wiedzieć, że wypalenie zawodowe to efekt trudnej sytua-cji, a nie tego, jakim się jest człowiekiem – niekiedy słabym i bezradnym. Dotyka ono ludzi niezależnie od ich struktury osobistej – dużo większe znaczenie od właściwości osobowych mają czynniki zewnętrzne. Często efektem wypalenia jest poczucie winy. Zwykle interpretujemy zespół wy-palenia jako wynik naszego funkcjonowania, braku należytego zaanga-żowania, niekompetencji. Jednak na wypalenie większy wpływ ma rodzaj wykonywanej pracy, a nie nasza osoba. Nie ma szybkich i łatwych roz-wiązań, jeśli chodzi o zespół wypalenia. Warto więc od czasu do czasu za-trzymać się na chwilę i pomyśleć, jak można sobie pomóc.
Christina Maslach, największy autorytet w dziedzinie wypalenia za-wodowego sądzi, że wypalenie się nie jest nieuniknione i można podej-mować pewne kroki w celu zmniejszenia częstości występowania tego zjawiska i złagodzenia go. Przyczyną wielu przypadków wypalenia się nie są trwałe, niezmienne cechy ludzi, lecz określone czynniki społeczne i sy-tuacyjne, na które można oddziaływać11.
Badania zawarte w pracy miały charakter przyczynowy i ze względu na złożoność zagadnienia wymaga ono dalszych poszukiwań i potwier-dzeń. Dały one jedynie ogólne spojrzenie na poruszaną w pracy proble-matykę, a ważność tego problemu zachęca do szerszego potraktowania.
11 Ch. Maslach, Wypalanie się:, utrata troski o człowieka, [w:] P.G. Zimbardo, F.L. Ruch, Psychologia
Bibliografia
Bartoszek A. (2000), Człowiek w obliczu cierpienia i umierania. Moralne
aspekty opieki paliatywnej, Katowice.
Grzegorzewska M.K. (2006), Stres w zawodzie nauczyciela. Specyfi ka,
uwa-runkowania i następstwa, wyd. 1, Kraków.
Maslach Ch. (1994), Wypalanie się: utrata troski o człowieka, [w:] P.G. Zim-bardo, F.L. Ruch, Psychologia i życie, Warszawa.
Okła W. (2001), Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej i osobowości.
Psychosomatyka, Lublin.
Savicki V., Cooley E.J., Th eoretical and research considerations of burnout,