Wewnętrzna dynamika stosowanych metod i narzędzi jako wyznacznik skutecznej zmiany

Program postępowania tak indywidualnego, jak w pracy z grupą, po-winien stanowić całość, gdzie poszczególne ćwiczenia lub kroki postę- powania składające się na ową całość, muszą posiadać spójną i płynną dynamikę. O ile w przypadku postępowania indywidualnego, jego dostoso-wywanie do obserwowanych zachowań klienta bywa tak daleko posunięte, że miewa cechy pewnej doraźności, o tyle w prowadzeniu metod grupo-wych występuje pewna sztywność w realizowaniu z góry założonego planu.

Tymczasem w obu przypadkach należałoby z jednej strony założyć kroki postępowania, z drugiej – modyfikować je w zależności od obserwowanych skutków i dostosowywać je do nich.

Co oczywiste, projektowane ćwiczenia lub inne formy postępowania powinny przewidywać wymogi czasowe pracy tj. czas trwania poszczegól-nych etapów wykonywaposzczegól-nych ćwiczeń lub zadań jednak tak, aby służyły one realizacji celów związanych z poszczególnymi zadaniami oraz determino-wać liczebność grupy, nie zaś odwrotnie – być determinowane przez zastaną liczbę uczestników czy czas wyznaczony przez instytucję (jak na przykład jednostka lekcyjna). Obie te kwestie: zarówno czas, jak liczebność grupy

powinny być wyznaczane ze względu na wymogi skutecznego oddziaływa-nia w grupie o danej charakterystyce potrzeb i problemów.

Zarówno projektując samodzielnie swoje postępowanie, jak realizując zastany scenariusz, należy odpowiedzieć sobie na szereg pytań dotyczących poszczególnych kroków postępowania – ćwiczeń lub innych form pracy.

Po pierwsze, jest to kwestia celów danego kroku postępowania – na przykład ćwiczenia. Rozpoczynając daną formę postępowania należy znać odpowiedzi na poniższe pytania:

Jaki jest cel pragmatyczny (związany z sytuacją braku pracy) ćwi-czenia proponowany indywidualnemu klientowi lub uczestnikom grupy:

 jego ważność dla uczestników grupy?

 odpowiedniość do ich potrzeb – pragmatycznych, psychologicznych i społecznych?

 związek z celem indywidualnego uczestnictwa w grupie („opłacal-ność”)?

 związek z celami grupowymi?

Co ma być finalnym efektem ćwiczenia dla poszczególnych uczest-ników grupy? Co Klient ma wiedzieć? czuć? doświadczyć? myśleć o sobie?

myśleć o świecie?

Co ma być finalnym efektem ćwiczenia dla grupy jako całości – jakie relacje ma budować dane ćwiczenie:

 wsparcia i współpracy w całej grupie lub podgrupach?

 poprawiania komunikacji?

 znoszenia animozji pomiędzy uczestnikami grupy?

 podnoszenia znaczenia, ważności i zauważalności osób marginalizowa-nych w grupie lub wycofamarginalizowa-nych?

Drugą do rozważenia kwestią jest sama forma postępowania – forma ćwiczenia. Tu trzeba wiedzieć przede wszystkim, czy planowana forma przyczyni się do osiągnięcia pożądanych efektów dla jednostki i dla grupy.

Aby forma realizowała założony cel, konieczne jest rozważenie i zapla-nowanie takich elementów ćwiczenia, jak przebieg ćwiczenia, stosowane w nim metody i techniki, komunikaty, o których prowadzący nie może za-pomnieć oraz podsumowania treści i innych elementów tego postępowania.

Przebieg będzie wówczas poprawny z punktu widzenia realizacji celu postępowania, gdy odpowiednie jest w nim stopniowanie trudności intelek-tualnej kolejnych etapów ćwiczenia, stopniowanie trudności

psychologicz-nej kolejnych etapów tj. uwzględniona zostaje kwestia oporu dającego się przewidzieć oraz logika psychologiczna wprowadzania kolejnych treści ćwiczenia. Każdy krok postępowania pomocowego powinien mieć we-wnętrzną dynamikę i prowadzić klienta przez proces mini-zmiany. W żad-nym wypadku nie robią tego tabelki do wypełnienia bez wcześniejszego pobudzenia w pamięci i samowiedzy klienta potrzebnych treści (na przykład posiadania kompetencji różnego typu) ani zadania samodzielnego sformu-łowania jakichś treści bez ułatwienia dostępu do nich lub ich wcześniejszej zmiany (na przykład prośba o wymienianie swoich sukcesów lub zalet adre-sowana do klienta, który uważa, że sukcesów ani zalet nie ma).

Projektowane metody i techniki do zastosowania w poszczególnych krokach realizują odpowiednio przebieg ćwiczenia, kiedy stopniowanie trudności poznawczej i psychologicznej zmniejszają opór lub uwzględniają możliwość ujawnienia go i przepracowania. Dodatkowo w przypadku po-stępowania grupowego muszą one realizować wymieniane wyżej cele gru-powe, dostosowane do dynamiki grupy i zachodzących w niej procesów.

Zarówno w grupie, jak w postępowaniu indywidualnym projektowane me-tody i techniki mogą też pełnić funkcję dynamizowania przebiegu całości warsztatów.

Znaczna część każdego postępowania realizowana jest w formie wer-balnej. Należy upewnić się, czy zaplanowane instrukcje i komunikaty są zrozumiałe dla uczestników i uwzględniają ich aktualną wiedzę lub niewie-dzę oraz nastawienia (lęk, niechęć, obawy) wobec prowadzącego i stosowa-nych przez niego metod. Muszą one uzasadniać realizację ćwiczenia tak, aby wzbudzały zaangażowanie w ćwiczenie (na przykład wskazując na ko-rzyści z jego wykonania dla relacji ważnego dla klienta celu). Planowane komunikaty muszą też uwzględniać postawy klientów (na przykład ich wro-gość wobec pracodawców) oraz przekonania, w tym zwłaszcza dysfunkcyj-ne wobec skuteczdysfunkcyj-nego poszukiwania zatrudnienia (o nieopłacalności pracy, braku wpływu na znalezienie pracy, własnych deficytach lub innych ce-chach, zmniejszających szanse na rynku pracy).

Niezwykle ważną częścią każdego postępowania są podsumowania zarówno poszczególnych etapów ćwiczenia, jak jego całości. Zależnie od potrzeb, obszarów postępowania i konkretnych treści, podsumowania ma- ją porządkować, modyfikować lub korygować treści danego etapu, co jest ważne zwłaszcza w przypadku wszelkich form pracy samodzielnej lub w podzespołach tak, że prowadzący nie ma bieżącego dostępu do pojawia-jących się treści. Sama forma podsumowań, w której mają być

przeprowa-dzone (indywidualne wypowiedzi spontaniczne lub dyrektywne, zapis lub jego brak, wzmacniane lub nie itp.) powinna być oparta na zasadach komu-nikacji wzmacniających założone psychologiczne indywidualne efekty ćwi-czenia (na przykład wzmacnianie poczucia własnej wartości) oraz grupowe efekty ćwiczenia (ważności każdego członka grupy).

Podsumowanie całości ćwiczenia powinno dać okazję poszczegól-nym uczestnikom grupy do podsumowania doświadczenia ćwiczenia, ale przede wszystkim wzmacniać i ugruntowywać poznawcze, psychologiczne i grupowe efekty ćwiczenia oraz „domykać” je oraz dostarczać tym samym punktu wyjścia do kolejnego kroku postępowania. Postępowania nie pod-sumowane (niedomknięte psychologicznie) często nie realizują w ogóle swoich celów i nie przynoszą efektów oczekiwanych przez doradcę.

CZĘŚĆ II.

Najważniejsze problemy osób bezrobotnych